از چه سنی به نوزاد آب بدهیم؟ نحوه صحیح و مقدار آب دادن در هر سن

چرا نوزادان در شش ماه اول به آب نیاز ندارند؟

در شش ماه اول زندگی، شیر مادر یا شیرخشک تمام نیازهای بدن نوزاد را تامین می‌کند. شیر مادر حدود ۸۰ درصد از آب تشکیل شده و به خوبی می‌تواند تشنگی نوزاد را رفع کند. حتی در روزهای گرم یا پس از فعالیت زیاد نوزاد، نیازی به اضافه کردن آب نیست.

دلیل دیگر این موضوع، نارس بودن عملکرد کلیه‌ها در نوزاد است. کلیه‌های نوزاد تازه‌متولد هنوز به اندازه کافی رشد نکرده‌اند و نمی‌توانند حجم اضافی آب را به خوبی دفع کنند. این وضعیت ممکن است منجر به کاهش غلظت سدیم خون و بروز اختلال در تعادل الکترولیت‌های بدن شود. در موارد شدید، نوزاد دچار خواب‌آلودگی، تشنج یا حتی مشکلات جدی‌تر می‌شود.

زمان مناسب برای شروع دادن آب به کودک

بر اساس توصیه سازمان جهانی بهداشت (WHO) و انجمن پزشکان اطفال آمریکا (AAP)، پس از شش ماهگی کودک می‌تواند مقدار کمی آب مصرف کند. در این زمان معمولاً تغذیه کمکی نیز آغاز می‌شود و دستگاه گوارش و کلیه‌های کودک به‌تدریج توانایی پردازش مواد جدید را پیدا می‌کنند.

این آب باید به‌صورت تدریجی وارد رژیم شود، یعنی در ابتدا چند قاشق چای‌خوری در روز کافی است. پس از مدتی و با افزایش وعده‌های غذایی کمکی، می‌توان مقدار آب را به چند قاشق غذاخوری یا حدود ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلی‌لیتر در روز رساند.

فواید دادن آب به نوزاد (بعد از ۶ ماهگی)

بعد از شش ماهگی و شروع تغذیه کمکی، دادن مقدار کمی آب به نوزاد فواید مهمی دارد:

• بهبود گوارش: آب به نرم شدن مدفوع و پیشگیری از یبوست کمک می‌کند.
• تنظیم دمای بدن: نوشیدن آب در روزهای گرم یا پس از فعالیت زیاد، از گرمازدگی جلوگیری می‌کند.
• پیشگیری از کم‌آبی: آب به حفظ رطوبت بدن و جبران کاهش شیر کمک می‌کند، به‌ویژه هنگام تب یا اسهال.
• سلامت کلیه‌ها: مصرف آب باعث دفع مواد زائد و عملکرد بهتر کلیه‌ها می‌شود.
• عادت به نوشیدن سالم: استفاده از فنجان‌های آموزشی کودک را به نوشیدن آب عادت می‌دهد.
• حفظ سلامت پوست و دهان: رطوبت کافی بدن از خشکی لب و پوست جلوگیری می‌کند.

نکته مهم این است که آب نباید جایگزین شیر مادر یا شیرخشک شود و مقدار آن باید محدود و متناسب با سن کودک باشد.

بیشتر بخوانید: غذای کمکی کودکان را از کی شروع کنیم؟ 3 غذای کمکی اولیه 

خطرات دادن آب به نوزاد (قبل از ۶ ماهگی)

دادن آب به نوزاد قبل از شش ماهگی می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی او داشته باشد، زیرا کلیه‌ها و دستگاه گوارش نوزاد هنوز تکامل کافی ندارند. مهم‌ترین خطرات عبارتند از:

• مسمومیت آبی: مصرف زیاد آب می‌تواند میزان سدیم خون را کاهش دهد و باعث خواب‌آلودگی، تشنج یا مشکلات شدیدتر شود.

• کاهش اشتها برای شیر: آب ممکن است نوزاد را سیر کند و تمایلش به خوردن شیر مادر یا شیرخشک کاهش یابد، در نتیجه مواد مغذی کافی دریافت نمی‌کند.

• اختلال در جذب مواد مغذی: مصرف آب زیاد می‌تواند جذب ویتامین‌ها و مواد معدنی موجود در شیر را کاهش دهد.

• خطر عفونت‌های گوارشی: آب غیربهداشتی ممکن است باعث اسهال نوزاد و عفونت شود، مخصوصاً اگر از آب شیر یا منابع نامطمئن استفاده شود.

• افزایش بار کلیه‌ها: کلیه‌های نوزاد هنوز توانایی دفع زیاد مایعات را ندارند و مصرف آب اضافی فشار زیادی به آن‌ها وارد می‌کند.

تا شش ماهگی، شیر مادر یا شیرخشک تنها منبع مایعات ایمن و کافی برای نوزاد است و هرگونه آب یا نوشیدنی اضافی می‌تواند خطرناک باشد.

مسمومیت آبی در نوزادان

مسمومیت آبی زمانی رخ می‌دهد که نوزاد بیش از حد آب دریافت کند و میزان سدیم خون به شدت کاهش یابد.

نوزادان زیر شش ماه به دلیل تکامل نیافتن کامل کلیه‌ها، بیشترین آسیب‌پذیری را در برابر مصرف آب اضافی دارند.

