علائم اوتیسم در کودکان، نشانه هایی که باید شناسایی شوند

بیماری اوتیسم چیست؟ علائم اوتیسم در دامنه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی حول ۳ ویژگی مشکل در تعاملات اجتماعی، برقراری ارتباط و میل به پیگیری رفتارهای تکرارشونده دیده می‌شوند. اما در شدت ممکن است به‌ شکلی چشمگیر متفاوت از یکدیگر باشند. برای مثال در فردی مبتلا به اوتیسم با عملکرد بالا، نشانه‌ها ممکن است شامل چالش‌های خفیفی در زندگی شخصی و در برخی دیگر علائم اوتیسم ممکن است به‌شکل رفتارهای تکرارشونده و ناتوانی در به‌کارگیری زبان گفتاری، بروز کند. اوتیسم معمولا در تمام طول عمر فرد را درگیر می‌کند، اما کودکان و بزرگسالان می‌توانند به کمک مشاوره‌ی پزشکی علائم اوتیسم را کاهش دهند و مهارت‌ها و قابلیت‌هایشان را بهبود بخشند. هرچه زودتر درمان آغاز شود، بهتر می‌توان شرایط زندگی کودک اوتیسمی را بهبود بخشید، هرچند درمان در هر سنی می‌تواند شروع شود. در این مقاله به تشریح علائم اوتیسم در کودکان می‌پردازیم.

۱. چالش‌ در تعاملات اجتماعی

چالش در تعاملات اجتماعی یکی از علائم اوتیسم است. نوزادان در‌ حال رشد به‌طور طبیعی اجتماعی هستند. آنها به چهره‌ها خیره می‌شوند، به‌دنبال صدا می‌گردند، انگشت دیگران را می‌گیرند و در دو تا سه‌ ماهگی لبخند می‌زنند. در مقابل بیشتر کودکان مبتلا به اوتیسم در بده‌وبستان‌های روزمره مشکل دارند. کودکان مبتلا به اوتیسم در ۸ تا ۱۰‌ ماهگی شروع به بروز نشانه‌های مختلفی می‌کنند، از جمله‌ نداشتن واکنش به صدا‌کردن نام‌شان، کاهش میل به آدم‌ها و تأخیر در به حرف‌آمدن. این کودکان وقتی به سن راه‌رفتن می‌رسند، در بازی‌های گروهی مشکل دارند، حرکت‌های اطرافیان را تقلید نمی‌کنند و ترجیح می‌دهند، تنها باشند. ممکن است ناآرام باشند یا به خشم یا محبت والدین واکنش طبیعی نشان ندهند.

برمبنای پژوهش‌ها کودکان اوتیسم به پدر و مادرشان وابسته هستند. اما روش نشان‌دادن این اتصال و وابستگی ممکن است عجیب باشد. حتی ممکن است پدر و مادر گمان کنند کودک‌شان از آنها فاصله می‌گیرد. کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم معمولا در درک احساسات دیگران و افکار آنها مشکل دارند. نشانه‌های اجتماعی رایج مانند لبخند‌ زدن یا دست تکان‌دادن ممکن است، برای آنها معنای چندانی نداشته باشد. برای فردی که درکی از این نشانه‌های اجتماعی ندارد، «بیا اینجا» تنها یک پیام دارد و فرقی نمی‌کند گوینده لبخند به‌ لب داشته باشد، دست‌هایش را برای آغوش‌گرفتن باز کرده باشد یا اخم‌هایی گره‌کرده و دست‌ به‌ کمر ایستاده باشد. بدون توانایی درک زبان بدن و نشانه‌های چهره، اجتماع و روابط اجتماعی می‌تواند گنگ و گیج‌کننده باشد.

بسیاری از مبتلایان به اوتیسم نمی‌توانند به رخدادها از زاویه‌ی دید دیگران نگاه کنند. اغلب کودکان پنج‌ساله می‌دانند که افکار، احساسات و اهداف دیگران با آنها متفاوت است. فرد مبتلا به اوتیسم ممکن است چنین درکی نداشته باشد. درنتیجه نمی‌تواند به خوبی کارها و واکنش‌های دیگران را پیش‌بینی کند.

