تعلیم و تربیت کودک، اساسی‌ترین عامل

شهرزاد: اساسی‌ترین عاملی که تعلیم وتربیت کودک برآن استوار است، حس تقلید است. براساس همین واقعیت فطری، کودک بسیاری از مسایل زندگی را می‌آموزد و عاداتی در او پدید می‌آید و همین عادت‌ها کم‌کم باعث پیدایش خلق‌ و خو و سیرت می‌شود.

یکی از دانشمندان اخلاق می‌گوید: سرمشق و تقلید بزرگترین مدرسه بشری است که افراد تماماً در آن تحصیل می‌کنند و هرچه در زندگی دارند، از آنجا کسب می‌نمایند. البته باید بهره‌برداری از این عامل توسط نیروی عقل و خرد محدود گردد چرا که اگر بهره‌مندی از آن همچنان ادامه داشته باشد، زیان‌های جبران‌ناپذیری دامنگیر فرد و اجتماع خواهد شد.

یکی از بزرگترین خطرهایی که زاییده حس تقلید است، موضوع گمراهی دختران و پسران جوان است که در دوران بلوغ، مرحله حساس طغیان احساسات در اثر حس تقلید همان راهی را که برخی از دوستان منحرفشان انتخاب کرده‌اند، انتخاب می‌کنند و کم‌کم رفتار و کردار آنها در روحیه‌یشان اثر می‌گذارد.

حس تقلید به طور اجمال جزء فطرت انسان است و هرکس کم و بیش تحت نفوذ و تأثیر حرکات و آداب معاشرین خود قرارمی‌گیرد. زیرا همانطور که بدن ما از غذاهایی که می‌خوریم تغذیه می‌کند و نیرو می‌گیرد، همان‌طور هم روحمان از صحبت و معاشرت رفقای خوب و بد کسب فضلیت وتقوی یا زشتی و شرارت می‌کند.

همانندسازی چیست؟

همانندسازی مکانیزمی است که توسط آن فرد پاره‌ای از نیازهای خود را ارضا می‌کند. همانندسازی عبارت است، از ارتباط و پذیرش روانی، عاطفی یا احساسی با فرد، گروه و یا نهاد دیگر. انسان دارای محدودیت‌های شخصی بسیاری است و در نتیجه ممکن است کاملاً در رسیدن به هدف خویش موفق نباشد ولی با ایجاد همبستگی فکری و ذهنی با افراد و یا نهادهای موفق، احتمالاً بازتاب شکوهمندی دریافت می‌کند.

کودکان معمولاً‌ با والدین خویش، یا شخصیتی داستانی، خود را شبیه و همانند می‌کنند. در خلال این جریان ممکن است حوادثی روی دهد و تمایل به قدرت و پایگاه اجتماعی تا حدودی ارضاء گردد.

به طور کلی افراد می‌خواهند مهم باشند و اگر نتوانند و موفق نشوند، حداقل با افراد مهمی که می‌شناسند، خود را شبیه و یا همانند می‌کنند. با استفاده از مکانیزم همانندسازی، کودک تمایلات دیگران را به خودش نسبت می‌دهد و می‌کوشد از آنها تقلید نماید. همانندسازی یکی از مهمترین و نیرومندترین عوامل در تشکیل و رشد شخصیت است و بدین ترتیب کودک می‌تواند ارزش‌ها اعتقادات، رفتاروکردار والدین خود را فراگیرد.

مدرسه نیز تدارک الگوهای ارزشمند، به صورت معلم، شخصیت‌های دینی، ادبی وعلمی و آداب و رسوم مناسب مدرسه‌ای، در ایجاد همانندسازی صحیح به کودک و نوجوان کمک کند.

همانندسازی زمانی است که کودک رفتار، گفتار، احساساست، باورها و طرزتفکر افرادی همچون پدر،مادر و مربی را که برایش محبوب و مطلوب هستند؛ بتدریج از خود نشان می‌دهد. نیاز کودک به تقلید از بزرگسالان و همانندسازی با آنها از طریق رفتار معقول، مطلوب و جذاب والدین به بهترین شیوه پاسخ داده می‌شود.

رفتار مطلوب اجتماعی و الگوهای بزرگسالان می‌تواند به سهولت نیاز کودک را به گسترش روابط اجتماعی تأمین نماید. همچنین فراهم کردن تجارب خوشایندی از محشور بودن کودک با همسالان خود، با نظارت و هدایت الگوهای بزرگسالی که مورد علاقه و توجه خاص کودک هستند، در رشد شخصیت و توسعه رفتار اجتماعی او فوق‌العاده مؤثر است.

