برای رفع زردی نوزاد مادر چه بخورد؟ | بایدها و نبایدهای رژیم غذایی مادران

زردی نوزاد چیست؟

زردی نوزاد همان‌طور که از نامش پیداست به معنی زرد شدن رنگ پوست نوزاد است و زمانی رخ می‌دهد که بیلیروبین در خون نوزاد تجمع پیدا کند. هایپربیلی‌روبینمی (Hyperbilirubinemia) اصطلاح پزشکی این وضعیت است.

بیلی‌ روبین ماده‌ای زرد رنگ است که بدن هنگام تجزیه گلبول‌های قرمز خون تولید می‌کند. در دوران بارداری، کبد مادر بیلیروبین را برای نوزاد دفع می‌کند اما بعد از تولد، کبد نوزاد باید خودش شروع به دفع بیلی ‌روبین کند. اگر کبد نوزاد به اندازه کافی رشد نکرده باشد، ممکن است نتواند این ماده را دفع کند و تجمع آن باعث زردی پوست نوزاد می‌شود.

زردی در نوزادان رایج است، معمولاً جدی نیست و در عرض چند هفته از بین می‌رود اما مهم است که پزشک شرایط نوزاد را بررسی کند زیرا اگر زردی نوزاد شدید باشد و درمان نشود، می‌تواند منجر به آسیب مغزی شود.

نقل قول از:

my.clevelandclinic

Up to 60% of full-term babies develop jaundice during their first week of life. As many as 80% of premature babies develop jaundice during their first week of life.

ترجمه:

تا ۶۰٪ از نوزادان ترم، در هفته اول پس از تولد دچار زردی می‌شوند. همچنین تا ۸۰٪ از نوزادان نارس در هفته اول زندگی‌شان زردی می‌گیرند.

علائم زردی نوزاد چیست؟

زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم‌ها علامت اصلی زردی نوزادان است که معمولاً بین روز دوم تا چهارم پس از تولد ظاهر می‌شود. زیر زبان نوزاد نیز ممکن است زرد رنگ به نظر برسد. با افزایش سطح بیلی‌ روبین، زردی ممکن است به سینه، شکم، بازوها و پاهای نوزاد نیز گسترش یابد. تشخیص زردی ممکن است در نوزادانی که پوست تیره‌تری دارند، سخت‌تر باشد اما همچنان باید بتوانید زردی را از رنگ چشم‌ها و زیر زبان نوزاد تشخیص بدهید.

زردی نوزاد تا چند روزگی خطرناک است؟

به‌طور کلی نمی‌توان گفت زردی نوزاد تا چند روزگی خطرناک است زیرا تعیین یک روز مشخص، مثلاً تا چهار روزگی ممکن است این تصور نادرست را برای والدین ایجاد کند که نیازی به مراقبت و پیگیری دقیق نیست و این موضوع می‌تواند برای نوزاد خطرناک باشد. بنابراین بهتر است به جای تمرکز روی یک بازه زمانی مشخص، همیشه علائم و شدت زردی نوزاد را با دقت تحت نظر داشته باشید و در صورت نیاز حتماً به پزشک مراجعه کنید.

آکادمی پزشکان کودکان آمریکا از شاخصی برای تعیین سطح زردی نوزاد استفاده می‌کند تا تعیین کند آیا نوزاد نیاز به درمان دارد یا خیر. این جدول بر اساس میزان کل بیلی‌ روبین سرمی (TSB) و سن نوزاد تنظیم شده است:

بیشتر بخوانید:  زردی نوزاد، چه وقت خطرناک است؟

درمان زردی نوزاد

زردی خفیف نوزاد معمولاً خود به خود و با ادامه رشد کبد نوزاد از بین می‌رود. این فرآیند ممکن است یک تا دو هفته طول بکشد. تغذیه مکرر نوزاد (۱۰ تا ۱۲ بار در روز) می‌تواند به نوزاد کمک کند تا با افزایش مدفوع در طول روز،  بیلی ‌روبین اضافی را دفع کند. اگر سطح بیلیروبین نوزاد بالا باشد، ممکن است نیاز به درمان با فوتوتراپی برای چند روز داشته باشد.

