شباهت کودک به والدین، ویژگی های ظاهری

کودکتان بینی اش را از شما به ارث برده است؟ آلرژی اش را چطور؟ رنگ موهایش از کجا آمده، در حالی که در نسل اندر نسل خانواده ی شما هیچ کسی چنین رنگ مویی نداشته؟ این سؤال ها شاید ساده به نظر برسند اما پاسخ به آن ها کار پیچیده ای محسوب می شود چون علم ژنتیک پیچیده است. در واقع تقریباً غیر ممکن است که بتوان به طور دقیق تعیین کرد تک تک ویژگی های کودکتان از کجا آمده. بیشتر ویژگی های او تحت تأثیر ژن های بسیار مختلفی هستند و او بعضی از آن ها را از پدر و مادر به ارث می برد. به علاوه محیط هم بر ویژگی های او تأثیر می گذارد. در واقع داشتن ژن یک ویژگی خاص همیشه به معنای تمام بودن کار نیست و عوامل محیطی هم می توانند اثرگذار باشند.

گرچه به سؤالاتی که در مقدمه مطرح شد چندان دقیق و با جزئیات نمی توان پاسخ داد، اما چند نکته ی پایه ای هست که علم ژنتیک می تواند درباره ی ویژگی هایی که کودک از پدر و مادر به ارث برده اند به شما بگوید.

ویژگی ها از سه روش می توانند به ما انتقال پیدا کنند: اول از طریق یک ژن غالب؛ اگر یک ژن غالب به ارث ببرید از آن ویژگی هم برخوردار خواهید شد. مثلاً رنگ چشم ها را در نظر بگیرید. اگر رنگ چشم های پدر و مادری قهوه ای باشد، احتمالاً چشم های فرزند آن ها هم قهوه ای خواهد شد چون ژن غالب این است. دوم از طریق یک ژن مغلوب؛ پدر و مادر هر دو باید ژن مغلوب را داشته باشند تا فرزند هم از آن برخوردار شود. مثلاً اگر چشم های شما آبی باشد یعنی پدر و مادر شما هر دو ژن رنگ چشم آبی را دارند، حتی اگر رنگ چشم های خودشان آبی نباشد. و مورد آخر آنکه بعضی ویژگی ها با کروموزوم ایکس مرتبط هستند یعنی فقط بر روی کروموزوم ایکس وجود دارند و از طریق مادر منتقل می شوند.

توانایی کم کردن وزن
در بدن ما دو نوع چربی وجود دارد: یکی چربی های مفید قهوه ای رنگ که سوخت و ساز را افزایش می دهند و به حفظ وزن سالم بدن کمک می کنند، و دیگری چربی های مضر سفید رنگ که اگر مقدار بیش از اندازه ای از آن ها در بدن وجود داشته باشد، می توانند باعث چاقی و بیماری شوند. همه ی افراد مقادیری از هر دو نوع چربی را دارند اما میزان چربی قهوه ای و در نتیجه میزان سوخت و ساز بدن ممکن است از مادر به ارث برسد.

سختی یا سادگی کم کردن وزن
شاید مادرتان با به ارث گذاشتن چربی های قهوه ای به شما کمک کرده باشد، اما شما چربی های سفیدتان را از پدرتان دارید. مقدار چربی ای که در بدن شما، به ویژه اطراف اندام هایتان ذخیره می شود را ممکن است تا حدودی ژن هایی تعیین کند که از پدرتان به ارث برده اید. با این حال به خاطر داشته باشید که در بحث وزن، ژنتیک حرف آخر را نمی زند و سبک زندگی شما نقش بزرگ تری در این مسأله دارد.

توانایی تمرکز کردن
اگر سطح سروتونین در بدن مادر شما پایین باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که بعدها در زندگی دچار مشکل کم توجهی-بیش فعالی شوید. سروتونین نوعی ماده ی شیمیایی مغزی است که با خلق و خو مرتبط است. از قرار معلوم ژن هایی که از مادر به فرزند انتقال می یابند و روی میزان تولید سروتونین تأثیر می گذارند هم توانایی تمرکز شما را تحت تأثیر قرار می دهند.

بلوغ زودرس
بلوغ و همه ی دردسرهای به دنبالش مثل جوش، دو رگه شدن صدا یا پیدا شدن ناگهانی سر و کله ی پریود، بخشی از مسیری هستند که بیشتر بچه ها تا رسیدن به بزرگسالی طی می کنند. هم ژن های مادر و هم ژن های پدر در زمان شروع این تغییر بزرگ نقش دارند، اما اگر دوران بلوغ تان زود شروع شده باشد - یعنی قبل از هشت سالگی در دختران و قبل از نه سالگی در پسران - ممکن است علت آن ژنی باشد که از پدرتان به ارث برده اید. به ویژه دانشمندان در تحقیقات خود جهشی ژنتیکی را شناسایی کرده اند که منجر به نوعی بلوغ زودرس می شود، یعنی اگر این جهش ژنتیکی را داشته باشید، زودتر از بقیه ی دوستان تان درگیر دردسرهای دوران بلوغ خواهید شد.

