تغذیه نوزاد تا شش ماهگی، چی مناسب‌تر است؟

بهترین تغذیه تا پایان ۶ ماهگی تنها شیر مادر است
همان‌طور که مطالعات مختلف در سراسر دنیا، در کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته نشان داده است و مورد تایید سازمان جهانی بهداشت، یونیسف و آکادمی کودکان آمریکا و کاندلا، استرالیا، اروپای غربی و. . . است، بهترین تغذیه تا پایان 6 ماهگی تنها شیر مادر است. تا قبل از این سن، شیر مادر برای رشد شیرخوار کافی است. غذای اصلی بچه‌ها شیر است و اگر احتمالا شیر مادر ناکافی باشد، پزشک باید قبل از 6 ماهگی برای شیرخوار شیرخشک تجویز کند و رشد او را با شیرخشک یا شیر کمکی تامین کند. اگر منحنی رشد دچار افت شد، والدین باید بلافاصله با تجویز پزشک به شیرخوار شیرخشک بدهند، البته در وعده‌های شبانه‌روز نباید این میزان شیرخشک زیاد باشد بلکه باید با استکان، لیوان، قاشق یا حتی با سرنگ و قطره‌چکان و نه با شیشه به شیرخوار شیرخشک بدهند. البته ابتدا باید مادر از هر دو سینه به شیرخوار شیر بدهد و بعد از این‌که مطمئن شد هر دو سینه کاملا تخلیه شده‌ و با این حال شیرخوار گرسنه است و منحنی رشد رو به کاهش است، بلافاصله بعد از وعده‌های شیردهی می‌تواند شیرخشک از قبل آماده را به شیرخوار بدهد. والدین باید مراقب باشند زیرا اگر با شیشه به نوزاد شیرخشک دهند ممکن است، شیرخوار دیگر سینه مادر را نپذیرد. شیر مادر علاوه‌بر این‌که غذای کاملی است مواد مختلفی برای جلوگیری از عفونت، آلرژی و بسیاری بیماری‌های دوران بزرگسالی دارد و توصیه همگانی بر آن است که تا پایان 6 ماهگی تنها شیر مادر داده شود. اگر افرادی زودتر از 6 ماهگی به‌طور روتین به شیرخواران غذای کمکی می‌دهند، کار اشتباهی است. زودتر از 6‌ماهگی دادن غذای کمکی برای عموم بچه‌ها خطای بزرگی است، مگر در موارد خاصی که برخی بیماری‌ها سبب شود پزشک غذا را برای بچه‌ها سریع‌تر آغاز کند. یکی از عیب‌های آغاز زودهنگام غذای کمکی این است که غذای کمکی خطر آلرژی و اسهال را افزایش می‌دهد.

در پایان 6 ماهگی تکامل دستگاه گوارش بیشتر شده و احتمال آلرژی کمتر می‌شود و درصد عفونت‌های گوارشی هم پایین می‌آید. مطالعات دنیا نشان داده، حتی افرادی که تا پایان 9 ماهگی فقط به شیرخوار شیر مادر می‌دهند، فرزندان سالم‌تری دارند. هیچ دلیلی وجود ندارد که بخواهیم غذای کمکی را زودتر شروع کنیم. اگر هم در پایان 6 ماهگی غذای کمکی را آغاز می‌کنیم تنها برای آشنا کردن شیرخوار با طعم غذاها و عادت دادن او با غذاخوردن با دست و قاشق است. غذای کمکی بیشتر برای آموزش است نه برای این‌که شیرخوار به این مواد نیاز دارد. دادن زودتر غذای کمکی مطلقا توصیه نمی‌شود، مگر در موارد استثنایی که برای شیرخواران بیمار با تجویز پزشک توصیه می‌شود.