سریع‌ترین راه درمان زردی نوزاد چیست؟

همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، زردی نوزاد معمولاً خود به خود از بین می‌رود اما در صورتی که پزشک تشخیص دهد درمان برای نوزاد ضروری است، باید از روش‌های مختلفی استفاده کرد. سریع‌ترین راه درمان زردی نوزاد، استفاده از فتوتراپی و تعویض خون است که در ادامه درباره هر یک توضیح می‌دهیم.

درمان زردی نوزاد با فتوتراپی

در طی فتوتراپی، نوزاد را بدون لباس و زیر چراغ‌های آبی مخصوص قرار می‌دهند. نوزاد تنها پوشک و ماسکی برای محافظت از چشم‌ها خواهد داشت. فتوتراپی به کبد نوزاد کمک می‌کند تا بیلی ‌روبین اضافی را دفع کند. این چراغ‌ها به نوزاد آسیبی نمی‌رسانند. درمان زردی نوزاد با فتوتراپی معمولاً یک تا دو روز طول می‌کشد. اگر سطح بیلی ‌روبین نوزاد خیلی بالا نباشد، ممکن است بتوانید درمان با نور را در خانه انجام دهید.

تعویض خون نوزاد

در موارد نادری که فتوتراپی موثر نباشد، پزشک ممکن است تعویض خون را توصیه کند. در این روش، بخشی از خون نوزاد با خون تازه و اهدایی جایگزین می‌شود. در صورتی که نوزادان به موقع درمان شوند، به این روش به خوبی پاسخ می‌دهند و می‌توانند بعد از چند روز بیمارستان را ترک کنند.

بیشتر بخوانید:  درجه بندی زردی نوزادان، نیاز به بستری است؟

تغذیه در ماه آخر بارداری برای جلوگیری از زردی نوزاد

بسیاری از مادران این سوال را مطرح می‌کنند که «برای جلوگیری از زردی نوزاد چی بخوریم؟» یا «چی بخوریم تا نوزاد زردی نگیره؟» حقیقت این است که تغذیه سالم و متعادل مادر در ماه آخر بارداری، نقش مهمی در سلامت جنین و پیشگیری از زردی نوزاد دارد. رعایت یک رژیم غذایی متنوع که شامل پروتئین کافی، ویتامین‌ها (به خصوص مصرف ویتامین D در بارداری)، آهن، فیبر و مصرف مایعات مناسب باشد، می‌تواند به عملکرد بهتر کبد نوزاد و کاهش احتمال زردی کمک کند.

میوه‌ها و سبزیجات تازه مانند پرتقال، انگور، سیب، لیمو شیرین، هلو، هندوانه، کاهو و خیار بهتر است در برنامه غذایی مادر جایگاه ویژه‌ای داشته باشند؛ این خوراکی‌ها علاوه بر تامین مواد مغذی، به خنک ماندن بدن کمک می‌کنند. توصیه می‌کنیم مقاله رژیم غذایی در دوران بارداری، هفته به هفته را بخوانید.

اجتناب از مصرف غذاهایی با طبع گرم، پرادویه و داروهای شیمیایی در ماه آخر بارداری اهمیت دارد، زیرا این موارد ممکن است بر سلامت مادر و جنین تاثیر منفی بگذارند.

از نظر طب سنتی، مصرف عرقیات گیاهی با طبع سرد مانند عرق کاسنی و شاتره برای تصفیه خون و پاکسازی کبد مادر مفید است. با این وجود، همان‌طور که در مقاله عرق کاسنی در دوران بارداری ذکر کردیم، باید پیش از خوردن آن با مشورت پزشک مشورت کنید. همچنین، مصرف شربت خاکشیر با گلاب در دو هفته پایانی بارداری به دفع سموم و کمک به کاهش حرارت بدن نوزاد و پیشگیری از زردی کمک می‌کند.

بیشتر بخوانید: خوراکی‌های ممنوع در بارداری - ۱۳ غذایی که باید از آن‌ها دوری کنید

چه غذاهایی برای زردی نوزاد مضر است؟

از آن‌جایی که نوزاد با شیر مادر تغذیه می‌شود، برخی مواد غذایی برای زردی نوزاد مضر هستند و نباید در این دوران مصرف شوند. در ادامه لیست غذا و نوشیدنی‌های مضر برای زردی نوزاد را ذکر می‌کنیم.

