بیماری واریکوسل در مردان، علت ناباروریشان است؟

در مردان یکی از علل شایع ناباروری، ابتلا به واریکوسل است. بروز این بیماری به تولید و کیفیت اسپرم آسیب می‌رساند و ممکن است منجر به ناباروری در مردان شود. در این مورد گفت‌وگویی با دکتر محمدرضا صفری‌نژاد، جراح و متخصص بیماری‌های کلیه و مجاری ادرار و استاد دانشگاه انجام داده‌ایم تا بیشتر در مورد این بیماری و راه‌های درمان آن برایمان توضیح دهند.

واریکوسل به چه معناست؟
واریکوسل عبارت از اتساع وریدهایی (سیاهرگ) است که خون را از بیضه‌ها خارج می‌کنند. این بیماری شبیه بیماری واریس در ساق پاهاست. برای اینکه بیضه‌ها بتوانند به خوبی نطفه مردانه یا همان اسپرم را تولید کنند، باید درجه حرارت آنها نیم درجه کمتر از درجه حرارت بدن باشد، به همین دلیل بیضه‌ها بیرون از بدن قرار دارند. وقتی سیاهرگ‌های اطراف بیضه، متورم و گشاد می‌شوند، درجه حرارت بیضه‌ها بالا می‌رود و ممکن است تولید اسپرم آسیب ببیند. این بیماری با توجه به شدت آن درجه‌بندی می‌شود؛ نوع خفیف درجه ۱، نوع متوسط درجه ۲ و نوع شدید درجه ۳ . در نوع درجه ۳ تمام کیسه بیضه همان طرف پر از عروق متسع است که اصطلاحا گفته می‌شود کیسه بیضه پر از کرم خاکی است. اگر این بیماری در سنین قبل از بلوغ ایجاد شود، می‌تواند باعث کوچک ماندن بیضه‌ها شود. البته در بسیاری از موارد این حالت در طول زمان ایجاد می‌شود.

شیوع این بیماری در مردان چقدر است؟
این بیماری بین مردان بسیار شایع است و تقریبا حدود ۱۵ درصد مردان ۳۵-۲۵ ساله به واریکوسل مبتلا هستند ۴۰ درصد مردانی که نابارورند به این ناراحتی مبتلا هستند. معمولا در بیش از ۹۰ درصد موارد، واریکوسل بیضه سمت چپ را گرفتار می‌کند. خوشبختانه می‌توان این بیماری را به راحتی تشخیص داد.

چه عاملی باعث بروز آن می‌شود؟
داخل سیاهرگ‌های بدن دریچه‌هایی وجود دارد که از برگشت خون به عقب جلوگیری می‌کنند. حال اگر این دریچه‌ها آسیب ببینند، خون به‌راحتی به عقب برمی‌گردد و باعث اتساع سیاهرگ‌ها می‌شود و در بدن رگ‌های کوچک به رگ‌های بزرگ می‌ریزند. حال اگر انسدادی در رگ بزرگ وجود داشته باشد، خون در رگ‌های کوچکی که به آن می‌ریزند، پس زده و باعث گشاد شدن رگ‌های کوچک می‌شود. سیاهرگ بیضه سمت چپ، سرانجام به سیاهرگ کلیه چپ می‌ریزد. اگر مرد بالای ۴۰ سال ناگهان دچار واریکوسل بیضه چپ شود، یک دلیل آن این است که سرطان کلیه باعث مسدودشدن سیاهرگ کلیه و پس زدن خون در سیاهرگ بیضه همان‌طرف شده است.

چگونه مردی می‌تواند تشخیص بدهد به واریکوسل مبتلاست؟
معمولا بیمار به‌تنهایی متوجه این مساله نمی‌شود و وقتی برای بررسی وجود مشکل از نظر باروری، احساس درد و سنگینی در بیضه یا عدم تقارن بیضه‌ها به پزشک مراجعه می‌کند، این مشکل تشخیص داده می‌شود. گاهی نیز از دوستان و افراد فامیل می‌شنود که فلانی به دلیل ناباروری، عمل جراحی واریکوسل انجام داده است و کنجکاو می‌شود و به پزشک مراجعه می‌کند. در برخی موارد نیز البته به‌ندرت بیمار متوجه رگ‌های برجسته در کیسه بیضه می‌شود و به همین دلیل نزد پزشک می‌رود. به‌طور خلاصه درد مبهم در ناحیه بیضه‌ها، احساس سنگینی یا کشیدگی در بیضه، رگ‌های متسع داخل کیسه بیضه (کیسه پر از کرم خاکی)، احساس ناراحتی در بیضه یا کوچکی بیضه مبتلا از علایم بروز واریکوسل هستند.