یک نشانه‌ی رایج و نه همه‌گیر دیگر، ناتوانی در مدیریت احساسات است که ممکن است در رفتارهای نابالغ مانند گریه‌کردن یا دادوبیدادکردن در موقعیت‌های نامناسب بروز پیدا کند و شاید به خشم و رفتار‌های تهاجمی منجر شود. ناتوانی در مدیریت احساسات به‌ ویژه در موقعیت‌های ناآشنا، دست‌پاچه‌کننده و آزاردهنده بیشتر رخ می‌دهد. سرخوردگی این موقعیت‌ها حتی ممکن است به رفتارهای خودآزارانه مانند کوبیدن سر، کشیدن مو یا گازگرفتن منجر شود.

۲. مشکل در ارتباط

یکی دیگر از علائم اوتیسم مشکل در ارتباط است. بیشتر کودکان تا سه‌سالگی مراحل مهمی را در یادگیری زبان پشت سر گذاشته‌اند؛ یکی از آنها صدادر‌آوردن است. در یک‌سالگی بیشتر کوچولوهای تازه‌ راه‌ افتاده، یک یا دو کلمه یادگرفته‌اند، وقتی دیگران نام‌شان را صدا می‌کنند، به سوی صدا بر می‌گردند و به چیزهایی که می‌خواهند اشاره می‌کنند، (البته این کاربرد اشاره در همه‌ی فرهنگ‌ها صدق نمی‌کند). اگر چیزی به آنها پیشنهاد کنید که دوست نداشته باشند با صدا و ادا روشن می‌کنند که پاسخ‌شان «نه» است.

کودکان اوتیسم با تأخیر شروع به حرف‌زدن و یادگیری زبان بدن می‌کنند. برخی نوزادان که دیرتر دچار اوتیسم می‌شوند در ماه‌های نخست و پیش از اینکه توانایی ارتباطی خود را از دست بدهند، صداهای مختلف تولید می‌کنند و کلمات بی‌معنی هم به‌کار می‌برند. دیگر نوزادان مبتلا به اوتیسم با تأخیر چشمگیری شروع به استفاده از مهارت‌های زبانی می‌کنند و حتی خیلی دیرتر شروع به صحبت‌کردن می‌کنند. البته بیشتر مبتلایان به اوتیسم با درمان مناسب، ‌کاربرد زبان گفتاری را یاد می‌گیرند و می‌توانند برقراری ارتباط را فرا بگیرند.

خیلی از کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم که از زبان گفتاری استفاده نمی‌کنند، برقراری ارتباط را با روش‌های دیگر مانند زبان اشاره، ابزارهای الکترونیک، عکس و … فرا می‌گیرند.

با آغاز شکل‌گیری قابلیت‌های زبانی، فرد مبتلا به اوتیسم ممکن است زبان گفتار را به شیوه‌های غیرمعول به کار بگیرد. برخی در ترکیب واژه‌ها و ساختن جمله‌ای با مفهوم مشکل دارند؛ ممکن است آنها با تک‌واژه‌ها صحبت کنند یا عبارتی را چندباره و چندباره تکرار کنند. برخی آنچه را می‌شنوند، دقیقا تکرار می‌کنند.

کودکانی که اوتیسم تأثیر خفیفی بر آنها داشته است، تنها با کمی تأخیر شروع به یادگیری زبان می‌کنند و حتی کلمه‌های دشوار را فرا می‌گیرند، اما هنوز هم در ایجاد گفت‌وگویی ادامه‌دار مشکل دارند. برخی مبتلایان به اوتیسم به تک‌گویی‌های طولانی درباره‌ی موضوع دلخواه‌شان علاقه دارند و به ندرت به دیگران فرصت ابراز نظر می‌دهند. به عبارتی «بده‌وبستان» رایج در مکالمه و ارتباط برای آنها دشوار است. برخی کودکان مبتلا به طیف اختلال اوتیسم با مهارت‌های زبانی چشمگیر مانند دانشمندها صحبت می‌کنند و مثل همسالان‌شان قادر به صحبت‌های کودکانه نیستند.

مشکل رایج دیگر در مبتلایان اوتیسم ناتوانی در درک زبان بدن، قدرت صدا و برداشت‌هایی است که به شکل غیرکلامی منتقل می‌شوند. حتی یک بزرگسال مبتلا به اوتیسم ممکن است، عبارت کنایه‌آمیز «تو خوبی!» را به همان معنی لفظی آن برداشت کند.

