اختلالات تکاملی در کودکان، هر چیزی که باید بدانید

اختلالات تکاملی در واقع شرایطی هستند که موجب اختلالات عملیاتی بالقوه می شوند. این دست از اختلالات از دوران کودکی شروع شده و تا پایان عمر ادامه یافته و همچنین لازم است برای کاهش و کنترل این دست از اختلالات، یک سری خدمات مدوام پزشکی، آموزشی و اجتماعی انجام شود.

مفاهیم کلیدی این حوضه:

- فعالیت های معمول روزانه

- برنامه اختصاصی برای آموزش

- برنامه اختصاصی سرویس خانواده

- نیاز به مراقبت دائمی

- عقب ماندگی ذهنی

اختلال تکاملی فراگیر

مفهوم اختلالات تکاملی، ابتدا در دهه ۱۹۷۰ مطرح و در جامعه پزشکی روانشناسی شناخته شد. بعد از معرفی این بخش از حوضه روانشناسی، مجلس ایالات متحده آمریکا، نسبت به تعریف و تصویب قانون این بخش در حوضه روانشناسی اقدام کرد.اصطلاح اختلالات تکاملی به این معناست که یک اختلال شدید و سخت در افراد ۵ سال به بالا ممکن است رخ داده که قابل استناد و ارتباط با صدمات ذهنی، فیزیکی و یا ترکیبی از هردو است.

شرایط ظاهری این اختلال به گونه ای است که باید پیش از اینکه فرد به سن ۲۲ سالگی رسیده، در فرد آشکار شده و انتظار می رود به صورت نامحدود ادامه داشته باشد. در نتیجه در محدودیت های بالقوه عملیاتی، در سه یا چند مورد از حوضه فعالیتی اصلی فرد، شامل خود درمانی، زبان رساء و شیوا، یادگیری، تحرک، خودمحوری، ظرفیت برای داشتن زندگی مستقل و خودکفایی اقتصادی تاثیر خواهد گذاشت. با وجود محدودیت های بالقوه عملیاتی در سه یا چند حوضه عمده زندگی فرد، زمینه لازم برای فراهم آوری خدمات به اشخاص با آسیب های سخت شکل می یابد.

انجمن وابسته به روانپزشکی ایالات متحده، از اصطلاح اختلالات تکاملی استفاده نکرده و صرفاً اختلالات تکاملی فراگیر را در راهنمای تشخیصی مختص به خود شناسایی و تعریف می کند. توصیف این دست از اختلالات و جوانب ظاهری آنها از جهات مختلف و متعددی سبب همپوشانی تعریف اختلالات تکاملی می شود.

دو اصطلاح اختلالات تکاملی و عقب ماندگی ذهنی اغلب به گونه ای مورد استفاده قرار گرفته اند که گویی یکی بوده و فرقی بین آنها نیست. اما به هر حال حقیقت این است که تفاوت های اساسی به همراه نواحی متعدد همپوشانی بین آنها وجود دارد.چیزی که هیئت رییسه این سازمان در موضوع عقب ماندگی ذهنی استفاده می کند تعریف تکامل یافته (Developed) بوده و توسط موسسات ناظر بر عقب ماندگان ذهنی در آمریکا استفاده شده و همچنین به صورت عمومی توسط سازمان ملی مرکزی این کشور مورد قبول و سنجش واقع شده است. در واقع اختلالات تکاملی در مقایسه با حوضه عقب ماندگی ذهنی دربردارنده زیرمجموعه حلقه های اختلالاتی بیشتری است.

اختلالات تکاملی شامل یک سری اختلالات سخت و طاقت فرسا بوده، در حالی که عقب ماندگی ذهنی صرفاً شامل یک سری از کارکردهای شخصیتی در سطح ملایم از نطقه نظر آسیب دیدگی بوده که اغلب یا نیاز به پشتیبانی نبوده و یا پشتیبانی کمی مورد نیاز است.به هر حال عقب ماندگی ذهنی ۷۰ درصد افرادی را که از نظر تکاملی غیرفعال هستند را شامل می شود. اصطلاح medically Fragile گاهی اوقات به منظور توصیف اشخاص آسیب پذیری استفاده می شود که نیازهای جدی درمانی می تواند وضعیت سلامتی آنها را بسیار بهبود ببخشد.

