چگونه با کودک بیش فعال خود رفتار کنیم؟

بزرگ کردن بچه‌ای که بیش فعال است روش خاص خودش را دارد. بسته به نوع و شدت علائم بیش فعالی یاADHD، روتین‌های معمولی وضع قوانین در خانه ممکن است عملا نشدنی باشد، بنابراین شما نیاز دارید رویکردهای متفاوتی را درپیش بگیرید. کنار آمدن با بعضی از رفتارهای اینگونه بچه‌ها می‌تواند خسته کننده باشد اما راههایی برای ساده‌تر کردن زندگی و برخورد با کودک بیش فعال وجود دارد که به شما پدر و مادر عزیز کمک قابل توجهی می‌کند.
والدین باید این واقعیت را بپذیرند که مغز بچه‌های بیش فعال نسبت به مغز سایر بچه‌ها، عملکرد متفاوتی دارد. درست است که بچه‌های بیش فعال همچنان می‌توانند یاد بگیرند که چه چیزی قابل قبول و چه چیزی غیر قابل قبول است، اما اختلالی که دارند باعث می‌شود آنها دست به رفتارهای ناگهانی و تکانشی بزنند.
پرورش دادن بچه‌ای که بیش فعالی دارد یعنی اینکه شما باید رفتارتان را تغییر دهید و یاد بگیرید رفتار فرزندتان را مدیریت کنید. درمان دارویی می‌تواند اولین قدم در درمان کودک‌تان باشد اما تکنیک‌های رفتاری برای مدیریت علائم کودک بیش فعال همیشه باید وجود داشته باشد و جایگاه خود را حفظ کند. نکاتی که در ادامه برای‌تان می‌گوییم به شما کمک می‌کنند رفتارهای مخرب و ناگهانی فرزندتان را کنترل و محدود کرده و به فرزندتان نیز بیاموزید چطور اعتماد بنفسش را افزایش بدهد.

اصول رفتار درمانی
رفتار درمانی دو اصل اساسی دارد. اصل اول، تشویق و پاداش دهی رفتار خوب (تقویت اراده) و اصل دوم، محروم کردن از پاداش به دنبال یک رفتار بد همراه با پیامدهایی مناسب به صورتی که باعث محو کردن رفتار بد شود. شما با وضع قوانین و شفاف سازی این عواقب بابت عمل کردن یا نکردن به این اصول به کودک‌تان می‌آموزید که رفتارها عواقبی دارند. این قوانین باید در تمام جوانب زندگی کودک وجود داشته باشند؛ یعنی در خانه، در مدرسه و در محیط اجتماعی.
از قبل تصمیم‌تان را بگیرید که کدام رفتارها قابل قبول و کدام‌ها غیر قابل قبول هستند
هدف از اصلاح رفتار، کمک به کودک بیش فعال است تا پیامدهای رفتارهایش را مدنظر داشته باشد و وسوسه‌اش را نسبت به انجام‌شان کنترل کند. این رویکرد نیاز به صبر، همدلی، محبت، انرژی و قدرت شما در جایگاه پدر و مادر دارد. والدین اول باید تصمیم خود را بگیرند که کدام رفتارها را می‌توانند یا نمی‌توانند تحمل کنند. خیلی مهم است که به قوانینی که وضع می‌کنید پایبند بمانید. اینکه رفتاری را یک روز تنبیه کنید و روز دیگر آن را بپذیرید، برای پرورش فرزند بیش فعال‌تان مضر است. برخی از رفتارها باید همیشه غیر قابل قبول باشند، مثلا برخوردهای فیزیکی، صبح بیدار نشدن برای رفتن به مدرسه و یا خاموش نکردن تلویزیون وقتی که شما این دستور را می‌دهید.
ممکن است فرزند شما به سختی بتواند دستورالعمل‌های شما را بپذیرد و اجرا کند. قوانین باید ساده و شفاف باشند و کودک بابت عمل کردن به آنها پاداش بگیرد. می‌توانید از سیستم امتیاز دهی استفاده کنید، مثلا بابت هر پنج امتیازی که از شما می‌گیرد اجازه داشته باشد پولش را هر طور که دوست دارد خرج کند یا زمان بیشتری تلویزیون تماشا کند و یا یک ویدیو گیم جدید از شما بگیرد. لیستی از این قوانین تهیه کنید و آن را جایی بگذارید که به راحتی دیده شود. تکرار و گرفتن بازخورد مثبت (پاداش) به کودک‌تان کمک می‌کند درک بهتری از قوانین شما داشته باشد.