آیا تمام مردان مبتلا دچار ناباروری می‌شوند؟
نه، دلیلی وجود ندارد که تمام مردان مبتلا، دارای مشکل باروری باشند. وجود واریکوسل دلیل حتمی بر آسیب به قدرت باروری مرد در آینده نیست اما بالقوه قابل‌اتفاق افتادن است. علاوه بر این تمام افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، نیازمند درمان نیستند.

چگونه می‌توان واریکوسل را درمان کرد؟
این بیماری با عمل جراحی درمان می‌شود. معمولا برای این کار، شکافی حدود ۳ سانتی‌متر در ناحیه بالای کشاله ران داده می‌شود و تمام سیاهرگ‌های طناب بیضه قطع می‌شوند. بعضی از سیاهرگ‌های بیضه از داخل شکم عبور می‌کنند و جراح نمی‌تواند آنها را ببیند. حتی برخی مویرگ‌ها داخل طناب بیضه که مستقیما در معرض دید جراح است، قابل‌رویت نیستند بنابراین میزان عود بعد از عمل، نسبتا زیاد است. با توجه به نوع عمل جراحی، میزان عود (بعد از عمل) حدود ۱۰ درصد است. گاهی واریکوسل فوق‌العاده شدید است و صدها سیاهرگ متسع داخل کیسه بیضه وجود دارند. به تجربه ثابت شده اینگونه واریکوسل‌ها با عمل جراحی صددرصد قابل‌ اصلاح نیستند و بهتر است حین عمل جراحی از وسایلی که باعث درشت‌نمایی می‌شود، استفاده شود تا حداکثر تعداد سیاهرگ‌ها یافت شوند. حتی عده‌ای معتقد به استفاده از میکروسکوپ برای جراحی واریکوسل هستند. گاهی در معاینه، واریکوسل مشهود نیست و با سونوگرافی رنگی مشخص می‌شود فرد به آن مبتلاست. این نوع واریکوسل را واریکوسل «تحت بالینی» می‌گویند. عده‌ای معتقدند عمل جراحی واریکوسل تحت بالینی باعث بهبود کیفیت اسپرم نمی‌شود. ظرف ۲ روز بعد از عمل جراحی بیمار می‌تواند فعالیت مختصری داشته باشد ولی فعالیت کامل، معمولا ظرف یک هفته پس از عمل جراحی امکان‌پذیر خواهد بود. گاهی کیفیت اسپرم آنقدر نامناسب است که حتی لقاح مصنوعی نیز نمی‌توان انجام داد. در این موارد اگر عمل جراحی واریکوسل باعث حاملگی طبیعی همسر نشود، ممکن است آنقدر کیفیت اسپرم بهبود یابد که حداقل زوج بتوانند از طریق لقاح مصنوعی صاحب فرزند شوند.

یعنی تمام بیماران مبتلا برای درمان باید عمل جراحی انجام دهند؟
معمولا برای افراد مبتلایی که دچار مشکل باروری‌ هستند یا احتمال داده می‌شود در آینده واریکوسل باعث مشکل در باروری‌شان شود، عمل جراحی انجام می‌شود. مثلا گاهی با اینکه شدت واریکوسل زیاد است، افراد صاحب فرزند می‌شوند اما تعدادی از آنها مثلا ۱۰ سال بعد که می‌خواهند دوباره صاحب فرزند دوم شوند، آزمایش نشان می‌دهد نابارور شده‌اند. درواقع با گذشت زمان شدت بیماری باعث اختلال در روند تولید اسپرم شده است.

با عمل جراحی مشکل ناباروری در مردان برطرف می‌شود؟
گرچه بیشتر دانشمندان معتقدند عمل جراحی باعث بهبود کیفیت اسپرم و قدرت باروری مرد می‌شود اما برخی دیگر بر این باورند عمل جراحی واریکوسل تاثیری در بهبود قدرت باروری مرد ندارد. به‌طور کلی توصیه می‌شود افرادی که هنوز ازدواج نکرده‌اند و فرزندی ندارند، از این نظر بررسی شوند. افراد مبتلا هم بهتر است به وسیله پزشک متخصص معاینه شوند و حتما آزمایش تجزیه منی انجام دهند و در صورتی که آزمایش نشان دهد در کمیت (تعداد) و کیفیت (حرکت و اشکال طبیعی) اسپرم مشکلی وجود دارد، بهتر است جراحی کنند.

این عمل جراحی عوارضی برای فرد مبتلا ندارد؟
با اینکه این عمل جراحی ساده است اما دارای عوارض بالقوه‌ای است؛ عفونت در محل عمل، تجمع مایع در کیسه بیضه، ایجاد هیدروسل و آسیب به شریان بیضه که باعث از بین رفتن بیضه همان طرف می‌شود زیرا شریان بیضه بسیار نازک است و معمولا قابل‌رویت نیست و جراح از برهان خلف استفاده می‌کند. یعنی اطمینان حاصل می‌کند رگی که پیدا کرده است، شریان نیست ولی گاهی شریان در لابلای وریدها گیر می‌کند و آسیب می‌بیند.