علت اختلالات تکاملی در کودکان

برای این قضیه، یعنی اختلالات تکاملی دلایل آسیب شناسی بسیاری وجود دارد. هرکدام از این علتها می توانند مربوط به پیش از تولد، در دوران بارداری و یا حتی پس از تولد باشد. عوامل خطرساز برای اختلالات تکاملی فرزند می تواند به صورت موروثی، محیطی و یا ترکیبی از هر دو باشد. ژنتیک نقشی اساسی را در به وجود آمدن شرایط برای بروز و تشدید بیماری تای ساکس و دیگر سوخت و سازهای طبیعی به مانند سندرم Klinefelter، سندرم Frigle X، سندرم Down به وجود آورده که معمولاً منجر به اختلال تکاملی می شود. عوامل ژنتیکی نیز ممکن است باعث شکلگیری اختلالات کروموزومی، نقصهای تک ژنی یا اختلالات چند عاملی شود. به عنوان مثال به نظر می رسد در اختلال اوتیسم، یک رشیه ژنتیکی وجود دارد که با عوامل توسعه‌ای در ارتباط است.

یک سری شرایط ایجاد شده در محیط پیش از تولد ممکن است سبب افزایش احتمال مبتلا شدن فرزند به یک عامل بالقوه جهت بروز اختلال تکاملی شود. به عنوان مثال در مورد سندرم الکل جنینی، در صورتی که مادران باردار، در حین بارداریشان مشروبات الکی مصرف نکنند کاملاً قابل جلوگیری می باشد. از طرف دیگر زنانی که در رژیم غذاییشان، به مقدار کافی اسید فولیک وجود داشته باشد، خطر ابتلای فرزندشان به نقص عصبی کاهش یافته و می تواند صرفاً منجر به اختلال تکاملی شود.

کشیدن سیگار در حین بارداری، استفاده از داروهای خاص مانند کوکایین یا هرویین، تغذیه نامناسب و همچنین بالا بودن سن مادر به صورت وسیعی موجب افزایش احتمال مبتلا شدن به صدمات مغزی جنین و یا تولد زودتر از موعد جنین با وزن پایین را رقم بزند. به طور کلی کودکانی که هنگام تولد از وزن پایینی برخوردار باشند، نسبت به کودکان با وزن عادی، احتمال برخورداری از اختلال تکاملی از انواع مختلف در آنها به میزان سه برابر بیشتر خواهد بود.

تقریباً 61 یک درصد از کودکان زیر 7 سال که نارس محسوب می شود از یک سری حداقلی از اختلالات تکاملی رنج می برند.این دست از کودکان همچنین ممکن است در سنین بالاتر خطر ابتلا به مسمومیت های غذایی، تغذیه ناکافی، عفونتهای مختلف، سوءاستفاده های مختلف، عدم انگیزه کافی و صدمات مغذی آنها افزایش یابد.

تشخیص اختلالات تکاملی

اختلالات تکاملی در حوضه کارهایی که یک شخص قادر به انجام بوده یا نبوده گفته می شود و نه در حوضه تشخیص بالینی. این دست از اختلالات بر فرایندهای عادی رشد، مخصوصاً بر ساختار شکل گیری سیستم اعصاب مرکزی، تاثیر دارند. از این رو، تشخیص اولیه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اگر به کودکان آموزشها و آمادگی ها لازم از سنین پایین داده شود، این دست اختلالات نیز شدت کمتری از خود نشان می دهند. تکنیک های تشخیصی پیش از تولد برای بارداری های همراه با خطر ممکن است مناسب باشد. اگر پیشبینی شده که یک جنین به این اختلالات مبتلا شده، پزشک مربوطه بهتر است برنامه ریزی خاصی برای یک دوره ویژه درمانی قبل و پس از تولد نوزاد را فراهم آورد.روش دیگر در این زمینه، آزمایش های جنینی بوده که به واسطه آن می توان شرایطی را که می تواند سبب بروز اختلالات تکاملی در کودک شود را شناسایی کرد.

شرایط لازم برای داشتن اختلالات تکاملی فراگیر

اختلال Asperger

صدمه کیفی در تعامل اجتماعی، حداقل با داشتن دو مورد از موارد زیر مشخص می شود:

- صدمه مشخص در استفاده از چندین رفتار غیرزبانی(نگاه چشم در چشم، حالت چهره، حالت و طرز ظاهری بدن، ژست)

- شکست در ایجاد و بهبود روابط دونفره متناسب با سطح تکامل

- عدم انگیزه کافی برای لذت بردن از اتفاقات، علاقه مندها و دست آورهای مشترک

- فقدان روابط اجتماعی یا نبود عکس العمل احساسی مناسب

الگوهای محدود شده، تکرارگونه و مقلدانه رفتاری، علاقه مندیها، و فعالیت ها حداقل به واسطه داشتن یکی از موارد زیر مشخص می شود:

- تمایل به مشغولیت با یک یا چند الگوی کاری مورد علاقه به صورت محدود شده و مقلدانه از نظر شدت یا تمرکز

- تکرار و اصرار ظاهری بر یک کار غیر مفید و عملیاتی

- الگوهایی شخصی- اخلاقی محرکانه مقلدانه و تکرارگونه

- تمایل بیش از حد به سرگرم شدن با قطعات اشیاء

- این نشانه ها سبب بروز آسیب های اساسی کلینیکی در حوضه های اجتماعی، شغلی و دیگر موضوعات کارکردی مهم می شوند.