قوانین را شرح دهید و پای‌شان بایستید اما مقداری هم انعطاف داشته باشید
خیلی مهم و ضروری است که رفتارهای خوب را پیوسته تشویق کنید و رفتارهای بد و نامناسب را تنبیه، اما نباید زیاد سختگیری کنید. یادتان باشد که بچه‌های بیش فعال معمولا نسبت به تغییرات مانند بچه‌های دیگر سازگاری نشان نمی‌دهند. شما باید یاد بگیرید که به فرزندتان اجازه دهید اشتباه کند و یاد بگیرد. رفتارهای ناجوری را که برای فرزندتان یا هر کس دیگری مضر و آسیب رسان نیستند باید به عنوان بخشی از شخصیت خاص فرزندتان بپذیرید. اینکه رفتارهای بد و ناپسند کودک‌تان را فقط به این خاطر که شما فکر می‌کنید نادرستند تنبیه کنید، درست نیست و به او لطمه خواهد زد.
کنترل پرخاشگری
رفتارهای پرخاشگرانهی کودک بیش فعال، مشکلی عادی است. تایم اوت (وقفه)، یک راهکار موثر برای آرام شدن شما و کودک بیش فعال‌تان است. اگر فرزندتان در میان جمع رفتار بدی انجام داد باید فورا با برخوردی آرام و قاطع او را از جمع خارج کنید. به فرزندتان توضیح دهید که «تایم اوت» زمانی است برای خونسرد و آرام شدن و فرصتی که به رفتار بدش فکر کند. سعی کنید رفتار مختل کننده‌ی او را که راهی برای تخلیه‌ی خشم و هیجان فروخورده‌اش است نادیده بگیرید، اما رفتارهای مخرب تعمدی که برخلاف قوانین وضع شده هستند باید همیشه تنبیه شوند.

«باید»هایی دیگر برای برخورد با کودک بیش فعال
ساختار ایجاد کنید
برای کودک‌تان ساختار ایجاد کنید و هر روز به آن پایبند باشید؛ در مورد غذا خوردن، انجام تکالیف، زمان بازی کردن و زمان خوابیدن.
کارهای پیچیده‌تر را به مراحل کوچک‌تر تقسیم کنید
سعی کنید از یک تقویم بزرگ برای یادآوری وظایف و کارهای فرزندتان استفاده کنید. کالر کُدینگ کارها و تکالیف فرزندتان به او کمک می‌کند آشفته و پریشان نشود. حتی کارهای صبحگاهی را نیز می‌توانید به چند مرحله تقسیم کنید.
زندگی کودک‌تان را ساده و سازماندهی کنید
برای مطالعه و انجام تکالیف فرزندتان محیطی ساکت فراهم کنید و مابین کارهای روزانه، استراحت‌هایی برایش در نظر بگیرید. فضای خانه را تمیز و مرتب نگه دارید تا کودک‌تان بداند جای هر چیزی کجاست و ضمنا محیط منظم و مرتب به تمرکز او کمک می‌کند.
حواس پرت‌کُن‌ها را محدود کنید
بچه‌هایی که بیش فعالی دارند به راحتی حواس‌شان پرت شده و تمرکز خود را از دست می‌دهند. تلویزیون و کامپیوتر، رفتارهای تکانشی را تشدید می‌کنند و باید استفاده از آنها را محدود کنید. با کمتر کردن زمانی که فرزندتان صرف وسایل الکترونیکی می‌کند و افزایش زمانی که به فعالیت‌های بیرون از خانه می‌پردازد، کمکش می‌کنید تا انرژی‌اش را تخلیه کند.
او را تشویق به ورزش کنید
فعالیت بدنی، انرژی زیادی را به روشی سالم تخلیه می‌کند و ضمنا به فرزندتان کمک می‌کند روی حرکات خاصی تمرکز کند. ورزش و تحرک از حرکات تکانشی کودک بیش فعال می‌کاهد و به افزایش تمرکزش کمک می‌کند، احتمال افسردگی و اضطراب را کاهش داده و مغز را به شیوه‌ای سالم تحریک می‌کند. بسیاری از ورزشکاران حرفه‌ای ADHD دارند. کارشناسان عقیده دارند ورزشکاران می‌توانند به کودک بیش فعال کمک کنند تا راهی سازنده و مفید برای تمرکز و جهت دهی افکار و هیجانات و انرژی خود پیدا کند.
عادات خواب او را منظم کنید
بچه‌های بیش فعال معمولا به سختی می‌پذیرند که زمان خواب مشخصی داشته باشند. کمبود خواب، عدم تمرکز و بیش فعالی و بی‌ملاحظگی آنها را تشدید می‌کند. شما باید به خواب فرزند بیش فعال‌تان توجه ویژه‌ای داشته باشید تا کمکش کنید بهتر استراحت کند. محرک‌هایی چون کافئین و قند را حذف کنید و زمان تماشای تلویزیون را کاهش دهید. عادات خواب منظم و آرامشبخشی برای کودک‌تان در نظر بگیرید.
تشویقش کنید با صدای بلند فکر کند
بچه‌هایی که بیش فعال هستند خود کنترلی ضعیفی دارند و همین باعث می‌شود قبل از فکر کردن، حرف بزنند و عمل کنند. از کودک‌تان بخواهید وقتی میل دارد کاری بکند افکارش را به زبان بیاورد و دلیل آن را بگوید. شما باید پروسه‌ی تفکر فرزندتان را درک کنید تا بتوانید کمکش کنید رفتارهای ناگهانی‌اش را کنترل کند.