ممکن است فرد مبتلا به اوتیسم نشانه‌های رایج زبان بدن را استفاده نکند، حالت چهره، حرکت‌ها و نشانه‌های غیرکلامی او با آنچه می‌گوید همخوانی نداشته باشد، لحن و قدرت صدایش بیانگر احساسات او نباشد. این باعث می‌شود فهم خواسته‌ها و احساسات آنها برای دیگران دشوار باشد و در نتیجه، شکست در برقراری ارتباط باعث سرخوردگی آنها و بروز رفتارهای نامناسب (مانند جیغ‌کشیدن) شود. خوشبختانه روش‌های مؤثری برای کمک به کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم وجود دارد تا بتوانند احساسات‌شان را بیان کنند. وقتی فرد مبتلا یاد می‌گیرد چطور خواسته‌هایش را بیان کند و احساساتش را بروز دهد، رفتارهای مشکل‌سازش کمتر می‌شود.

۳. رفتارهای تکرارشونده

یکی دیگر از اصلی‌ترین علائم اوتیسم رفتارهای تکرارشونده یا میل به حفظ دامنه‌ی محدودی از فعالیت‌هاست. برخی از رفتارهای تکرارشونده‌ی رایج عبارتند از: تکان‌دادن دست‌ها، پریدن و چرخیدن، چیدن چندباره‌ی اشیا، تکرار صداها، واژه‌ها یا عبارت‌ها. گاهی وقت‌ها این رفتارها خود مایه‌ی تحریک هستند، مانند جنباندن دست‌ها جلوی چشم‌ها.

میل به حفظ دامنه‌ی محدودی از فعالیت‌ها را می‌توان در شیوه‌ی بازی کودکان اوتیسم با اسباب‌بازی‌ها دید. برخی کودکان ساعت‌های طولانی را صرف به صف‌چیدن اسباب‌بازی‌ها می‌کنند؛ به جای اینکه با آنها نقش‌های گوناگونی را بازی کنند. به‌شکلی مشابه بزرگسالان وقت زیادی را صرف کارهای خانه و قراردادن وسایل در جای‌شان با نظم و ترتیب می‌کنند. اگر کسی یا چیزی این ترتیب را به هم بزند، آنها به شدت ناراحت می‌شوند. همچنین بسیاری از مبتلایان به اوتیسم نیاز دارند که فعالیت‌های روزمره و محیط پیرامونی‌شان به‌ شدت یکنواخت باشند؛ کوچک‌ترین تغییری می‌تواند اضطراب‌آور باشد و منجر به خشم‌شان شود.

رفتارهای تکرارشونده ممکن است به‌شکل وسواس فکری یا شیفتگی بروز پیدا کنند. این میل شدید حتی ممکن است برای درک و سطح دانش آنها غیرمعمول باشد (مثل آگاهی از اطلاعات دقیق ستاره‌شناسی و تکرار آنها). بزرگسالان و کودکان در سنین بالاتر ممکن است علاقه‌ی چشمگیری به اعداد، نشانه‌ها، تاریخ‌ها و موضوعات علمی نشانه بدهند.

۴. نقص ژنتیک

نقص ژنتیک از دیگر علائم اوتیسم است. برخی از کودکان اوتیسم دارای نوعی نقص ژنتیک هستند که بر رشد مغز تأثیر می‌گذارد؛ نقص‌هایی مانند سندرم ایکس‌شکننده، سندرم آنجلمن (Angelman)، توبروز اسکلروزیس (Tuberous sclerosis) یا تصلب تکمه‌ای، اختلال کروموزوم ۱۵ و دیگر اختلال‌های ژنی و کروموزومی. هرچند پژوهش‌های بیشتری لازم است، اما بنابر پژوهش‌های موجود ظاهرا اختلال ژنی ۱۵ تا ۲۰ از مبتلایان به اختلال، طیف اوتیسم را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. پیشینه‌ی خانوادگی یا برخی نشانه‌های این سندرم‌ها می‌تواند راهنمایی برای پزشک باشد تا شما را به متخصص ژنتیک یا مغز و اعصاب ارجاع بدهد، که نتایج آن می‌تواند به درمان، آگاهی از مشکلات پزشکی ناشی از اختلال و طرح‌ریزی برای زندگی روزمره و بلندمدت کمک کند.

