پرورش خلاقیت در کودکان، کاربرد تکنیک بازی
خلاقیت یک نعمت و رحمت خدادادی است اما ما می توانیم آن را با برنامه ریزی دقیق و از طریق آموزش رشد دهیم. در کشورهایی که دموکراسی و آزادی بیشتری دارند تلاش بیشتری هم برای بروز استعدادهای فردی از خود نشان می‌دهند.
خلاقیت یک نعمت و رحمت خدادادی است اما ما می توانیم آن را با برنامه ریزی دقیق و از طریق آموزش رشد دهیم. در کشورهایی که دموکراسی و آزادی بیشتری دارند تلاش بیشتری هم برای بروز استعدادهای فردی از خود نشان می‌دهند. از این رو والدین و معلمان می باید شرایط خوب و سالمی را در خانه و مدرسه برای بروز خلاقیت فراهم نمایند. اگر شرایط سالمی فراهم شود، کودکان هم می‌توانند آنچه را که در درون شان هست بیان کنند و چیزهای نو و بدیعی که خلاقیت می‌نامیم به جامعه عرضه نمایند.
آموزش و رشد خلاقیت کودکان
در این نوشتار توصیه‌هایی ارائه می‌شود که با اجرای آنها امکان بروز خلاقیت افزایش می‌یابد:
1- به کودکان آزادی در پاسخگویی بدهید:
کودکان به طور طبیعی به سوالات معلمانشان پاسخ‌های معمولی و عادی می‌دهند اما والدین و معلمان باید کاری کنند که کودکان پاسخ‌هایی با روش‌های خاص خودشان ارائه کنند و نه پاسخ‌های رایج و متداول. به آنها باید فرصت داده‌شود که آنچه را که دوست دارند بیان کنند. این آزادی در بیان درونیاتشان آنها را به سمت خلاقیت هدایت می‌کند. اگر در کلاس درس یک مساله‌ای یا مشکلی وجود دارد، معلم باید اجازه بدهد که کودک آن را با روش خاص خودش پاسخ بدهد نه این که پاسخ‌ها به صورت کلیشه‌ای باشند . هر کودکی یک نگاه خاصی به هر مساله‌ای دارد. به آنها فرصت بدهید که درباره‌ی یک مساله از چندین جنبه نگاه کنند.
2- وجود آنها را خشنود و راضی نگه دارید:
من یا ego یک بخش از شخصیت آدمی است که با واقعیات سرو کار دارد. اگر من در کودکی تقویت شود و شخص از وجود خودش رضایت داشته‌باشد. او قادر خواهد بود که بهتر فکر کند تمام ما یک خود یا من داریم. هر یک از ما دلمان می‌خواهد که از سوی دیگران به عنوان یک شخص خاص شناخته شویم و هویتی داشته‌باشیم. بنابراین تلاش کنید که کودک، احساس کلی خوبی از وجود خودش داشته‌باشد.
3- ایده‌ها و طرح‌های اولیه را تشویق کنید:
اگر دیدید یک کودک موفق شده است که یک طرح یا ایده ای را حتی اگر ابتدایی و مقدماتی باشد پیدا کند حتماً او را تشویق کنید. اگر از او بخواهیم که حتماً از عقاید و ایده های ما پیروی کند و به طور کلی در زندگی اش مطیع و فرمانبردار باشد طبعاً فرصت فکرکردن به صورت مستقل را از دست خواهد داد و به خلاقیتی هم دست نمی یابد . یکنواختی و همرنگی ، دشمن خلاقیت و نوآوری است .
4- تردید و دودلی را از میان بردارید:
متاسفانه اغلب کودکان تحت فشار مقررات خشک و کسالت‌آور و سختی بزرگ می‌شوند. آنها از این که با والدینشان به راحتی و بدون ترس صحبت کنند د رهراس هستند اغلب دودل اند و در تردیدند که از درونیات خودشان حرفی بزنند و همین امر، خلاقیت و ابتکار آنها را از بین می‌برد. خلاقیت هنگامی بروز می‌کند که آزادی، فضای کافی برای سخن گفتن و ابراز عقاید فراهم شده‌باشد.
5- محیط و فضای روانی مناسبی را تدارک ببینید:
برای این که کودک با آرامش کافی عمل کند و بتواند دربرنامه‌هایش موفق شود نیاز به مواردی مانند همدردی، حمایت، آزادی، شرایط مناسب برای فعالیت‌های درسی و روابط خوب با دوستان، هم کلاسی‌ها و والدین و معلمان دارد.
6- صفات خاص کودکان را رشد دهید.
آنها برای این که خلاق باشند به صفات خاصی احتیاج دارند. این ویژگی‌ها عبارتند از: سخت‌کوشی، سماجت و سرسختی در کارها، اعتماد به نفس، اعتقاد به خویشتن و غیره. ما وظیفه داریم کاری کنیم که این صفات در آنها رشد کند. باید آنها را برای این امور تشویق کرد. اگر آنها واجد چنین صفاتی شوند در آن زمان می‌توان انتظار افکار نو و خلاق را از آنها داشت.
7- به کودکان فرصت روبرو شدن با خلاقیت را بدهید:
کودکان باید مصادیق خلاقیت را ببینند. به هر روی در هر جامعه‌ای مکان‌ها و مراکزی وجود دارند که آثار خلاق در آن‌جا نگهداری می‌شود. آنها را به موزه‌ها، گالری‌های هنری، مراکز علمی تحقیقاتی و.. ببرید. آنها برای به وجود آوردن آثار نو باید منشا این الهامات را ببینند و با آنها آشنا شوند.
