انواع شربت چرک خشک کن کودکان و عوارض هر یک + جایگزینهای طبیعی
بسیاری از والدین هنگام بیماری کودک با واژه چرک خشک کن روبهرو میشوند؛ اصطلاحی که سالهاست برای آنتیبیوتیکها بین مردم رایج شده است. این داروها زمانی کاربرد دارند که التهاب یا چرک ناشی از عفونت باکتریایی ایجاد شده باشد. با وجود اثرگذاری، مصرف نادرست و خودسرانه آن میتواند برای کودک ضررهای جدی داشته باشد. در ادامه، یک راهنمای کامل برای آشنایی با شربتهای چرک خشک کن، عوارض، دوز مصرف، جایگزینهای طبیعی و موارد مراجعه به پزشک ارائه شده است.
فهرست مطالب
منظور از شربت چرک خشک کن چیست ؟
در اصطلاح عمومی، شربت چرک خشک کن به داروهای آنتیبیوتیک مایع گفته میشود که برای درمان عفونتهای باکتریایی در کودکان تجویز میشوند.
این داروها برای مشکلاتی مانند گلودرد چرکی (استرپتوکوکی)، عفونت گوش، عفونت سینوسها، برخی عفونتهای تنفسی، عفونتهای پوستی و گاهی عفونتهای ادراری تجویز میشوند.
لازم است توجه کنیم که این شربتها روی ویروسها هیچ اثری ندارند؛ بنابراین برای سرماخوردگی، آنفلوآنزا و ویروسهای تنفسی کاربردی ندارند و مصرف اشتباه تنها مقاومت دارویی ایجاد میکند.
انواع شربتهای چرک خشک کن کودکان
در ادامه انواع رایج آنتیبیوتیکهای شربتی کودکان، مکانیزم عمل، عوارض احتمالی و نکات مربوط به دوز مصرف توضیح داده شده است.
۱. آموکسیسیلین شربتی
آموکسیسیلین یکی از رایجترین آنتیبیوتیکهای شربتی برای کودکان است و معمولاً در مواردی مانند گلودرد چرکی، عفونت گوش میانی و عفونتهای خفیف تنفسی استفاده میشود. این دارو با اختلال در ساخت دیواره سلولی باکتریها عمل میکند و باعث میشود باکتری توانایی تقسیم، تکثیر و ادامه حیات را از دست بدهد. آموکسیسیلین معمولاً تحملپذیری خوبی در کودکان دارد، اما ممکن است باعث اسهال، درد شکم، تهوع یا حساسیت پوستی شود.
در برخی کودکان که در واقع بیماریشان ویروسی است، ممکن است بثورات پوستی مشابه واکنش آلرژیک ظاهر شود، اما به معنای حساسیت واقعی نیست. مقدار مصرف این شربت کاملاً به وزن، سن و نوع عفونت بستگی دارد و معمولاً بین ۴۰ تا ۹۰ میلیگرم به ازای هر کیلو بدن در روز، در دو یا سه نوبت تجویز میشود.
۲. سفیکسیم شربتی
سفیکسیم از گروه سفالوسپورینهاست و برای عفونتهای متوسط تا شدید مانند عفونت گوش، عفونتهای سینوس و برخی عفونتهای ادراری کودک تجویز میشود. این دارو با مختل کردن ساخت دیواره سلولی باکتری، از تکثیر آن جلوگیری میکند و در نهایت باعث از بین رفتن باکتری میشود.
سفیکسیم معمولاً بهصورت یک بار در روز تجویز میشود و در کودکان مصرف راحتی دارد. عوارض آن عمدتاً شامل اسهال، نفخ شکم، تهوع و گاهی حساسیت پوستی است. دوز معمول آن حدود ۸ میلیگرم به ازای هر کیلو وزن بدن در روز است که بسته به شدت عفونت ممکن است در یک یا دو نوبت مصرف شود.

۳. کوآموکسیکلاو (آموکسیسیلین + کلاوولانیک اسید)
کوآموکسیکلاو برای مواقعی تجویز میشود که احتمال مقاومت باکتریها نسبت به آموکسیسیلین تنها وجود دارد. ترکیب شدن آموکسیسیلین با کلاوولانیک اسید باعث میشود این دارو بتواند آنزیمهایی را که باکتری برای غیرفعال کردن آنتیبیوتیک تولید میکند خنثی کند، بنابراین اثر دارو قویتر و گستردهتر میشود. این دارو برای عفونتهای گوش، سینوزیت، عفونتهای تنفسی مقاوم و برخی عفونتهای پوستی کاربرد دارد.