تشویقش کنید زمان صبر و تحملش را بیشتر کند
یک راه دیگر برای کنترل رفتارهای تکانشی این است که به فرزندتان یاد دهید چطور قبل از واکنش نشان دادن و تصمیم گرفتن مکث کند. می‌توانید صبر و مکث کردن را با او تمرین کنید، مثلا سوال‌های فعل و انفعالی از او بپرسید (در مورد برنامه‌ی تلویزیونی مورد علاقه یا کتاب با موضوع مورد علاقه) و تشویقش کنید و از او بخواهید قبل از جواب دادن مکث کند و فکر کند.
فرزندتان را باور داشته باشید
کودک شما احتمالا نمی‌داند استرس و فشار ناشی از اختلالی که دارد چه عوارضی روی او دارد. شما باید مثبت فکر کنید و تشویق را فراموش نکنید. رفتار خوب او را تشویق کنید تا بداند چه وقت کار درستی انجام داده‌ است. کودک شما ممکن است در حال حاضر در جدال با بیش فعالی‌اش باشد، اما همینطور باقی نخواهد ماند. به فرزندتان ایمان داشته باشید و نسبت به آینده‌ی او خوشبین باشید.
از مشاور کمک بگیرید
شما نمی‌توانید همه‌ی کارها را خودتان انجام دهید. فرزند شما به تشویق و کمک شما نیاز دارد اما به کمک حرفه‌ای هم نیاز دارد. درمانگری پیدا کنید که با کودک‌تان تمرین کند و چیزهای دیگری به او عرضه کند. بسیاری از پدر و مادرها آنقدر روی فرزندشان متمرکز می‌شوند که از نیازهای روحی خودشان غافل می‌مانند. یک مشاور درمانگر می‌تواند کمک‌تان کند تا هم شما و هم فرزندتان استرس و اضطراب خود را کنترل کنید.
استراحت کنید
شما نمی‌توانید تمام وقت‌تان را فعال و پُرتحرک باشید؛ طبیعی است که بخاطر سروکله زدن با فرزند بیش فعال‌تان خسته و ناتوان شوید. درست همانطور که کودک شما هنگام مطالعه و انجام تکالیفش به استراحت‌های کوتاه نیاز دارد، شما نیز به استراحت و وقفه نیاز دارید. برنامه ریزی کنید تا اوقاتی را فقط به خودتان اختصاص دهید. مثلا به پیاده روی بروید، باشگاه بروید و ورزش کنید یا یک دوش آرامشبخش بگیرید.
خودتان را آرام کنید
اگر شما خودتان عصبانی باشید نخواهید توانست رفتارهای پرخاشگرانه‌ی فرزندتان را مدیریت کنید. بچه‌ها از رفتارهای والدین خود الگوبرداری می‌کنند، پس اگر شما حین پرخاشگری‌های او آرام و متعادل بمانید و خودتان را کنترل کنید، به فرزندتان کمک می‌کنید تا او نیز همین کار را بکند. نفس عمیق بکشید، بدن‌تا را ریلکس کنید و قبل از اینکه سعی کنید فرزندتان را آرام کنید افکار خودتان را جمع و جور کنید. هر چه شما آرام‌تر باشید فرزندتان هم آرام‌تر خواهد بود.

«نباید»هایی دیگر برای برخورد با کودک بیش فعال
به خطاهای کوچک او گیر ندهید
شما باید بتوانید با فرزندتان مدارا کنید. اگر کودک‌تان دو تا از سه کاری را که شما برایش تعیین کرده بودید انجام داد، انعطاف پذیر باشید و از سومی چشم پوشی کنید. یادگیری یک پروسه است و قدم‌های حتی خیلی کوچک‌ را هم باید به حساب بیاورید.
سراسیمه نشوید و با خشونت واکنش نشان ندهید
یادتان باشد که رفتار فرزند شما تحت تاثیر اختلال بیش فعالی است. ADHD شاید از بیرون قابل دیدن نباشد اما یک نوع ناتوانی است و باید با همین دید نگاهش کنید و درمانش کنید. وقتی عصبانی و ناتوان می‌شوید به خودتان یادآوری کنید که کودک شما نمی‌تواند «خودش را به تنهایی از این وضع خلاص کند» یا «نرمال باشد».
بدبین نباشید
شاید ساده انگارانه به نظر برسد اما افق دیدتان را وسیع‌تر کنید؛ چیزی که امروز برای‌تان سخت و ناتوان کننده و آزاردهنده است، فردا دیگر چنین نخواهد بود.
اجازه ندهید فرزندتان یا اختلالی که دارد بر شما مسلط شود
یادتان باشد که بالاخره شما پدر و مادر هستید و این شمایید که قوانین را در خانه وضع می‌کنید. صبور و قوی و عاقل باشید و اجازه ندهید فرزندتان به شما زور بگوید یا شما را با رفتارهایش بترساند.