8- از ایجاد موانع خلاقیت اجتناب کنید:
برخی از جنبه‌ها به طور کلی مانند سد و مانع عمل می‌کنند. اگر شما صفاتی در رفتار و گفتار و شخصیت داشته‌باشید و آنها را تغییر ندهید طبعاً کودکان شما نیز خلاق نخواهند شد. به طور مثال اگر پدر یا مادری از نظر طرز تلقی، محافظه‌کار باشد (تمایلی به تغییر نداشته و از وضع موجود راضی باشد)، ابراز، همدردی و مشارکت و همیاری نداشته‌باشد، عادات تثبیت شده‌ای داشته‌باشد (عاداتی که حاضر به تغییر آنها نباشد، عادات خشکی که خود به خود خلاقیت به شمار می‌آیند)، در انجام کارها از انعطاف لازم برخوردار نباشد، اضطراب و نگرانی در مورد کارها و امور غیر ضروری داشته‌باشند، اصرار و تاکیدهای بی‌مورد در برخی امور کنند، در انجام تکالیف مدرسه به کودکان سخت بگیرد و باعث رنجش آنها شود، از نظر شخصیتی زورگو و اقتدارگر باشد، به کودک احترام نگذارد و به حرف های او توجهی نکنند و .. طبعاً کودکان خلاقی نخواهد داشت. تا حد امکان هر یک از این موانع را از میان بردارید.
9- برنامه های درسی را به خوبی بشناسید:
برای این که از برنامه اطلاع داشته و کودکان را درک کنید می‌باید به نکات ذیل توجه نمایید.
- برنامه‌ی آموزشی و درسی می باید متکی به کودک باشد یعنی کودک محور باشد و مطابق با ویژگی‌های او طراحی شود.
- برنامه‌ی آموزشی درسی می‌باید دلخواه کودک باشد و کودک از بودن آنها لذت ببرد و بعد از این احساس خوشایند، بحث تکالیف و درس پیش کشیده‌شود.
- در برنامه‌ی درسی باید توجه داشت که هر کودکی استعداد و ظرفیت خاص خود را برای فهمیدن و درک کردن دارد. از این‌رو باید دقت شود که این برنامه خشک و سخت و خشن نباشد.
- برنامه باید طوری باشد که اهمیت امتحانات در اولویت بعدی جا داشته‌باشد و هدف آن یادگیری باشد نه امتحان
- برنامه باید به گونه‌ای طراحی شود که ترس از امتحان در کودکان ایجاد نکند .
۱۰- ارزشیابی درستی از کار خلاق داشته‌باشید:
اصولاً در خصوص تغییر نظام آموزشی و تحولی کودکان صحبت‌های زیادی شده‌است. به طور کلی باید گفت که پیشرفت و رشد و تحول کودک باید بر اساس نمرات سالانه‌ی او باشد نه این که این قضاوت‌ها بر اساس تعداد کمی از امتحانات صورت پذیرد. یک کودک را باید از اول تا آخر سال و به صورت روزانه ارزشیابی کرد. کار خلاق را با نمره یا با انجام دادن بعضی از تکالیف نمی‌توان سنجید.
۱۱- برخی از تکنیک‌های ویژه را به کار ببرید:
برخی از این تکنیک‌ها برای برانگیختن خلاقیت کودکان به شرح ذیل هستند . البته تکنیک‌های برانگیختن خلاقیت به این موارد محدود نمی‌شوند.
بارش فکری
در این تکنیک کودکان ایده‌های متعددی را که به ذهنشان می‌رسد بیان می‌کنند. این تکنیک را می‌توان در حالت‌های مختلف به کار برده می‌توان در کلاس و به صورت گروهی، بین افراد یا چند نفر یا حتی به صورت فردی اجرا کرده. بعد از ارائه‌ی تکنیک، بحث و گفتگو پیرامون ایده‌ها صورت می‌پذیرد و از پیشنهادات برگزیده و دارای وجوه مشترک استفاده می‌شود.
کاربرد تکنیک بازی
اصولاً کودکان علاقه مند به انواع بازی‌ها هستند. ما از طریق بازی می‌توانیم به استعدادهای آنان پی‌ببریم. در ذیل به برخی از این بازی‌ها اشاره می‌شود:
۱- از کودکان بخواهید که هر چیزی را که به صورت مربع می‌شناسند نام ببرند.
2- از آنها بخواهید که `چه برنامه هایی را دوست دارید که در تلویزیون برای شما پخش شود . طرحی بدهید که برنامه‌هایی به شکلی که دوست دارید ساخته شوند؟`
۳- به کودکان بگویید که فرضاً تمام نقاط مشترک بین دو چیز را برشمرند مانند شباهت‌های سگ و گربه
4- از آنها بخواهید که راجع به چیزهای عجیب فکرکنند مثلاً بگویید `به نظر شما اگر رنگ روغن داشتیم تمام دنیا را رنگ می زدیم چه می شد؟`
۵- تمام مواد و ابزار لازمی را که آنها دوست دارند و در عین حال موجب برانگیختن تفکر و تخیلشان می‌شود فراهم کنید. این مواد خیلی متنوع هستند مثلاً مکعب‌های چوبی که با آنها اشکال نویی بسازند یا این که تصاویر خاصی را رنگ‌آمیزی کنند یا با کاغذ و چسب و مقوا و.. کاردستی درست کنند و غیره ...
12- ارائه نمونه‌های خلاقیت:
نمونه‌های خلاق بودن را به آنها نمایش دهید. از خودتان شروع کنید. چیزهایی بسازید یا ایده‌هایی دهید که برای آنها جالب باشند. فقط از طریق حرف زدن و راهنمایی کردن نمی‌توان انتظار داشت که آنها خلاق شوند. آنها باید نمونه‌هایی از آثار یا افراد خلاق را به چشم ببینند و راه‌های رسیدن به خلاقیت را یاد بگیرند.