۵. اختلالات دستگاه گوارش

مشکلات دستگاه گوارش در مبتلایان به اوتیسم رایج است؛ ۸۵ درصد از کودکان طیف اختلال اوتیسم از آن رنج می‌برند. این اختلال در شدت‌های متفاوت از یبوست یا اسهال مزمن تا بیماری‌های التهاب روده بروز پیدا می‌کند. درد ناشی از مشکلات دستگاه گوارش ممکن است باعث تغییر رفتار در فرد مبتلا شود؛ برای مثال رفتارهایی مانند تکان‌دادن دست‌ها، کوبیدن سر و … که مکانیسمی برای آرام‌شدن هستند، خشم و تهاجم و آسیب‌زدن به خود را در آنها افزایش می‌دهد. درمان مناسب می‌تواند این رفتارها را بهبود و کیفیت زندگی را افزایش دهد.

۶. تشنج

اختلالات تشنجی ازجمله صرع در حدود ۳۹ درصد بیماران اوتیسم رایج است. این اختلال بیشتر در مبتلایانی رخ می‌دهد که دچار کم‌توانی ذهنی هم هستند. بیمار اوتیسم ممکن است دچار انواع گوناگونی از تشنج شود. قابل تشخیص‌ترین نوع، تشنج تونیک-کلونیک است. انواع دیگر عبارتند از: تشنج‌های غایب (زمانی‌که به‌نظر می‌رسد فرد حضور فیزیکی دارد، اما متوجه پیرامونش نیست) و انواع تشنج‌هایی که تنها با نوار مغزی قابل تشخیص هستند.

تشنج‌های مرتبط با اوتیسم ممکن است در کودکی یا بزرگسالی آغاز شوند. اگر نگرانید که خود یا فرزندتان دچار تشنج بشوید، باید موضوع را با پزشک درمیان بگذارید تا درصورت نیاز برای ارزیابی بیشتر شما را به پزشک مغز و اعصاب ارجاع دهد.

۷. اختلال عملکرد خواب

اختلالات خواب در میان بیماران اوتیسم چه کودک، چه بزرگسال رایج است.

۸. اختلال پردازش حسی

از دیگر علائم اوتیسم می‌توان به اختلال پردازش حسی اشاره کرد. بسیاری از بیماران اوتیسم واکنش‌های غیرمعمولی به داده‌های حسی نشان می‌دهند. آنها در پردازش و یکپارچه‌سازی داده‌ها یا محرک‌های حسی مانند صدا، بو، مزه و حرکت مشکل دارند. برای آنها محرکی معمولی مانند صدای بوق ماشین می‌تواند دردناک و گیج‌کننده باشد.

برخی از بیماران اوتیسم به صدا و لمس‌شدن حساسیت بیش‌ از اندازه دارند، این وضعیت به ‌دفاعی حسی شناخته می‌شود. یکی از نشانه‌های حساسیت بیش‌ از اندازه این است که فرد نمی‌تواند لباس‌پوشیدن، لمس‌شدن یا بودن در محیطی با نور معمولی را تحمل کند. حساسیت می‌تواند نداشتن واکنش به شنیدن نام را هم در بربگیرد. بیشتر اختلالات پردازش حسی با کاردرمانی یا روش‌های درمانی یکپارچگی حسی بهبود می‌یابند.

۹. پیکا یا هرزه‌خواری

پیکا میل به خوردن چیزهایی است که خوراکی نیستند. خوردن چیزهای غیرخوراکی در سن ۱۸ تا ۲۴ ماهگی طبیعی است. اما برخی مبتلایان به اوتیسم و دیگر اختلالات رشدی همچنان به خوردن چیزهایی مانند خاک، گل یا گچ ادامه می‌دهند. بنابراین باید آزمایش‌ها و معاینات پزشکی دوره‌ای انجام شود تا از سلامت جسمی و درمان به‌موقع باکتری‌ها و سمومی که ممکن است وارد بدن فرد شود، مطمئن شوید.