روش دادن قطره آهن به نوزاد، نکات کاربردی

عارضه کم خونی زمانی بروز می‌ کند که خون فاقد هموگلوبین کافی است. هموگلوبین به گلبول‌ های قرمز خون در حمل اکسیژن از ریه‌ ها به تمام اندام‌ های بدن کمک می‌ کند.

کم خونی فقر آهن یکی از شایع ترین انواع کم خونی دوران کودکی است. آهن یک ترکیب مهم در ساختار هموگلوبین گلبولهای قرمز خون است که کار اکسیژن رسانی به سلولهای بدن را بعهده دارند.

در شش ماه اول بعد از تولد، میزان آهن موجود در شیر مادر برای تامین نیازهای تغذیه ای کودک کفایت می کند. بعد از شش ماهگی بدلیل نیاز بیشتر بدن، لازم است کودک با نظر پزشک از مکمل های غذایی حاوی آهن که معمولا بصورت قطره تجویز می شوند، استفاده کند.

اهمیت آهن در سلامت کودک

آهن نقش مهمی در رساندن اکسیژن به سلولهای بدن دارد و کمبود آن در رژیم غذایی کودک، منجر به عوارض زیر می شود:

کمبود رشد طبیعی ( وزن و قد )

کاهش بهره هوشی

کاهش قدرت یادگیری

کاهش قدرت تمرکز

کاهش مقاومت بدن در برابر بیماریها

خستگی زودرس

احساس ضعف و بی حالی

کم اشتهایی

درمان کم خونی فقر آهن

برای درمان کم خونی فقر آهن از مکمل های حاوی آهن استفاده میشود که بصورت قطره، شربت، قرص و کپسول وجود دارند. ترکیب قطره آهن که برای کودکان کم سن تر تجویز می شود، عمدتا فروس سولفات است.

مصرف قطره آهن باید از شش ماهگی کودک و همزمان با شروع تغذیه کمکی او شروع شده و تا پایان ۲ سالگی بصورت روزانه (روزی 15-10 قطره) ادامه یابد. بعد از 2 سالگی، در صورتی که رشد کودک با توجه به نمودارهای قد و وزن، همچنان دچار افت باشد، وی تحت مراقبت ویژه مراکز بهداشتی قرار می گیرد و بسته به سنش، لازم است روزی یک قاشق چایخوری یا مرباخوری از مکمل آهن را بصورت قطره یا شربت دریافت کند. در صورت لزوم برای بچه های بزرگتر(مثلا 5 سال به بالا)، مصرف مکمل ها ممکن است بشکل قرص و بصورت یک روز در میان ادامه یابد.

برخی ازغذاها مثل گوشت، حبوبات(عدس، لوبیا، ماش و لپه)، مغزها(پسته و بادام)، زرده تخم مرغ و سبزیجات هم دارای منابع آهن می باشند که می توانند در کنار مکمل های تجویز شده توسط پزشک، به تامین نیازهای بدن کودک کمک نمایند.

تغییر رنگ دندانها در اثر مصرف قطره آهن

تیره شدن رنگ دندان های کودک در اثر مصرف قطره آهن، یکی از مهمترین دلایلی است که باعث نگرانی والدین و مراجعه آنها به همراه کودکشان به مطب دندانپزشکی می شود. این تغییر رنگ بویژه در کودکانی شدیدتر است که دندانهایشان حداقل یک بار در روز با مسواک یا پارچه، توسط والدینشان تمیز نمی شود و همچنین در طول روز اجازه می یابند مکررا از میان وعده های پوسیدگی زا(مثل کیک، بیسکویت، شکلات، پفک و چیپس) استفاده کنند.

متاسفانه این باور غلط در بین والدین وجود دارد که قطره آهن است که منجر به خراب شدن دندانها می شود و به همین دلیل گاهی مصرف این عنصر حیاتی را توسط فرزند خود محدود می نمایند، در حالی که مطالعات نشان داده قطره آهن نه تنها باعث پوسیده شدن دندانها نمی شود، بلکه به تنهایی یا همراه با فلوراید، سبب پیشگیری از پوسیده شدن دندانها می شود.

نکاتی کاربردی و مفید برای والدین در مورد قطره آهن

به کودک خود از سن ۶ ماهگی تا ۲ سالگی با نظر پزشک قطره آهن بدهید.

برای جذب بهتر، قطره آهن را بین دو وعده شیردهی به کودک خود بدهید.

قطره آهن به هیچوجه دندانهای کودک شما را پوسیده نمی کند، بلکه تمیز نکردن دندانهای کودک توسط شما از زمان رویش اولین دندان های شیری و نیز اجازه دادن به کودک درمصرف مکرر میان وعده های پوسیدگی زا در طول روز است که سبب خراب شدن دندان های کودک دلبندتان می گردد. لذا گناه خود را به گردن قطره آهن نیندازید.

