جویدن ناخن در کودکان، توصیه هایی به والدین

جویدن ناخن یکی از مشکلات شایع در جامعه و به ویژه در میان نوجوانان است. در این مقاله می‌خواهیم به بررسی علت جویدن ناخن و راه‌های درمان آن بپردازیم تا ببینیم ریشه مشکل از کجاست و چگونه می‌توان آن را برطرف کرد.
یکی از عادات بدی که من از کودکی به همراه داشته‌ام، جویدن ناخن‌هایم است. عادتی که اصلاً به آن افتخار نمی‌کنم، باعث می‌شود دیگران نگاه‌های عجیبی به من بکنند و دستانم ظاهر چندان زیبایی نداشته باشند. در دوران کودکی، پدر و مادر من تلاش بسیار زیادی برای رفع این عادت بد داشتند. بماند که روش‌های ایشان بیشتر سنتی و گاهاً با ضربه‌های آرام به پشت دست یا فریادی که «دستت رو از دهانت بیار بیرون بچه» همراه بودند. متاسفانه این راه‌ها برای انداختن عادت جویدن ناخن از سر من افاقه نکرد.
مثل بیشتر نویسندگان سلامت مگ، من هم دانشجوی پزشکی هستم. در دوره‌ی آموزشی بخش روانپزشکی، اساتید ما در مورد جویدن ناخن توضیحات کامل و جامعی ارائه کردند که در این مقاله می‌خواهم خلاصه‌ی این توضیحات را به زبان ساده برای شما نقل کنم. به علاوه تلاش کردم تا در متن از منابع به روز و آخرین یافته‌های علمی در مورد علت جویدن ناخن استفاده کنم.

توضیح علمی جویدن ناخن
در علم روانشناسی، عادت جویدن ناخن‌ها جزو اختلالات کنترل تکانه طبقه‌بندی می‌شوند. شناخته شده‌ترین اختلالات کنترل تکانه، اختالات وسواسی هستند. در موارد حاد، اختلالات کنترل تکانه می‌توانند باعث عادات مخربی مثل کندن پوست (که باعث ایجاد زخم‌هایی به اندازه‌ی یک جوش می‌شود) یا کندن موها (اختلال وسواس موکنی یا تریکوتیلومانیا) شوند که در این حالات مشاوره روانشناسی می‌تواند برای رفع مشکل موثر باشد.
بیشتر افرادی که ناخن‌های خود را می‌جوند، آسیبی جدی به بدن خود وارد نمی‌کنند. مثلاً افراد مبتلا به اختلال وسواس موکنی دچار کچلی می‌شوند یا وسواس کندن پوست خطر ایجاد اسکار، زخم‌های گوشتی و عفونت‌ها را به همراه دارد. ولی در مورد جویدن ناخن این طور نیست. در موارد نادر جویدن ناخن ممکن است به دندان آسیب جزئی وارد کند. بلعیدن ناخن خطر خاصی به همراه ندارد ولی باکتری‌هایی را به دهان و سیستم گوارشی وارد می‌کند که ممکن است باعث بیماری‌های گوارشی، سرماخوردگی و … شوند.
نکته‌ی بعدی این است که جویدن ناخن مشکلی شایع به شمار می‌رود. تقریباً ۴۵ درصد از نوجوانان ناخن‌های خود را می‌جوند. در کودکان شیوع مشکل کمتر است. در مطالعه‌ای که بر روی کودکان دبستانی شهر تهران انجام شد، شیوع جویدن ناخن را حدود ۷ درصد اعلام کردند. در بزرگسالان نیز شیوع بیماری کمتر از ۱۰ درصد است.

خلاصه
جویدن ناخن در علم روانشناسی جزو اختلالات کنترل تکانه یا به طور عامیانه جزو اختلالات وسواسی طبقه بندی می‌شود.
برخلاف سایر اختلالات وسواسی، معمولاً جویدن ناخن در موارد غیر حاد، به جز آسیب‌های ظاهری و اجتماعی، صدمه‌ای به سلامت عمومی فرد نمی‌رساند.
شیوع این مشکل نسبتاً زیاد است و در نوجوانان بیشتر مشاهده می‌شود.

