کودکان کار در ایران، ردپای نامرئی مافیا

۱۲ کودک و نوجوان ریز و درشت در یک پراید راهی ایران شدند، هر جا پلیس بود راننده سر بچه‌ها را داخل صندلی ماشین فرو کرد تا در نهایت در مرزهای شرق ایران رهایشان کند تا از آنجا هم با ماشین دیگری بر سر و کول هم سوار شده و راهی تهران شوند که از این به بعد خانه‌ و محل کار و زندگی‌شان خیابان‌های پایتخت باشد.»
این فقط یکی از تراژدی‌های زندگی کودکان کار و خیابان در ایران است، کودکانی که خرید و فروش می‌شوند، بعضی‌هایشان ایرانی هستند و برخی از آن سوی مرزها به بهای پول به تهران می‌آیند و بعد با عنوان کودک کار و خیابان روی دست سازمان‌های مسوول می‌مانند. با این حال مسوولان بهزیستی استان تهران معتقدند در بررسی وضعیت کودکان کار خیابانی هر چه پیش رفتند به مافیا نرسیده و این کودکان خانوادگی کار می‌کنند.
این اظهارنظر که روز گذشته از سوی کارشناس دفتر آسیب‌دیدگان خیابانی سازمان بهزیستی استان تهران مطرح شد در حالی است که هنوز دو ماه از اظهارات حبیب‌الله مسعودی فرید، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور درباره مافیای کودکان کار و ماجرای حمله و قمه‌کشی باندهای قاچاق کودکان به اورژانس اجتماعی نگذشته است. مرداد امسال مسعودی فرید، از باندهایی صحبت کرد که کودکان را با قیمت روزانه ۳۰ هزار تومان از خانواده‌های آنان اجاره می‌کنند اما ظاهرا حالا موضع بهزیستی چیز دیگری است و به گواه آنها مافیای کودکان کار وجود خارجی ندارد. با این وجود فعالان حقوق کودک بر این باورند حتی اگر کودکانی که در خیابان‌ها کار می‌کنند را هم در نظر نگیریم، باز هم با توجه به وضعیت کودکان زباله‌گرد نمی‌توان ادعا کرد مافیای کار کودک وجود ندارد و اگر بپذیریم که بیش از ۹۰ درصد کودکان کار پایتخت، از اتباع هستند پس باید پرسید، بدون وجود مافیا، این کودکان چگونه از مرز رد شده و راهی ایران می‌شوند؟

تناقض‌گویی در ماجرای مافیای کودکان کار
معضل کودکان کار سال‌هاست به یکی از آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده که ظاهرا قرار نیست گره آن گشوده و حل شود با این حال این وضعیت در حالی است که مسوولان بهزیستی آمار دقیق هم از تعداد این کودکان ندارند و در چنین شرایطی روز گذشته کارشناس دفتر آسیب‌دیدگان خیابانی سازمان بهزیستی استان تهران اعلام کرد در رابطه با کودکان خیابانی هر چه پیش رفتیم به مافیا نرسیدیم و این کودکان بعضا خانوادگی کار می‌کنند. بتول رحیمی خوشبخت درباره این موضوع به ایلنا گفت: سازمان بهزیستی از کودکان متکدی آماری در دست ندارد. در رابطه با کودکان خیابانی هر چه پیش رفتیم به مافیا نرسیدیم. این کودکان بعضا خانوادگی کار می‌کنند. خانواده‌هایی که از نظر دستگاه انتظامی کشور مافیا محسوب نمی‌شوند. عموما کودکانی که شیشه ماشین پاک می‌کنند یا اسفند دود می‌کنند را شبه تکدی‌گری به حساب می‌آورند.
او افزود: کودکانی که جذب می‌شوند و نزد سازمان بهزیستی آورده می‌شوند، مورد حمایت این سازمان قرار می‌گیرند. این کودکان عموما خانواده دارند، ولی به هرحال وظیفه بهزیستی مبارزه با مافیا نیست. اغلب کودکان جامعه هدف بهزیستی، کودکانی هستند که دستفروشی می‌کنند. ما هیچ آماری از کودکان متکدی در بهزیستی نداریم. به ندرت کودکانی که دارای خانواده نیستند، کشف می‌شوند. به‌طور مثال در سال ۹۸، ۲۵ بچه به مراکز ما فرستاده شدند که فاقد خانواده بودند.
این اظهارنظر در حالی است که مرداد امسال معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور از حمله باندهای قاچاق کودک به اورژانس اجتماعی و سازمان‌های فعال در حوزه جمع‌آوری کودکان خیابانی خبر داد. حبیب‌الله مسعودی فرید، گفت: کودکان خیابانی و کودکان کار، موضوعی چند وجهی و پیچیده است. بخشی از این کودکان ایرانی و بخش بیشتری غیر ایرانی هستند و باندهایی این کودکان را استثمار می‌کنند.
او افزود: در آخرین پذیرش کودکان خیابانی در تهران 82 درصد آنان غیرایرانی بودند و بیش از 60 درصد این کودکان دارای سن 7 تا 12 سال هستند، این بچه‌ها نمی‌توانند به تنهایی از مرز عبور کنند و افرادی این بچه‌ها را وارد کشور می‌کنند.
مسعودی‌فرید ادامه داد: باندهایی بچه‌ها را با قیمت روزانه ۳۰ هزار تومان از خانواده‌های آنان اجاره می‌کنند؛ در حالی که درآمد این بچه‌ها روزانه ۱۲۰ هزار تومان است. این باندها، این کودکان را مورد استثمار قرار می‌دهند و مراقب این بچه‌ها هستند و نمی‌گذارند سازمان‌های مردم نهاد سراغ این بچه‌ها بروند.