عوارض کوآموکسیکلاو نسبت به آموکسیسیلین کمی بیشتر است و شامل اسهال، دلدرد، حالت تهوع و بیاشتهایی میشود. دوز مصرفی آن بین ۲۰ تا ۴۵ میلیگرم به ازای هر کیلو وزن بدن در روز است که بر اساس میزان آموکسیسیلین موجود در ترکیب محاسبه و در دو یا سه نوبت مصرف میشود.
۴. آزیترومایسین شربتی
آزیترومایسین یکی از آنتیبیوتیکهای محبوب برای کودکان است، زیرا مصرف آن آسان و معمولاً یک بار در روز است. این دارو با جلوگیری از ساخت پروتئینهای حیاتی در باکتریها، مانع رشد و تکثیر آنها میشود و بهخصوص برای عفونتهای تنفسی، عفونتهای گوش و برخی عفونتهای پوستی کاربرد دارد. آزیترومایسین در مقایسه با سایر آنتیبیوتیکها تحملپذیری بهتری دارد و اغلب عوارض خفیفی مانند دلدرد، اسهال یا تهوع ایجاد میکند. بسته به نوع عفونت، دوره درمان آزیترومایسین معمولاً سه یا پنج روز و دوز آن بر اساس وزن تعیین میشود.
۵. سفالکسین شربتی
سفالکسین یک داروی مناسب برای عفونتهای پوستی، زخمهای عفونی و برخی عفونتهای تنفسی است و مانند دیگر سفالوسپورینها با تخریب دیواره سلولی باکتری عمل میکند. این دارو معمولاً در چند نوبت در روز داده میشود و گاهی برای عفونتهای پوستی کودکان بسیار موثر است.
عوارض رایج آن شامل اسهال، بثورات پوستی، بیاشتهایی یا احساس خستگی است. دوز معمول این دارو ۲۵ تا ۵۰ میلیگرم به ازای هر کیلو وزن بدن در روز در چند نوبت است و بسته به شدت بیماری تغییر میکند.
۶. اریترومایسین
اریترومایسین یک آنتیبیوتیک از خانواده ماکرولیدهاست که معمولاً زمانی استفاده میشود که کودک به پنیسیلینها حساسیت داشته باشد یا عفونتهای باکتریایی به درمانهای معمول پاسخ ندهند. این دارو بیشتر برای عفونتهای تنفسی، عفونتهای گوش میانی و برخی عفونتهای پوستی تجویز میشود. مکانیزم اثر آن جلوگیری از ساخت پروتئین توسط باکتریهاست و به این ترتیب رشد باکتری را متوقف میکند.
شربت اریترومایسین ممکن است عوارضی مانند تهوع، دلدرد یا اسهال ایجاد کند و در کودکان مبتلا به مشکلات کبدی باید با احتیاط مصرف شود. دوز آن بر اساس وزن کودک محاسبه میشود و معمولاً دو تا چهار بار در روز تجویز میشود.

۷. پنیسیلین خوراکی
شربت پنیسیلین یکی از قدیمیترین و مؤثرترین آنتیبیوتیکهای کودکان است و برای عفونتهای گلو، عفونتهای دندان، تب مخملک و برخی عفونتهای خفیف پوستی استفاده میشود. این دارو با تخریب دیواره سلولی باکتریها باعث از بین رفتن آنها میشود. به دلیل احتمال بروز حساسیت شدید، پیشینه آلرژی کودک بسیار مهم است و در صورت وجود واکنشهای قبلی، باید فوراً از مصرف آن جلوگیری شود. این دارو معمولاً نیاز به مصرف چند نوبت در روز دارد تا غلظت مؤثر آن در خون حفظ شود. مشکلات گوارشی خفیف و واکنشهای پوستی از عوارض محتمل آن هستند.
۸. کوتریموکسازول (تریمتوپریم – سولفامتوکسازول)
کوتریموکسازول یک آنتیبیوتیک ترکیبی است که برای عفونتهای ادراری، برخی عفونتهای گوارشی و بعضی از عفونتهای تنفسی خاص به کار میرود. این دارو با مهار دو مسیر ضروری در ساخت DNA باکتریها اثر میگذارد و همین ترکیبیبودن باعث شده مقاومت باکتریایی نسبت به آن کمتر باشد. مصرف آن در کودکان زیر دو ماه ممنوع است و در کودکان مبتلا به کمبود آنزیم G6PD باید با احتیاط فراوان مصرف شود. عوارض شایع شامل تهوع، راش پوستی و در موارد نادر واکنشهای شدید پوستی است. دوز آن بر اساس وزن و شدت عفونت تنظیم میشود و معمولاً روزی دو بار مصرف میشود.