علت جویدن ناخن
فرضیات
روانشناسان و محققان حوزه‌ی روانشناسی نظریات مختلفی در مورد علت جویدن ناخن دارند.
زیگموند فروید پدر علم روانشناسی و پیروانش معتقدند که جویدن ناخن‌ها ناشی از وقفه یا اختلالی در تکامل روانی-جنسی کودکان در مرحله‌ی دهانی است. زیاد غذا دادن یا کم غذا دادن به کودک، مصرف شیر مادر برای مدتی طولانی‌تر از حد معمول و مشکل در رابطه‌ی مادر و فرزند از جمله مواردی است که می‌تواند باعث اختلال یا وقفه در مرحله دهانی شود.
برخی از مکاتب روانشناسی معتقدند که جویدن ناخن شکلی از خودآزاری است.
برخی از مطالعات نشان داده‌اند که مسائل ژنتیکی می‌توانند علت جویدن ناخن باشند. درست مانند اختلالات خلقی و اضطرابی که ارتباط بسیار زیادی با ژنتیک شما دارند، جویدن ناخن هم می‌تواند ناشی از عوامل ژنتیکی و ارثی باشد.
در بعضی از متون علمی گفته شده که جویدن ناخن می‌تواند عادتی برگرفته از عادت مکیدن انگشت یا پستانک در دوران کودکی باشد.
مستدل‌ترین فرضیه‌ای که تا کنون برای علت جویدن ناخن مطرح شده، بحث اضطراب و استرس است. بسیاری از افرادی که دچار مشکل جویدن ناخن‌ها هستند می‌گویند که این کار باعث آرامش‌شان شده و در مواقعی که مضطرب، تحت فشار، گرسنه یا حتی بی‌حوصله هستند، بیشتر این کار را انجام می‌دهند.
در آخر باید به این مسئله اشاره کنیم که جویدن ناخن‌ها می‌تواند علامتی از سایر اختلالات باشد؛ مانند:
اختلال بیش‌فعالی (ADHD)
اضطراب جدایی
بیماری تیک
اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه (ODD)

درمان جویدن ناخن
متاسفانه فرضیاتی که برای علت جویدن ناخن مطرح شده نمی‌تواند به درمان مشکل کمک کند. مثلاً نمی‌توانیم در مورد همه افراد بگوییم که جویدن ناخن ناشی از اضطراب است. بعضی از افراد (مثل من) در آرام‌ترین حالات ممکن هم ناخن می‌جوند. پس بیایید از فرضیات و دلایل عبور کنیم و در نظر بگیریم که مجموعه‌ای از علل پیچیده باعث ایجاد این عادت در افراد می‌شود.

حال برای درمان آن چه باید کرد؟
واقعیت این است که هنوز راه ۱۰۰ درصد موثری برای درمان جویدن ناخن وجود ندارد. تمام روش‌های درمانی برای حل مشکل جویدن ناخن بر دو عامل کلی تمرکز دارند:
جلوگیری از رسیدن ناخن به دهان؛ مثل:
کوتاه کردن ناخن‌ها به حدی که قابل جویدن نباشند
پوشاندن ناخن‌ها با موادی که مزه‌ی تلخی دارند (مثل لاک‌های تلخ برای ترک ناخن جویدن که در بازار موجود هستند)
پوشیدن دستکش در زمان‌هایی که احتمال جویدن ناخن‌ها زیادتر است
مشغول نگه داشتن دست‌ها. می‌توانید از وسایل بازی دستی مثلاً توپ‌های فشار دادنی یا حتی یک خودکار استفاده کنید.
افزایش خودآگاهی فرد از کاری که می‌کند: جویدن ناخن‌ها در بیشتر موارد کاری ناخودآگاه و غیرارادی است. یعنی به خودتان می‌آیید و می‌بینید دست راست شما دیگر ناخنی برای جویدن ندارد چون همه‌شان را جویده‌اید. برای همین باید به دنبال شیوه‌ای باشید که به قول معروف شما را به خودتان بیاورد. مثل:
از کسی بخواهید به شما یادآوری کند که دارید ناخن‌های خود را می‌جوید
محرک‌های جویدن ناخن خود را پیدا کرده و کار دیگری را جایگزین آن کنید. مثلاً برای من مشاهده‌ی یک مسابقه‌ی فوتبال محرک بسیار قوی‌ای است. در زمان فوتبال دیدن سعی می‌کنم تخمه بشکنم یا آدامس بجوم.

توصیه‌هایی به والدین
والدین عزیز همواره تلاش کنید تا از روش ترغیب مثبت بهره ببرید. کودک را تشویق کنید ولی تنبیه نه. در مورد اختلالات این چنینی، تنبیه می‌تواند شرایط را بسیار بدتر کند.
یادتان باشد که علت جویدن ناخن برای دانشمندان هم ناشناخته مانده است. پس مدام از کودک نپرسید که چرا این کار را می‌کند.
سعی کنید کودک را از وجود مشکل و خطراتش (مثل آسیب‌های جزئی به دندان یا انتقال آلودگی‌ها از دست به دهان) مطلع کنید. به جز این دو مورد خطر دیگری در مورد جویدن ناخن وجود ندارد. پس فشار بیش از حد به کودک وارد نکنید.
سعی کنید کودک را در حل این مشکل همراه کنید به شکلی که خودش به شکل فعالانه برای کنار گذاشتن عادت تلاش کند؛ نه این که شما او را مجبور به این کار کنید.
به هیچ عنوان کودک خود را تحقیر، سرزنش یا دعوا نکنید. این دو مصداق فرزندداری اشتباه هستند و می‌توانند منجر به اختلالات روانی شوند. در محیطی به دور از قضاوت و با آرامش با او گفت و گو کنید.