غذای کمکی را با آرد برنج شروع کنید!
شروع غذای کمکی باید با ساده‌ترین مواد‌غذایی باشد، در عین حال که انرژی لازم را دارد کمترین اثر آلرژی را داشته باشد. اگر در پایان ۶ ماهگی غذای کمکی آغاز می‌شود بهتر است مادر مثلا فرنی را با شیر خود درست کند و موادی که در آن استفاده می‌شود در درجه اول باید برنج باشد، زیرا آلرژن بودن آن از هر ماده دیگری کمتر است. دادن گندم را باید تا پایان ۸ ماهگی به تاخیر انداخت. اگر شیر مادر کفاف ندهد می‌توان فرنی را با شیر پاستوریزه یا شیر گاو یا شیرهای مدت‌دار درست کرد. بادام را نیز می‌توان آسیاب کرد تا دانه‌های آن قابل هضم باشد. می‌توان حریره بادام را از صافی رد کرد و شیره آن را به شیرخوار داد. اگر مواد به قدری ریز شده که خوردن آن برای شیرخوار راحت باشد، بهتر است خود مواد جامد را هم به شیرخوار داد زیرا شیره آن بیشتر روغن و مواد جامد آن حاوی پروتئین است. بعد از فرنی و حریره نیز می‌توان به شیرخوار سوپ داد. در سوپ باید از ساده‌ترین مواد استفاده کنیم.

به‌ عنوان نمونه مقداری هویج، برنج و گوشت گوسفند را باید به حدی پخت که بتوان آن را له کرد تا قابل بلعیدن باشد. بهتر است ابتدا فرنی، حریره یا سوپ رقیق‌تر و غلظت آن کمی از شیر مادر بیشتر باشد. به‌مرور می‌توان غلظت آن را بیشتر کرد و در ظرف مدت کوتاهی به غلظتی شبیه هلیم رساند که به آسانی از قاشق نریزد. هر چه غذا رقیق‌تر باشد کالری آن کمتر است. به هر حال تمامی مواد‌غذایی را می‌توان به مرور به کودک داد و اولویت بر آن است که غذاهایی به شیرخوار داد که کمترین اثر آلرژی‌زایی و بیشترین میزان کالری و مواد مغذی را داشته باشد. مثلا میوه خیلی پرکالری نیست و به‌عنوان نخستین مواد‌غذایی مطلوب نیست، با این حال اگر مادر به دلایلی دوست دارد که به فرزندش میوه بدهد می‌تواند کمی موز رسیده را له کرده و به او بدهد. بین هر ماده غذایی که به کودک می‌دهیم، بهتر است ۵ روز فاصله بگذاریم یعنی غذای کمکی را از فرنی شروع کنیم، ۵ روز بعد حریره و ۵ روز بعد سوپ. بعد از چند هفته مادر این فرصت را دارد که تمامی مواد‌غذایی را به مرور به فرزندش بدهد.

مولتی ویتامین و قطره آهن در کنار تغذیه تکمیلی
متخصصان اطفال معمولا برای شیر‌خواران مولتی‌ویتامین و قطره آهن تجویز می‌کنند.‌ ویتامین D اگر در کشوری مانند کشور ما به‌صورت جداگانه وجود نداشته باشد به‌صورت مولتی‌ویتامین یا ویتامین A+D تجویز می‌شود. از نظر آهن باید گفت، در بدن نوزادی که به دنیا می‌آید مقداری ذخیره آهن وجود دارد، در شیر مادر هم مقداری آهن وجود دارد اگرچه مقدار آن کم است، ولی جذب بسیار خوبی دارد و تا حدود زیادی مجموعه ذخیره آهن بدن نوزاد و آنچه در شیر مادر است تا حدود 9 ماهگی برای شیرخواران کفایت می‌کند. برای اطمینان در پایان 6 ماهگی وقتی غذای کمکی شروع می‌شود همراه مولتی‌ویتامین باید به شیرخوار قطره آهن هم داد. آغاز قطره آهن قبل از 6 ماهگی این عیب را دارد که چون میکروب‌کشی شیر مادر را از بین می‌برد، ضررش قطعا بیش از منفعتش است. کسانی که از ترس این‌که شیرخوارشان دچار فقر آهن شود، به او قطره آهن اضافی می‌دهند، اثر میکروب‌کشی شیر مادر را از بین می‌برند و فرزندشان را در معرض انواع عفونت‌ها و به‌ویژه عفونت‌های گوارشی مانند اسهال قرار می‌دهند.