درمان ناخن جویدن کودکان، چگونه ترکش دهیم؟

حتما شما هم در طول عمر گران‌بهای‌ خود با چنین صحنه‌هایی رو‌به‌رو شده‌اید: کودکانی که تا آرنج دست در بینی مبارک کرده‌اند، با موهای خود بازی می‌کنند، دندان‌هایشان را روی هم فشار می‌دهند و یا ناخن‌هایشان را می‌جوند و…‌ . این عادات عصبی، می‌توانند دلایل متعددی داشته باشند که شامل کنجکاوی، تقلید، اضطراب و بی‌حوصلگی می‌شود. در صورت عدم اصلاح به موقع، این رفتارها ممکن است در بزرگسالی نیز ادامه پیدا کنند. در جریان رشد کودک، فشارها و تنش‌های مختلفی او را تحت تأثیر قرار می‌دهند. هرچند که ممکن است این مسائل از دید والدین پنهان بمانند ولی در قالب علائمی بیرونی همچون جویدن ناخن، خود را نشان می‌دهند. اگر عادت جویدن ناخن در کودک شما شدید نیست و تنها در هنگام تماشای تلویزیون و یا در شرایط خاص و دلهره‌آور این کار را می‌کند، هیچ جای نگرانی نیست و احتمالا با افزایش سن، این عادت کودکانه ترک خواهد شد. اما وقتی عادت جویدن ناخن در کودک طولانی‌تر از حد معمول و به شکل‌های غیرعادی ادامه یابد، برای مثال به خودش آسیب بزند یا در همه حال این کار را تکرار کند، باید فکری اساسی به حال این عادت کرد. برای کمک به ترک عادت ناخن جویدن کودکان، می‌توان از راهکارهای زیر کمک گرفت.

یافتن علت اضطراب و تشویش کودک

مشاورین خانواده و کودک معتقدند که همه‌ی والدین در مواجهه با رفتارها و عادت‌های غیرعادی و نامطلوب کودکان خود به اقداماتی دست می‌زنند و نگران هستند اما برای داشتن رفتاری مؤثر و کاربردی ابتدا باید، علت‌های ریشه‌ای این مشکل را جست‌وجو و کشف کرد. سعی کنید علت جویدن ناخن را در کودک پیدا کنید. چه چیزی او را مشوش، هیجان زده یا مضطرب کرده‌ است. شاید علت این رفتار، اتفاقی نظیر طلاق والدین، جابه‌جایی منزل یا رفتن به مدرسه‌ای جدید باشد. باید علت و ریشه‌ی مشکل را کشف کنید و کودک‌تان را برای صحبت در این زمینه یاری کنید. کودک باید درباره‌ی نگرانی‌هایش با شما صحبت کند. به حرف‌آوردن کودک درباره‌ی این موضوع کمی دشوار است. سر صحبت را در این باره باز‌کنید. از جملاتی استفاده کنید که دلیل واقعی جویدن ناخن در کودک نیست اما او را ترغیب به صحبت می‌کند. مثلا می‌توانید به او بگویید «ناخن‌هات رو میجوی که تیزشون کنی؟» و اینگونه راهی برای مکالمه درباره‌ی مشکل باز کنید.