خط خنده
اینکه چقدر خوب پیر شوید و چقدر بالا رفتن سن تان را نشان دهید را میزان صدماتی تعیین می کند که در طول زندگی تان به دی ان ای میتوکندریایی شما وارد می شود، یعنی همان ژنی که از مادرتان به ارث می برید. عوامل محیطی مثل قرار گرفتن در معرض نور خورشید، مصرف سیگار و ناسالم بودن رژیم غذایی می تواند به دی ان ای میتوکندریایی صدمه بزند اما بخشی از صدمات وارده به آن را می توانید از مادر خود به ارث ببرید. هرچه دی ان ای میتوکندریایی جهش یافته ی بیشتری از مادرتان به شما منتقل شده باشد، با سرعت بیشتری پیر می شوید و بالا رفتن سن تان را با تغییراتی مثل چروک شدن پوست و سفید شدن موها، بیشتر نشان می دهید.

خلق و خو
مادرها می توانند به اشکال زیادی روی خلق و خوی ما تأثیر بگذارند و این کار را فقط با تنبیه کردن ما یا درست کردن غذای مورد علاقه مان انجام نمی دهند. در مغز بخشی به نام سیستم کورتیکو لیمبیک وجود دارد که وظیفه ی کنترل نظم بخشی هیجانی را برعهده دارد و در اختلالات خلقی ای مثل افسردگی نقش دارد. احتمال اینکه ساختار این بخش از مغز از مادر به دختر به ارث برسد بیشتر است تا از مادر به پسر یا از پدر به فرزندان (از هر دو جنس). این مسأله شاید به این معنی باشد که دختران دست کم بخشی از خلق و خوی خود را از مادرشان به ارث می برند.

جنسیت
بدیهی است که جنسیت فرزند شما را ژن های شما و همسرتان تعیین می کنند. اما آیا می دانستید ژن جنسیتی که به فرزند خود انتقال می دهید را ممکن است از پدرتان به ارث برده باشید؟ ماجرا از این قرار است که مردی که برادرهای زیادی دارد احتمال اینکه پسردار شود بیشتر است و در مقابل مردی که خواهران زیادی دارد احتمال اینکه دختردار شود بالاتر است.

حافظه
مدت ها این اعتقاد وجود داشت که وجود سابقه ی ابتلا به بیماری آلزایمر در خانواده، ریسک بروز این بیماری را افزایش می دهد، اما تحقیقات جدید نشان داده ریسک ابتلا به این بیماری در درجه ی اول از سمت مادر وجود دارد. آلزایمر شایع ترین علت بروز زوال عقل در سنین پیری است، به همین دلیل آگاهی از عواملی که ریسک ابتلا به آن را افزایش می دهد اهمیت زیادی دارد که یکی از این عوامل همانطوری که گفته شد سابقه ی پزشکی مادر است.

باروری
توانایی باروری زنان ممکن است تحت تأثیر ژنی باشد که آن را از پدر خود به ارث می برند. در سلول تخمک، بخشی به نام سانتریول وجود دارد که در فرآیند طبیعی رشد حذف می شود. اما اگر سانتریول حذف نشود، مسأله ای که اغلب بر اثر یک نقص ژنتیکی رخ می دهد که از سمت پدر انتقال پیدا می کند، زن نازا می شود.

خط رویش مو
شاید شنیده باشید نحوه و زمان ریزش مو در مردان به ویژگی ای مربوط می شود که از سمت مادر به ارث می رسد. با این حال تحقیقی بر روی ۵۵ هزار مرد، اشتباه بودن این تصور را ثابت کرد. محققان این پژوهش ۲۸۷ سیگنال ژنتیکی مستقل یافتند که با ریزش موی مردانه مرتبط بودند و در مقابل فقط ۴۰ سیگنال ژنتیکی بر روی کروموزوم ایکس پیدا کردند که یعنی فقط ۴۰ سیگنال ژنتیکی از سمت مادر بودند و باقی سیگنال ها هم از دی ان ای بودند که از هر دو الگو به ارث رسیده بودند. جالب آنکه به نظر می رسد بعضی ژن های مرتبط با ریزش مو با افزایش ریسک ابتلا به بیماری های قلبی در مردان ارتباط دارند. در واقع بعضی ویژگی ها ارثی و بعضی اکتسابی هستند.