قطره آهن ممکن است مقداری دندانها را سیاه نماید که اگر دندانها سالم باشد و فقط چند لکه سیاه بر روی آنها باشد، هیچ جای نگرانی نیست.

برای جلوگیری از تغییر رنگ دندانها، قطره آهن را با قاشق چایخوری یا قطره چکان در عقب دهان کودک بریزید، سپس کمی آب به او بخورانید و بلافاصله دندان های او را با دستمال یا مسواک، پاک کنید.

می توانید قطره آهن را داخل یک قاشق آب میوه(آب پرتقال، آب نارنج، آبلیمو، آب سیب، و…..) حل کنید و آن را به کودک بدهید. این کار سه مزیت دارد :

۱) کودک طعم تلخ آهن را کمتر احساس می کند

۲) ویتامین C موجود در آب میوه جذب آهن را در معده افزایش می دهد.

۳) تغییر رنگ دندان کودک کمتر می شود.

اگر از قطره یا شربت های حاوی سایر مکمل ها و مواد معدنی (مثل قطره مولتی ویتامین-آهن، قطره MIM یا شربت فروگلبولین) استفاده می کنید، معمولا نیاز به قطره آهن بصورت جداگانه وجود ندارد.

با خوردن قطره آهن، رنگ مدفوع کودک شما به طور طبیعی تیره می شود.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
در نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند، ذخایر آهن کم است. زمان دادن قطره آهن به نوزاد به شرایط مختلفی از جمله نارس بودن یا تغذیه نوزاد و علت تجویز قطره آهن بستگی دارد. آهن یک ماده معدنی ضروری است که نوزادان و کودکان برای حفظ سلامتی و رشد همه جانبه خود به آن نیاز دارند. گلبول‌های قرمز خون حامل هموگلوبین هستند؛ پروتئینی که اکسیژن را به تمام سلول‌های بدن منتقل می‌کند.
بدن برای تهیه هموگلوبین نیاز به آهن دارد، همچنین آهن موجب قرمزی گلبول‌های خون می‌شود. اگر بدن به میزان کافی آهن در اختیار نداشته باشد، گلبول‌های قرمز کوچک و کم‌رنگ می‌شوند.
در این شرایط آن‌ها نمی‌توانند اکسیژن کافی را به اندام‌ها و ماهیچه‌های بدن منتقل کنند و موجب کم خونی می‌شوند.

علائم کمبود آهن
آهن ماده ضروری برای رشد مغز نوزادان و کودکان است. کودکانی که آهن کافی دریافت نمی‌کنند، فعالیت جسمی کمتر و رشد آهسته تری دارند. دیگر نشانه‌های کمبود آهن عبارتند از:
کند شدن روند افزایش وزن
رنگ پریدگی پوست
بی اشتهایی
بی قراری و تحریک پذیری

سن شروع و زمان دادن قطره آهن به نوزاد
نوزادانی که پس از ۳۸ هفته بارداری متولد می‌شوند، تا سن چهار ماهگی ذخیره آهن کافی دارند.
برای نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند: شیر مادر دارای مقادیر اندکی آهن است. به همین دلیل نوزادانی که منحصرا از شیر مادر تغذیه می‌کنند، پس از چهار ماهگی در معرض خطر کمبود آهن قرار دارند.
پزشکان توصیه می‌کنند این نوزادان به میزان ۱ میلی‌گرم بر کیلوگرم در روز از مکمل آهن مایع استفاده کنند. این روند تا سن شش ماهگی نوزاد و شروع غذای کمکی ادامه دارد.
پس از شش ماهگی با توجه به میزان مصرف مواد غذایی غنی شده از آهن، پزشک میزان مورد نیاز مکمل آهن را تجویز می‌کند.
نوزادانی که علاوه بر شیر مادر از شیر خشک نیز تغذیه می‌کنند: اگر عمده تغذیه نوزاد در روز از شیر مادر است و تنها گاهی اوقات از شیر خشک غنی شده از آهن تغذیه می‌کند، طبق دستورالعمل داده شده برای نوزادانی که تنها از شیر مادر تغذیه می‌کنند رفتار کنید.
نوزادانی که تنها از شیرخشک تغذیه می‌کنند: برای این نوزادان، توصیه می‌شود از زمان تولد تا یکسالگی از شیرخشک غنی شده با آهن (دارای ۴ تا ۱۲ میلی گرم آهن) استفاده کنید.
نوزادان نارس: این نوزادان دارای ذخیره آهن کمتری نسبت به دیگران هستند؛ بنابراین نیاز به دریافت آهن بیشتری دارند. پزشک با توجه به شرایط جسمی نوزاد، میزان آهن مورد نیاز او را تعیین می‌کند.