- هیچ تاخیر عمومی مهم از نظر بالینی در زبان وجود ندارد

- هیچ تاخیر مهم از نظر بالینی در تکامل وابسته با دانش یا تکامل مهارتهای خودکمکی مقتضی سن، رفتار تطابق پذیر و حس کنجکاوی در مورد محیط وجود ندارد.

- شرایط و شرط برای دیگر اختلال تکاملی فراگیر مشخص یا ایکیزوفرنیا وجود ندارد.

اختلال توهم گونه(Autistic Disorder)

برای این نوع اختلال، بیشتر از شش مورد از سه لیست کلی زیر مورد نیاز است:

صدمه کیفی در روابط اجتماعی، حداقل با دو مورد زیر مشخص می شود:

- صدمه آشکار در استفاده از چندین رفتار غیرشفاهی

- عدم موفقیت در توسعه روابط دوجانبه متناسب با سطح تکامل

- عدم انگیزه کافی برای لذت بردن از اتفاقات، علاقه مندها و دست آورهای مشترک

- فقدان روابط اجتماعی یا نبود عکس العمل احساسی مناسب

صدمات کیفی در بحث ارتباطی کودک حداقل با داشتن یکی از موارد زیر مشخص می شود:

- داشتن تاخیر یا به طور کل نداشتن توانایی تکامل زبان خود، و عدم تلاش برای به کارگیری روش های دیگر همچون ژست و میمیک برای جبران این نقص

- در افرادی با میزان تکلم کافی، صدمات مشخص در قابلیت شروع اولیه و مکالمه ادامه دار

استفاده مکرر و تقلیدوار از زبان یا زبان وابسته به تفکر

- نداشتن قدرت کافی در ایجاد بازی های فکری مختلف یا

الگوهای محدود، تکرارگونه و مقلدانه رفتار، علاقه مندی ها و فعالیت ها، حداقل با یکی از موارد زیر مشخص شده است:

- تمایل به مشغولیت با یک یا چند الگوی مقلدانه و محدود شده از کارهای مورد علاقه به صورت غیرعادی از نظر شدت و تمرکز

- تکرار و اصرار ظاهری بر یک کار غیر مفید و عملیاتی

- الگوهای شخصی مقلدانه و محرک جهت تکرار

- تمایل زیاد به کار با قطعاتی از اشیاء

- تاخیرها و کارکرد غیرعادی در حداقل چند موضوع زیر با شدت بالا تا سن سه سالگی

تعامل اجتماعی

زبان به همان صورت که در ارتباطات اجتماعی مورد استفاده قرار گرفته است

خیال پردازی

این نشانه ها توسط اختلال Rett یا اختلال Disintegrative دوران کودکی به شیوه بهتری توصیف نشده است.

اختلال تجزیه شده دوران کودکی

ظاهراً تکامل عادی تا سن حداقل دو سالگی همراه با اقتضای سن و تعامل غیر شفاهی، روابط اجتماعی، بازیها و رفتار مطابقتی امتداد دارد

از دست دادن بالینی بسیاری از مهارت های به دست آورده پیشین قبل از ده سالگی، حداقل در دو مورد از موضوعات زیر:

- الگوی زبانی شنوا و رسا

- رفتار تطابق پذیر و مهارت های اجتماعی

- داشتن قابلیت کنترل ادرار و مدفوع

- بازی کردن

- مهارت های محرک ساز

در حداقل دو مورد از موارد غیرعادی کارکردی زیر:

- صدمات کیفی در تعامل اجتماعی(صدمه در رفتارهای غیرشفاهی، عدم موفقیت در توسعه روابط دوجانبه، فقدان ارتباط اجتماعی یا عکس العمل احساسی)

- صدمات کیفی در ارتباطات(تاخیر یا عدم قابلیت در صحبت، عدم توانایی در شروع اولیه صحبت یا مکالمه پایدار، استفاده تقلیدوار و تکرارگونه از زبان، عدم قابلیت در تصور و تخیل به منظور ایجاد بازی ها و سرگرمی ها مختلف

- الگوهای محدودشده، تکرارگونه ومقلدانه رفتاری، علاقه مندیها، و فعالیت ها شامل اخلاق اختصاصی کودک و کلیشه های محرک

- این علائم و نشانه ها توسط دیگر اختلال تکاملی فراگیر مشخص یا اسکیزوفرنی، به گونه ای بهتر توصیف نشده است.