آموزش مستقیم و غیرمستقیم، تفاوت های آن

آموزش مستقیم هدفی خاص و محدود دارد که در آن کودک باید مفهومی معین را یاد بگیرد و آن را با مفاهیم قبلی ذهن خود مربوط کند و از آن در مسائلی که برایش پیش می آید بهره بگیرد. مثلاً آموزگار حرف «ن» را به کودک می آموزد؛ او باید آن را یاد بگیرد و کلماتی را که در آنها حرف «ن» بکاررفته است بخواند و بنویسد ودر همه جا آن را باز شناسد، یا از راه مشاهده های گوناگون دریابد که گیاه از دانه می روید؛ بتواند دانه را باز بشناسد، آن را بکارد و اهمیت دانه را از نظر زندگی گیاهی دریابد.

آموزش مستقیم یعنی
بچه را مجبور کنیم به یادگیری مفاهیمی که حتی شاید به آنها علاقمند نباشد.
به طور مستقیم از او بخواهیم در فلان کلاس شرکت کند.
تا آخر سال چند شعر حتی کودکانه حفظ کند.
شهرهای مختلف ایران بعلاوه بناهای باستانی هر شهر را بشناسد.
همسایگان شمالی، جنوبی، شرقی و غربی ایران را بشناسد.
به کلاس های ورزشی خاصی که مطابق میل کودک نیست مثل شطرنج، ژیمناستیک و ... برود.
در کلاس های زبان برای کودکان زیر ۷ سال شرکت کرده و الفبای انگلیسی به همراه لغاتی از زبان انگلیسی یا فرانسه را فرا بگیرد.
حتما کتاب هایی با مفاهیم خاص و درس های آموزنده بخواند.
در آموزش مستقیم از کودک می خواهند که از راه های مختلف (مکتوب، شفاهی و عملی) دانسته های خود را بازگو کند؛ در واقع بدین گونه از او به طور مستقیم امتحان گرفته می شود و با نمره دادن میزان دانسته های او را می سنجند. در آموزش مستقیم کودک مقید و محدود است. باید بنشیند، مشاهده کند، گوش بدهد، یاد بگیرد، تمرین کند و در چهارچوب معین فعالیت داشته باشد. در اقلب موارد نه تنها از طریق آموزش مستقیم کودک چیزی نمی آموزد بلکه در برابر آموزش مستقیم از طرف مربی، والدین، خانواده و حتی مدرسه جبهه گیری هم می کند و در بهترین حالت فقط از ترس پدر و مادر به این نوع آموزش تن می دهند.