بهزیستی رو بنا را نگاه می‌کند
با این حال فعالان حقوق کودک معتقدند برای بررسی وجود مافیای کار کودک باید کودکان کار به گروه‌های مختلف تقسیم‌بندی شوند آن زمان مشخص می‌شود که مافیا وجود دارد یا خیر. سهیلا بابایی، عضو هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودک درباره این موضوع گفت: بهزیستی فقط به روبنای موضوع کودکان کار توجه دارد در حالی که وقتی صحبت از مافیای کار کودک می‌کنیم باید دقیقا بگوییم منظور ما کدام گروه از کودکان کار هستند. اگر کودکان کاری که در بازار یا در کارگاه‌های تولیدی فعالیت می‌کنند را در نظر بگیریم، وجود نداشتن مافیا تا حدودی درست است. این کودکان اغلب برای کار از شهرستان به تهران آورده می‌شوند اما باز هم وقتی به روند انتقال آنها از شهرهایشان به تهران نگاه کنیم باز هم رد پای رابط‌ها دیده می‌شود. او افزود: درباره کودکانی که در چهارراه‌ها هستند و به عبارتی تکدی‌گری می‌کنند هم باز شاهد این هستیم که اغلب از سوی خانواده‌هایشان اجیر می‌شوند یا خانواده‌ها آنها را به هم اجاره می‌دهند. در این شرایط پای خانواده در میان است اما باز هم کودک در ازای پول مبادله می‌شود.
بابایی بیان کرد: اما بخش مهمی از کودکان کار و خیابان که باید به آن پرداخت، کودکان زباله‌گرد هستند. که قطعا در این زمینه مافیا وجود دارد. امروز دیگر مشخص است که این کودکان اجیر شده‌اند و برای افرادی کار می‌کنند که باند و مافیا هستند و در ازای مبلغ ناچیزی این کودکان را به کار گرفته‌اند.
عضو هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودک درباره حل معضل کودکان کار گفت: بارها اعلام شده که بیشتر کودکان کار اتباع هستند اما چرا در تمام این سال‌ها وزارت کشور فکری به حال کنترل مرزها نکرده است؟ بهزیستی بچه‌ها را جمع می‌کند به مراکز نگهداری می‌برد و مدتی بعد هم یا رد مرز می‌کند یا به خانواده‌ها باز می‌گرداند اما این راه‌حل نیست.
او افزود: دیده می‌شود که گاهی 12 کودک در یک خودروی پراید به ایران آورده می‌شوند، در مرز رها شده و بارها از مقابل چشم پلیس رد می‌شوند اما هیچ اقدامی صورت نمی‌گیرد آیا این ورود کار عواملی جز مافیاست؟ از سوی دیگر مسائل اقتصادی و اجتماعی در خانواده‌های این کودکان که اغلب پدر و مادرشان اعتیاد هم دارند، آنقدر زیاد است که کودک ناخواسته نیروی کار تلقی می‌شود که یا اجاره داده می‌شود یا از سوی خودشان اجیر می‌شوند. بنابراین تا این مشکلات حل نشود، دستگیری موقت کودک و بازگرداندنشان به خانواده‌ای که توان نگهداری ندارد، مشکلی را حل نمی‌کند.