• غذاهای چرب و فست فود: غذاهای سرخ‌شده، روغنی و فست‌فودها سرشار از چربی‌های اشباع و ترانس هستند که هضمشان سخت است.
• محصولات لبنی پرچرب: محصولات لبنی پرچرب مثل پنیر، شیر کامل و ماست‌های پرچرب نیز حاوی چربی اشباع بالا هستند.
  مصرف زیاد این چربی‌ها می‌تواند منجر به تغییرات کبدی، مقاومت به انسولین، چاقی و سوءتغذیه شود که همه از عوامل خطر بیماری‌های کبدی و زردی نوزاد هستند. توصیه می‌شود چربی‌های اشباع را به ۵ تا ۶ درصد کل کالری روزانه محدود کنید و از مصرف چربی‌های ترانس به‌طور کلی اجتناب کنید.
• کربوهیدرات‌های تصفیه شده:  نان سفید، ماکارونی و نوشیدنی‌های شیرین (مانند سودا) حاوی مقدار زیادی قند تصفیه شده هستند. مصرف زیاد قند با بیماری‌هایی مانند دیابت نوع ۲ و چاقی مرتبط است که عملکرد کبد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و زردی نوزاد را تشدید می‌کند.
• کنسروجات: غذاهای بسته‌بندی شده و کنسروجات اغلب حاوی نگهدارنده‌هایی مانند نیترات‌ و سولفات هستند که فشار زیادی به کبد وارد می‌کنند.  نمک موجود در این غذاها باعث کم‌آبی بدن و دشواری در هضم و متابولیسم می‌شود.
• ماهی و صدف خام یا نیم‌پز: ممکن است حاوی سموم، ویروس‌ها، باکتری‌ها و انگل‌هایی باشند که به کبد و دستگاه گوارش آسیب می‌رسانند.
• گوشت گاو و خوک:  این گوشت‌ها به دلیل داشتن اسیدهای آمینه حیوانی و چربی زیاد، هضم سختی دارند و به کبد فشار وارد می‌کنند.  منابع پروتئینی مناسب‌تر برای کبد شامل گوشت‌های بدون چربی مانند مرغ و ماهی و همچنین پروتئین‌های گیاهی مانند حبوبات و توفو هستند.
• الکل: مصرف زیاد الکل موجب التهاب مزمن، کاهش عملکرد کبد و فیبروز می‌شود.

رژیم غذایی مادران برای رفع زردی نوزاد

برای رفع زردی نوزاد مادر چه بخورد؟ از آنجا که زردی در بسیاری از نوزادان تازه متولد شده شایع است، رژیم غذایی مادر اهمیت زیادی دارد زیرا نوزاد از طریق شیر مادر تغذیه می‌شود.

مصرف ویتامین D

در دوران شیردهی بسیار مهم است که تمام ویتامین‌های ضروری را دریافت کنید. مصرف ویتامین D نقش مهمی در کاهش بیلی ‌روبین دارد و به بهبود سریع‌تر زردی نوزاد کمک می‌کند.

غلات کامل

غلات کامل، منبع غنی از کربوهیدرات‌های پیچیده به شمار می‌آیند که به تنظیم و حفظ تعادل سطح قند خون مادر کمک می‌کنند. این ویژگی می‌تواند برای نوزادان مبتلا به زردی مفید باشد، چرا که افزایش غیرطبیعی قند خون ممکن است باعث افزایش تجمع بیلیروبین شود. از جمله گزینه‌های مناسب در این گروه می‌توان به برنج قهوه‌ای و جو دوسر اشاره کرد.

نوشیدن آب و مایعات کافی

هیدراته ماندن بدن مادر به خصوص در دوران شیردهی اهمیت زیادی دارد و به دفع بیلی روبین کمک می‌کند.

ترنجبین برای رفع زردی نوزاد

ترنجبین در طب سنتی دارای خواص ملین، تب‌بر، خلط‌آور و ضد میکروب است و با کاهش صفرا که عامل اصلی زردی نوزاد از دید طب سنتی است، به بهبود وضعیت کمک می‌کند. خوردن ترنجبین توسط مادر شیرده می‌تواند به کاهش زردی نوزاد کمک کند. برای این منظور، حدود ۳۰ گرم ترنجبین را در یک لیوان آب جوش حل کرده و پس از صاف کردن، ناشتا بنوشید و یک ساعت بعد به نوزاد شیر بدهید. البته پیشنهاد می‌شود پیش از مصرف ترنجبین برای رفع زردی نوزاد، با پزشک مشورت کنید.