درآموزش غیر مستقیم هدف، وسعت پیدا می کند ومفاهیم، متعدد و گوناگون می شوند. هر کودکی، هر چقدر که بخواهد و بتواند، کشف می کند و یاد می گیرد. محدوده ای برای او تعیین نمی شود. کودک در فعالیت ها، بیشر آزادی دارد. آموزش برایش جنبه بازی و سرگرمی پیدا می کند. می تواند خود برنامه اش را تنظیم کند و پرسش های گوناگون در زمینه آنچه فهمیده و کشف کرده است مطرح کند. ارزشیابی از دانسته های او نیز غیر مستقیم انجام می شود. آنچه در گفت و گو، یا فعالیت های انفرادی و گروهی از او دیده می شود کافی است. امتحان و نمره ای در کار نیست. آموزش پیش از دبستان را در بیشتر کشورهای جهان، نوعی آموزش غیر مستقیم می دانند. حتی در بسیاری از کشورها کوشش دارند آموزش دبستانی را هم به طور کامل، یا دست کم قسمتی از آن، را غیر مستقیم کنند.
به طور کلی، آموزش غیر مستقیم با روحیه جستجو گر و کنجکاو و فعال کردن، سازگارتر است و کودک را به شوق و ذوق بیشتری برای اکتشاف یادگیری بر می انگیزد؛ با رشد بدنی او نیز مناسب تر است، زیرا از نشستن بیش از اندازه او جلوگیری می کند و او را به حرکت و فعالیت وا می دارد. با یاد گرفتن به معنای واقعی نیز هماهنگی بیشتر دارد، چه تنها توانایی درک و علاقه مندی کودک سبب می شود که میزان یادگیری او گسترش یابد. لحظه ای را تصور کنید که گربه ای را برای مشاهده به کودکستان آورده اید؛ بی درنگ کودکان به دور گربه جمع می شوند. دست و پا و بدن او را لمس می کنند، و با سوالات زیر روبرو می شوند:
گربه چه می خورد؟
کجا می خوابد؟
چگونه از درخت بالا و پایین می رود؟
چرا می تواند از فاصله های زیاد به بالا بپرد؟
چرا همیشه با پا به زمین می افتد؟
چرا شب چشم هایش می درخشد؟
سبیل هایش برای چیست؟
از چه خوشش می آید؟
چرا وقتی که به پشتش دست می کشیم، خر خر می کند؟
چرا خودش را می لیسد؟
چرا زبانش زبر است؟
چگونه و در چه مواقعی بچه هایش را از جایشان بیرون می آورد؟
چگونه از خود و بچه هایش دفاع می کند؟
دشمنش کیست؟
چگونه بچه می زاید؟
بچه هایش چه شکلی هستند؟
چه می خورند؟
چطور موش شکار می کند؟
و ده ها سوال دیگر .
در آموزش غیر مستقیم، به همه این سوالات می توان جواب داد. برای این گونه آموزش می توان برنامه ی مشاهده و فعالیت تنظیم کرد و بچه ها را به تفکر و مشاهده دقیق تر واداشت. بدین ترتیب، به سادگی می توان دید که چگونه آموزش غیر مستقیم با روحیه جستجوگر و کنجکاو و فعال کودک سازگارتر است، او را به شوق و ذوق بیشتری برای اکتشاف و یادگیری بر می انگیزد؛ با رشد بدنی او نیز مناسب تر است، زیرا از نشستن بیش از اندازه ی او جلوگیری می کند و او را به حرکت و فعالیت وا می دارد.
در آموزش غیر مستقیم مشاهده یک حیوان، فرصتی برای یادگیری وسیع تر، غنی تر و همه جانبه ایجاد می کند و از همان ابتدا ارتباط کودک را به طور کامل با محیط اطرافش برقرار می کند. همان گربه سبب می شود که کودک به حیوانات علاقه مند شود و به مشاهده و کشف چگونگی زندگی آنها بپردازد، و طرز رفتار با حیوانات را بیاموزد.
در کودکستان ها همیشه باید از روش غیر مستقیم برای آموزش استفاده کرد مگر در موارد استثنایی مثلا آداب معاشرت، بهداشت، یادگیری شعر و ترانه.
حتی اینها را نیز تا حد امکان باید به شکل آموزش غیرمستقیم ، یعنی به صورت بازی و فعالیت اجتماعی، به کودکان عرضه کرد تا با اشتیاق بدان روی بیاورند. دفتر سرمشق، آموزش خواندن و نوشتن و حساب کردن، نمره و تکلیف شب، تشویق و تنبیه، جریمه، گرفتن دست بچه و کمک کردن به او برای نوشتن، یا پرسیدن آموخته ها به صورت سوال و جواب در کلاس های کودکستان از اشتباهات بزرگ است که نتیجه ای منفی دارد و کودک را از یادگیری واقعی باز می دارد و حتی کودکان فعال و جستجوگر را افسرده و خسته می کند. ممکن است عده ای از خانواده ها، که خود کمتر تجربه ای از آموزش غیر مستقیم دارند، روش آموزش مستقیم را بپسندند، اما مربی باید از آن به طور کامل بپرهیزد و تا جایی که امکان دارد امتیازهای آموزش غیر مستقیم را به خانواده ها یادآور شود.
در مطلب دیگری ما به بررسی حقوق کودکان پرداختیم، یکی از مصادیق کودک آزاری محروم کردن کودک از بازی و تفریح و ایجاد حس حقارت در کودکان است. آموزش مستقیم در برخی مواقع می تواند باعث زیر سوال بردن حقوق اولیه کودک شود.
مثال اول: آموزشی که می تواند از طریق یک اردو علمی (آموزش غیر مستقیم ) تا سال ها در ذهن کودک ماندگاری داشته باشد، در قالب یک مطلب علمی در کتب درسی ( بصورت آموزش مستقیم ) به کودک آموزش داده می شود، خب این خود نوعی محروم کردن کودک از بازی و تفریح است که بهترین راه آموزش غیر مستقیم است.
مثال دوم: از طرف دیگر بسیار دیده شده است که نمرات درسی می تواند باعث مقایسه کودکان از طرف پدر و مادر و در نتیجه ایجاد حس حقارت در کودکان بشود.
کودک خود را شبیه یک گل با استعدادهای ذاتی در نظر بگیرید، اگر گل شما شاداب نباشد، به اندازه کافی شکوفه ندهد، برگ هایش زرد شوند و بریزند یا حتی رشد گیاه کم باشد اولین کاری که می کنید محیط گل خود را تغییر می دهید، آب، نور، کود، خاک و گرما و سرمای محیط. کودک شما هم همانند همین گل است اگر مشکلی برای کودک شما پیش می آید حتما باید قبل از همه چیز محیط کودک شما بررسی شود.
به جز برخی موارد اجتماعی، بهداشتی و تحصیلی باقی موارد می تواند به راحتی از طریق آموزش غیر مستقیم به کودک بصورت ماندگاری آموزش داده شود. تمرکز سایت رادیوکودک بیشتر بر محور آموزش غیر مستقیم برای کودکان با استفاده از معرفی برخی بازی ها، کاردستی ها، داستان ها، کتاب ها، تئاترها و ... است. داستان های فراوانی هر روز در سایت رادیو کودک بروزرسانی می شوند که این داستان ها بصورت بارز هدفی جز آموزش غیر مستقیم را ندارند. مثلا: علی صبح به مدرسه دیر می رسد و داستان با تاخیر رسیدن خود به مدرسه را برای معلم بازگو می کند: " من صبح در راه مدرسه کبوتری بی حال را دیدم که آدامسی در دهانش بود، آدامس راه تنفس او را گرفته بود، کبوتر را به خانه بردم و با کمک مادرم آدامس را از دهان کبوتر بیرون آوردیم." و در انتهای این مطلب سوالات مناسبی از کودک و خانواده اش پرسیده می شود، تا با پاسخ به آنها بصورت غیر مستقیم آموزش های بیشتری در ارتباط با تاثیر ما بر زندگی حیوانات محیط اطراف دریافت کنند سپس در قسمت پایانی مطلب از کودک خواسته می شود که اگر مشتاق است حتما کاردستی مرتبط با پرندگان را بسازد و حتی اتاق خود را با این کاردستی تزئین کند. سپس در انتهای مطلب کاردستی از کودک سوال می شود آیا می داند پرندگان به چه صورتی به دنیای می آیند؟ غذای آنها چیست؟ کجا زندگی می کنند؟
اغلب داستان ها و کاردستی های رادیوکودک در نظر دارد بهترین روش برای آموزش غیرمستقیم برای کودکان را مدنظر داشته باشد.