علائم مسمومیت آبی در نوزادان

علائم مسمومیت آبی در نوزادان عبارتند از:

• خواب‌آلودگی شدید و بی‌حالی
• تشنج یا لرزش بدن
• تورم صورت یا دست‌ها
• استفراغ یا تهوع مکرر
• کاهش اشتها و بی‌میلی به شیر
• ادرار بسیار زیاد یا بسیار کم
• بی‌قراری یا گریه غیرعادی

این وضعیت اورژانسی است و در صورت مشاهده هر یک از علائم، باید فوراً با پزشک تماس گرفته شود.

مقدار مناسب آب در سنین مختلف

میزان آب مورد نیاز کودک به سن، وزن و نوع تغذیه او بستگی دارد. به طور میانگین:

• ۶ تا ۹ ماهگی: ۲ تا ۴ قاشق غذاخوری آب در روز کافی است.
• ۹ تا ۱۲ ماهگی: حدود نیم فنجان (۱۰۰ میلی‌لیتر) در روز.
• ۱ تا ۲ سالگی: حدود یک فنجان (۲۵۰ میلی‌لیتر) در روز، بسته به میزان غذا و شیر مصرفی.

همیشه باید به یاد داشت که شیر مادر یا شیرخشک همچنان منبع اصلی مایعات در سال اول زندگی است و نباید با آب جایگزین شود.

بهترین زمان برای دادن آب به کودک

• پس از وعده‌های غذایی کمکی (مثل پوره یا فرنی) برای کمک به بلع راحت‌تر.
• در هوای گرم یا زمانی که کودک عرق کرده است.
• در دوران تب یا بیماری‌های گوارشی خفیف، با نظر پزشک.
• هنگامی که کودک شروع به یادگیری استفاده از فنجان می‌کند، برای تمرین نوشیدن آب.

بیشتر بخوانید: طرز تهیه فرنی برای نوزاد به روش‌های مختلف ـ ۶ فایده

نکات مهم هنگام دادن آب به نوزاد

در زمان دادن آب به نوزاد به نکات زیر توجه داشته باشید:

• همیشه از آب جوشیده و خنک‌شده استفاده کنید تا احتمال آلودگی از بین برود.
• از دادن آب معدنی یا آب چاه خودداری کنید، زیرا ممکن است املاح زیادی داشته باشند
• هرگز آب را با شکر یا عسل ترکیب نکنید؛ این کار ممکن است باعث پوسیدگی دندان یا مسمومیت شود.
• در صورت مشاهده بی‌میلی به شیر، کاهش وزن، یا تغییر رنگ ادرار، حتماً با پزشک مشورت کنید.

دادن آب معدنی به نوزاد

دادن آب معدنی به نوزادان زیر شش ماه توصیه نمی‌شود، حتی اگر آب از نوع بسته‌بندی و بهداشتی باشد. آب معدنی ممکن است دارای املاح و نمک‌های معدنی باشد که کلیه‌های نوزاد هنوز قادر به دفع آن‌ها نیستند و می‌تواند باعث افزایش فشار کلیه یا اختلال در تعادل الکترولیت‌ها شود. پس از شش ماهگی نیز اگر قصد استفاده از آب معدنی دارید، باید حتماً نوع کم‌نمک و فاقد فلوراید اضافی باشد و مقدار آن محدود و با مشورت پزشک تعیین شود.

چگونه به نوزاد آب بدهیم؟

بعد از شش ماهگی، بهترین روش برای دادن آب به نوزاد استفاده از فنجان آموزشی یا لیوان کوچک مخصوص کودک است. با این روش، کودک به تدریج مهارت نوشیدن از لیوان را یاد می‌گیرد و آب را بین وعده‌های غذایی یا پس از شیر مادر به مقدار کم و تدریجی دریافت می‌کند.

اگر به نوزاد زودتر از شش ماهگی آب داده شود چه می‌شود؟

دادن آب به نوزاد قبل از ۶ ماهگی می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند:

• کاهش اشتها برای شیر و کمبود کالری مورد نیاز رشد
• اختلال در جذب مواد مغذی
• مسمومیت آبی و کاهش سدیم خون
• افزایش خطر عفونت‌های گوارشی به دلیل آلودگی احتمالی آب

بنابراین بهتر است تا زمان توصیه‌شده از دادن هرگونه مایع غیر از شیر خودداری شود.

نشانه‌های نیاز به آب بیشتر در نوزاد

اگرچه بیشتر نوزادان از طریق شیر مایعات کافی دریافت می‌کنند، اما در برخی موارد ممکن است که کم‌آبی بدن نوزاد اتفاق بیفتد. علائمی که باید به آن توجه کنید عبارتند از:

• کاهش دفعات ادرار (کمتر از ۶ بار در روز)
• ادرار تیره‌رنگ و غلیظ
• خشکی لب‌ها یا زبان
• بی‌قراری یا بی‌حالی غیرعادی

  در این شرایط، پیش از دادن آب، با پزشک مشورت کنید تا علت اصلی مشخص شود.

سخن پایانی

آب برای بدن حیاتی است، اما برای نوزادان باید با احتیاط و در زمان مناسب مصرف شود. تا پیش از شش ماهگی، تنها منبع مایعات مورد نیاز نوزاد، شیر مادر یا شیرخشک است و هیچ نوع آب یا نوشیدنی دیگری نباید جایگزین آن شود. پس از شش ماهگی نیز باید مقدار آب به‌آرامی و با رعایت اصول بهداشتی وارد رژیم غذایی شود. رعایت این نکات ساده می‌تواند از بسیاری از مشکلات کلیوی و گوارشی در نوزاد جلوگیری کند و به رشد سالم او کمک نماید.