آب انار برای زردی نوزاد

یکی از راهکارهای طب سنتی، خوردن آب انار برای رفع زردی نوزاد است. از نظر این طب، غذاها و خوراکی‌هایی با طبع سرد و خشک برای کاهش زردی مناسب‌ترند. میوه‌ها هرچه مزه ترش‌تر باشند، طبع سردتری دارند و در نتیجه تاثیر بیشتری در درمان زردی خواهد داشت.

آب هویج برای زردی نوزاد

آب هویج یکی از نوشیدنی‌های طبیعی است که در طب سنتی به عنوان راهکاری موثر برای کاهش زردی نوزادان شناخته می‌شود.

باتوجه به اینکه رژیم غذایی مادر اهمیت زیادی در رفع زردی نوزاد دارد، نباید در خوردن هیچ یک از مواد غذایی ذکر شده افراط و تفریط کنید. همچنین به هیچ عنوان به نوزاد تازه متولد شده آب انار، آب هویج یا سایر داروهای گیاهی و عرقیجات را ندهید. نوزاد فقط باید با شیر مادر تغذیه شود. پیشنهاد می‌کنیم برای داشتن یک رژیم غذایی سالم با متخصص تغذیه مشورت کنید.

سوالات متداول

1. زردی نوزاد چگونه در مدفوع دیده می‌شود؟ نوزادانی که زردی دارند، ممکن است مدفوعی با رنگ روشن‌تر داشته باشند اما این موضوع زیاد شایع نیست. بیشتر نوزادان مبتلا به زردی، مدفوعی با رنگ مشابه نوزادان بدون زردی دارند. معمولاً در روزهای اول پس از تولد، رنگ مدفوع ممکن است سیاه، قهوه‌ای تیره یا سبز تیره باشد و سپس به رنگ زرد یا نارنجی تبدیل شود. به همین دلیل، تشخیص زردی تنها از روی رنگ مدفوع دشوار است.
2. ادرار نوزاد مبتلا به زردی چه رنگی است؟ نوزاد مبتلا به زردی ممکن است ادراری با رنگ زرد تیره داشته باشد. با تغذیه نوزاد، رنگ ادرار باید روشن و بی‌رنگ شود. مطمئن شوید که نوزاد حداقل شش پوشک خیس در روز دارد.
3. آیا زعفران برای زردی نوزاد ضرر دارد؟ تاکنون استفاده از زعفران به عنوان ماده‌ای که بتواند زردی نوزاد را درمان یا تشدید کند، به طور قطعی تایید یا رد نشده است. اما بر اساس اطلاعات موجود و اصول کلی طب سنتی، به مادران بارداری که قصد دارند از زردی نوزاد خود پیشگیری کنند، توصیه می‌شود بیشتر از خوراکی‌های با طبع سرد استفاده کنند. از آنجا که زعفران دارای طبع گرم است، می‌توان نتیجه گرفت که زیاده‌روی در مصرف آن، مناسب نیست.
4. آیا انبه برای زردی نوزاد مضر است؟ مفید یا مضر بودن انبه نیز تاکنون اثبات نشده است. بهتر است از این میوه در دوران شیردهی به میزان محدود مصرف کنید.

سخن پایانی

زردی نوزادان، شایع و معمولاً موقتی است که در بیشتر موارد خود به خود رفع می‌شود. با این حال، توجه و پیگیری دقیق علائم و شدت آن بسیار مهم است تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود. رژیم غذایی مادر در دوران بارداری و شیردهی نقش مهمی در سلامت نوزاد و کاهش احتمال زردی دارد، به ویژه با رعایت مصرف متعادل ویتامین‌ها، مایعات، غلات کامل و پرهیز از غذاهای پرچرب و پرادویه. همچنین توصیه می‌شود نوزادان تنها با شیر مادر تغذیه شوند و از دادن مستقیم مواد غذایی یا داروی گیاهی به آنان خودداری کنید. در نهایت، مشورت با پزشک و متخصص تغذیه برای انتخاب رژیم غذایی مناسب و مراقبت‌های لازم از نوزادان مبتلا به زردی، ضروری است.