پرهیز از تنبیه و دعوا کردن

ترک عادت ناخن جویدن در کودکان مانند هر عادت بد دیگری نیاز به همت و تلاش خود کودک دارد. این عادات ناخودآگاه هستند. جویدن ناخن در کودکان به شکل غیر‌ارادی رخ می‌دهد. این عادت حتی در بعضی از بزرگسالان هم دیده می‌شود و بازداشتن کودک از انجام آن با دعوا و تنبیه وضع را خراب‌تر می‌کند. برای رفع این مشکل گام‌به‌گام جلو بروید مثلا بگویید در هنگام غذا خوردن یا سر میز شام ناخن جویدن ممنوع است. با وضع قوانین این‌چنینی این عمل را محدود و محدودتر کنید. نگذارید این مسئله در خانواده بزرگ شود و به یک بحران تبدیل شود. جملاتی نظیر «حالمو بهم نزن» یا «این چه کاریه»، اثرات احساسی به شدت مخربی دارند و نه تنها موجب ترک عادت نمی‌شوند بلکه شرایط را برای خانواده به وضعیتی وحشتناک و آزاردهنده تبدیل می‌کنند. توجه داشته باشید که در برخی از موارد، کودکان به طور جدی این رفتار را بروز نمی‌دهند و تنها در مواقع معدودی شروع به جویدن ناخن می‌کنند. در این حالت برخورد شدید یا بازداشتن او از این کار اصلا لزومی ندارد. فقط سعی کنید دست‌های کودک همیشه تمیز نگه داشته شود. در یک کلام، ایجاد جنجال درباره‌ی هر عادت اشتباهی منجر به عمیق‌تر شدن مشکل می‌شود. پس به هیچ وجه از راهکارهای تنبیهی استفاده نکنید.

کمک به کودک برای ترک و توقف عادت

گاهی اوقات عوامل خارج از خانه و خانواده، کودک را برای ترک عادت تحت فشار قرار می‌دهند. مثلا ممکن است هم‌کلاسی‌ها یا دوستان کودک عادت ناخن جویدن او را مسخره کنند و در نتیجه کودک برای ترک کردن این رفتار راغب و آماده شود. در این مواقع گوش به زنگ باشید و او را تنها نگذارید. قبل از هر اقدام دیگری با کودک شروع به صحبت کنید. بگذارید از احساسی که بر اثر تمسخر دیگران به او دست داده با شما صحبت کند. به او اطمینان دهید که به‌رغم تمام عادات بعضا اشتباه و رفتارهای غلطی که گاهی از خود بروز می‌دهد، همیشه او را دوست دارید و بگذارید از عشق و علاقه شما نسبت به خودش مطمئن باشد و شما را یک تکیه‌گاه عاطفی محکم برای خود بداند. با این مقدمه‌چینی، می‌توانید وارد بخش اجرایی شوید و راهکارهای مناسب برای ترک عادت جویدن ناخن را با کودک خود بررسی و امتحان کنید.

صحبت کردن درباره‌ی عادات ناپسند

با کودکان خود صحبت کنید و با آنها در مورد عادات ناخوشایند آدم‌ها گفت‌و‌گو نمایید. عادت ناخوشایند چیست؟ آیا جویدن ناخن هم جز عادت‌های بد است یا نه؟ بعد در جریان گفت‌و‌گو با کودک هم‌فکری کنید و تلاش کنید به طور جمعی به یک نتیجه‌گیری برای رفع این مشکل برسید. می‌توانید به او پیشنهاداتی برای ترک این عادت بدهید برای مثال آیا اجازه دارید در حین این کار مانع او شوید یا خیر. به دنبال راهکاری باشید که به تأیید شما و کودک‌تان برسد. مثلا گاهی اوقات، کودکانی که در آستانه‌ی نوجوانی هستند از اینکه مدام چیزی به آنها گوشزد شود، خوش‌شان نمی‌آید پس در این شرایط باید راه حل‌های توافقی دیگری پیدا کنید.