همانندسازی با والدین

والدین فرزندان خود را با آموزش مستقیم اجتماعی می‌کنند. فرزندان بسیاری از الگوهای رفتاری، خصوصیات اخلاقی، انگیزه‌ها، نگرشها و ارزشها والدین خود را از طریق فرآیندهای تقلید و همانندسازی کسب می‌کنند. این فرآیندها بخصوص از لحاظ اجتماعی کردن اهمیت دارند، در حقیقت کودکان غالباً از رفتاری تقلید می‌کنند که والدین چندان تمایلی به آموختن آن به کودک ندارند. کودک چهارساله‌ای که چکش را روی انگشتش می‌کند و شروع به ناسزا گفتن می‌کند، در حقیقت از دیگران تقلید کرده است.

مفهوم همانندسازی که از نظریه روانکاوی فروید نشأت گرفته است به فرآیندی اطلاق می‌شود که به موجب آن کودک تلاش می‌کند خصوصیات شخص دیگری را درونی کند. در بعضی موارد کودکان احساس می‌کنند که واقعاً همان کسی هستند که با او همانندسازی می‌کنند. دختران ممکن است از طریق همانندسازی، نگرش‌ها، علائق، رفتار، نحوه لباس پوشیدن و الگوهای رفتاری مادر خود را انتخاب می‌کنند.

فروید تأکید داشت که همانندسازی کودک با والدین بخصوص با همجنس خود، وسیله‌ای است برای کسب ارزشها و نیز خصوصیات مردانه و زنانه.

همانندسازی با خواهران و برادران

هرچند که ممکن است کودکان نسبت به یکدیگر حسادت داشته باشند و دست به رقابت بزنند، اما مطالعات مشاهده‌ات اخیر نشان داده که خواهران و برادران دقت زیادی را صرف کنش متقابل و همانندسازی با یکدیگر می‌کنند. در این مطالعات مشاهده شد که خواهران و برادران بزرگتر در مورد خواستها، تمایلات، علائق و احساسات خواهر یا برادر کوچکتر از خود اظهارنظر می‌نمایند و حالات روانی آنها را درک می‌کنند. باید توجه داشت که غالباً خواهران و برادران کوچکتر با خواهران و برادران بزرگتر همانندسازی می‌کنند و کمتر پیش می‌آید که بزرگترها با کوچکترها همانندسازی کنند.

همانندسازی با همسالان

بسیاری از نوجوانان علاقه دارند که خود را از نظر زبان، بیان واژه‌ها، رفتاروکردار، طرزلباس پوشیدن و دیگر خصایص، با ارزشهای گروه همسالان همرنگ و همنوا کنند. در بین آنان معمولاً نوعی قانون نانوشته‌ای وجود دارد که کارهای زشت و بد را از کارها و چیزهای خوب و زیبا و پذیرشی متمایز می‌سازد که در بعضی اوقات و یا غالباً‌ با قانون بزرگسالان تعارض پیدا می‌کند در این هنگام نوجوان چاره‌ای جز این ندارد که اختلاف‌های شدید خود را با بزرگسالان و یا خانواده حل کند تا اینکه مورد تایید هردو دسته قراربگیرد. البته باید توجه داشت که بزرگسالان یا به عبارت دیگر پدران و مادران باید در این مواقع از هرگونه درگیری و کشمکش خودداری کنند تا اینکه نوجوان بهتر بتواند این مشکل را از سر راه خود بردارد و روابطش با خانواده کمتر به تیرگی بگراید.

همانندسازی با پیشوایان مذهبی

همانطور که می‌دانید پیشوایان مذهبی یکی از مراجع قدرتمند و پرجاذبه درهمانندسازی و تقلید نوجوانان به شمار می‌آیند و به عبارت دیگر در رشد اخلاقی، روانی و اجتماعی آنان سهم بسزایی دارند. نوجوانان می‌توانند بسیاری از نیازهای روانی و اجتماعی خود را از طریق مذهب مرتفع سازند، زیرا ایمان و اعتقاد به امور مذهبی یکی از مهمترین قدرت منابع، شهامت و ضامن موفقیت و پیشرفت نوجوانان در کارهایشان است.