مواد غذایی غنی از آهن
دو نوع مختلف آهن در مواد غذایی وجود دارد:
Heme iron: آهنی که به راحتی جذب بدن می‌شود. این نوع از آهن در گوشت یافت می‌شود.
Non-heme iron: آهنی که در منابع گیاهی مانند حبوبات، سبزیجات و غلات وجود دارد.
غذا‌هایی که سرشار از آهن هستند عبارتند از:
گوشت: شامل گوشت گاو، گوسفند، جگر، مرغ، بوقلمون و...
ماهی
تخم مرغ
غلات: شامل غلات غنی شده با آهن، نان غله کامل، نان غنی شده، ماکارونی و برنج.
دیگر منابع آهن عبارتند از:
حبوبات: نخود، عدس و لوبیا.
سبزیجات: اسفناج ، کلم بروکلی، کلم بروکسل، نخود سبز و لوبیا سبز.
برای کمک به جذب آهن در بدن بهتر است که این مواد غذایی با میوه‌ها و سبزیجات سرشار از ویتامین C، مانند پرتقال، گوجه فرنگی و فلفل قرمز مصرف شوند.
برای نمونه غلات صبحانه غنی شده با آهن را با برش‌های پرتقال، یا ماکارونی را با گوشت و سس گوجه فرنگی سرو کنید.

شیر گاو و آهن
شیر گاو یا پاستوریزه منبع مناسبی برای جذب آهن نیست. حتی اگر شیر گاو به اندازه شیر انسان آهن داشته باشد، بدن نمی‌تواند آن را جذب کند.
پیش از شروع دادن شیر گاو به نوزاد، به میزان کافی آهن از منابع دیگر غذایی به همراه ویتامین C به او بدهید. با توجه به توصیه پزشکان، دادن شیر گاو به نوزاد را تا ۹-۱۲ ماهگی او به تاخیر بیندازید.
نوشیدن زیاد شیر گاو زیاد می‌تواند منجر به کمبود آهن در نوزادان شود. (نوزادان پس از ۱۲ ماهگی می‌توانند تا ۵۰۰ میلی لیتر شیر گاو در روز مصرف کنند نه بیشتر!)

مواقع نیاز به دادن مکمل آهن
نوزادانی که پس از ۳۸ هفته بارداری متولد می‌شوند، تا چهار ماهگی نیاز به مکمل آهن ندارند.
نوزادانی که از شیرخشک غنی شده با آهن تغذیه می‌کنند، نیاز به دریافت مکمل آهن ندارند.
نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند، بایستی مکمل آهن مصرف کنند. انتخاب نوع مکمل، دوز و مدت زمان مصرف به وزن تولد و رژیم غذایی آن‌ها بستگی دارد. پزشک اطلاعات لازم را در این خصوص در اختیارتان قرار می‌دهد.
کودکان بالای یک سال نیازی به مصرف مکمل آهن ندارند، مگر اینکه در رژیم غذایی آن‌ها به میزان کافی غذا‌های غنی از آهن نباشند. اگر در مورد کمبود آهن مصرفی کودکتان نگران هستید، حتما با پزشک او مشورت کنید.

نکاتی برای زمان دادن قطره آهن به نوزاد
بهتر است قطره آهن را با معده خالی به نوزاد بدهید (حدود ۱ ساعت قبل یا ۲ ساعت بعد از غذا). برای جلوگیری از دل درد در برخی از کودکان، می‌توانید قطره آهن را همراه با غذا به آنها بدهید.
ویتامین C به بدن کمک می‌کند تا آهن را بهتر جذب کند. قطره آهن را با یک لیوان آب پرتقال یا ماده غذایی دیگری که غنی از ویتامین C است، به نوزاد بدهید.
از زمان مصرف قطره آهن تا ۲ ساعت پس از آن به کودک شربت آنتی اسید، شیر یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار ندهید. نوشیدن این مایعات جذب آهن را متوقف می‌کنند.
مصرف قطره آهن ممکن است باعث سوزش سر دل، حالت تهوع، اسهال ، یبوست و دل درد شود. به همین دلیل بهتر است کودک در طول روز مایعات زیادی بنوشد و میوه و سبزیجات کافی مصرف کند.
برای تقویت ذخیره آهن در بدن کودک باید چندین ماه متوالی (به مدت ۳ تا ۶ ماه) مکمل آهن مصرف کند.

عوارض جانبی
در موارد اندکی مصرف شیرخشک‌ها، سرلاک‌ها یا غذا‌های غنی شده آهن باعث بروز مشکلاتی در دستگاه گوارش مانند یبوست در نوزادان یا کودکان نوپا می‌شود.
عوارض جانبی رایج مصرف مکمل‌های آهن عبارتند از:
دل درد
حالت تهوع
اسهال
یبوست
سیاه شدن رنگ مدفوع
بیشتر کودکان بعد از چند هفته مصرف مکمل آهن به آن عادت می‌کنند و دیگر عوارض یاد شده را نشان نمی‌دهند.