آگاه کردن کودک از عادت‌هایش

از آن جایی که عادت ناخن جویدن کودکان به شکل ناخودآگاه و غیرارادی صورت می‌گیرد، باید کودکان را متوجه این رفتار کنید. می‌توان با ایجاد یک کلمه رمزی و توافقی، کودک خود را در حین شروع این کار، هوشیار سازید. بی شک بچه‌ها از این کار استقبال خواهند کرد به ویژه اگر کلمه رمزی توافق شده، کلمه‌ای خنده‌دار یا مورد علاقه کودک باشد. این روش آگاه‌سازی کودک می‌تواند به شکل کلامی یا فیزیکی باشد. اما در انتخاب هشدار فیزیکی باید وسواس و سلیقه‌ی زیادی به خرج دهید چون اگر حرکتی که برای یادآوری به کار می‌برید مورد استقبال کودک واقع نشود، شکل تنبیه به خود می‌گیرد و اصلا مفید نخواهد بود. اگر شدت جویدن ناخن در کودک شما به حدی زیاد است که به انگشتان و ناخن‌ها آسیب وارد می‌شود، با در نظر گرفتن روحیه و واکنش‌های کودک می‌توان از روش هایی همچون زدن چسب زخم روی انگشتان یا استفاده از لاک‌های ضد جویدن ناخن کمک گرفت. یکی از راهکارهای قدیمی و مورد استقبال خیل عظیمی از مادران قدیم و مادربزرگان امروزی که برای از شیر گرفتن و ترک پستانک نیز استفاده می‌شد، کمک گرفتن از مواد تلخ یا تند برای دور کردن کودک از موضع مورد نظر است. این روش قدیمی و نه چندان خلاقانه می‌تواند به کودک شما آسیب برساند، برای مثال آغشته کردن سرانگشت‌ها به فلفل می‌تواند موجب آزردگی چشم‌ها یا ایجاد حساسیت در کودک شود. پس اگر این روش را به کار می‌گیرید حتما به این نکته دقت کنید.

معرفی یک جایگزین برای جویدن ناخن

به دنبال یک فعالیت جذاب یا یک اسباب‌بازی مناسب باشید که مانع از ناخن جویدن فرزندتان شود. مثلا بازی رانندگی با یک دست یا اسباب‌بازی‌های بی خطر و جالب برای اینکه کودک در هنگام مطالعه یا تماشای تلویزیون آن را در دست بگیرد. با این روش‌ها می‌توانید حواس ناخودآگاه او را از جویدن ناخن پرت کنید و بر چیزهای دیگر منعطف کنید. می‌توانید از نرمش و فعالیت‌های بدنی برای آرام کردن هیجانات کودک خود استفاده کنید. به او یاد بدهید که نفس عمیق بکشد. سعی کنید انرژی‌های کنترل نشده کودک را از طریق فعالیت‌های متنوع تخلیه کنید. بسته به شرایط کودک و موقعیت خانوادگی شما، انتخاب‌های متعددی پیش رو خواهید داشت. در برخی کودکان فعالیت‌های بدنی مثل ورزش یا بازی‌های پرتحرک جوابگوست و در برخی دیگر فعالیت‌های ذهنی مانند کاردستی یا نواختن موسیقی مفید است.

پشتکار و خسته نشدن

هیچ‌گاه خسته و ناامید نشوید. اگر در مقابله با ناخن جویدن کودکان خود موفق نبوده‌اید، جا نزنید. بدانید که حتما راه‌حل‌های دیگری وجود دارد که هنوز امتحان نکرده‌اید. آرام و خونسرد و قوی باشید چرا که با شلوغ کردن، تنبیه و تهدید کودک راهی از پیش نخواهید برد. آسمان که به زمین نیامده است، با مطالعه و پشتکار و تلاش این عادت هم از بین خواهد رفت.

ضرورت نگرانی و رسیدگی جدی

در مواردی بسیار نادر، جویدن ناخن در کودکان نشانه اضطراب شدید و مشکلات روانی است. در چنین مواردی شدت ناخن جویدن کودک به حدی است که به پوست و گوشت دستان او آسیب وارد می‌شود. معمولا این نوع حاد از جویدن ناخن مکمل حرکاتی چون کندن مژه‌ها و موها یا بی‌خوابی وکم‌خوابی و سایر رفتارها و عادت‌های غیرعادی است. در این موارد حتما باید به مشاور و پزشک متخصص مراجعه شود.

باید بدانید که انسان قادر است تمامی عادات نامطلوب خود را ترک کند. و شما تنها به کمی حمایت، پشتکار و دانش نیاز دارید. در زندگی‌های امروزی دیگر نمی‌توان همچون گذشته به جمله‌ی «بزرگ میشه یادش میره» اکتفا کرد، چرا که در دنیای امروز با تمام پیچیدگی‌ها و تنوع‌اش نیاز به برخورد علمی و آگاهانه بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. به ویژه درمورد کودکان که به حمایت و آگاهی والدین عزیزشان نیاز بیشتری دارند.