۹. کوآموکسیکلاو (آموکسیسیلین – کلاوولانات)
کوآموکسیکلاو یکی از پرکاربردترین آنتیبیوتیکهای شربتی کودکان است و برای عفونتهای شدیدتر مانند عفونت گوش مکرر، سینوزیت باکتریایی، عفونتهای تنفسی مقاوم و برخی عفونتهای دندانی استفاده میشود. وجود کلاوولانات اثر آموکسیسیلین را تقویت میکند و باکتریهای مقاوم را نیز هدف قرار میدهد. این دارو معمولاً تحمل گوارشی کمتری دارد و باعث دلدرد یا اسهال میشود. مصرف آن باید دقیقاً همراه غذا انجام شود تا عوارض کمتر شود. دوز مصرف بسته به وزن کودک و شدت بیماری بین دو تا سه نوبت در روز تنظیم میشود و در کودکان با بیماری کبدی باید با احتیاط مصرف شود.
داروهایی که در بالا نام بردیم را میتوانید به صورت خلاصه در جدول زیر مشاهده کنید:
|
موارد منع یا احتیاط |
عوارض شایع |
دوز مصرف تقریبی (بر اساس وزن) |
سن قابل مصرف |
کاربردهای اصلی |
نام شربت |
|
آلرژی به پنیسیلین، بثورات پوستی در عفونت ویروسی |
اسهال، دلدرد، تهوع، حساسیت پوستی |
۴۰ تا ۹۰ mg به ازای هر کیلو در روز (۲–۳ نوبت) |
معمولاً از نوزادی با تجویز پزشک |
گلودرد چرکی، عفونت گوش، عفونت خفیف تنفسی |
آموکسیسیلین |
|
حساسیت به سفالوسپورینها |
اسهال، نفخ، تهوع |
۸ mg به ازای هر کیلو در روز (۱–۲ نوبت) |
از ۶ ماهگی به بالا با تجویز پزشک |
عفونت متوسط تا شدید گوش، سینوزیت، عفونت ادراری |
سفیکسیم |
|
حساسیت به پنیسیلینها، مشکلات گوارشی شدید |
دلدرد، اسهال بیشتر از آموکسیسیلین، بیاشتهایی |
۲۰ تا ۴۵ mg بر پایه آموکسیسیلین (۲–۳ نوبت) |
از نوزادی با نسخه پزشک |
عفونتهای مقاوم گوش و تنفسی، سینوزیت، عفونتهای پوستی |
کوآموکسیکلاو |
|
سابقه مشکلات قلبی (اختلال ریتم)، حساسیت دارویی |
دلدرد، اسهال، تهوع |
یکبار در روز بر اساس وزن |
از ۶ ماهگی با نسخه پزشک |
عفونتهای تنفسی، گلودرد، عفونت گوش؛ مناسب برای مصرف آسان |
آزیترومایسین |
|
حساسیت به سفالوسپورینها |
اسهال، بثورات پوستی، بیاشتهایی |
۲۵ تا ۵۰ mg به ازای هر کیلو در روز (چند نوبت) |
از نوزادی با نسخه پزشک |
عفونتهای پوستی، زخم عفونی، برخی عفونتهای تنفسی |
سفالکسین |
|
بیماری کبدی، سابقه یرقان دارویی |
تهوع، اسهال، درد شکم |
۱۰ تا ۱۵ mg/kg در روز در ۲–۴ نوبت |
معمولاً بالای ۶ ماه |
عفونتهای تنفسی، گوش، پوست؛ جایگزین در حساسیت به پنیسیلین |
آریترومایسین |
|
سابقه آلرژی به پنیسیلین، آسم یا آلرژی شدید |
واکنش آلرژیک، مشکلات گوارشی |
بسته به نوع پنیسیلین؛ چند نوبت در روز |
از نوزادی طبق نظر پزشک |
عفونت گلو، تب مخملک، عفونت پوستی خفیف، عفونتهای دندانی |
پنیسیلین خوراکی |
|
کمبود G۶PD، نوزادان زیر ۲ ماه |
تهوع، راش پوستی |
بر اساس وزن، معمولاً روزی ۲ بار |
بالای ۲ ماه |
عفونتهای ادراری، برخی عفونتهای گوارشی و تنفسی |
کوتریموکسازول |
|
بیماری کبدی، یرقان قبلی ناشی از دارو |
اسهال، دلدرد |
20–40 mg/kg (بر اساس آموکسیسیلین) در 2–3 نوبت |
معمولاً بالای ۳ ماه |
عفونت گوش شدید، سینوزیت، عفونتهای مقاوم، عفونت دندانی |
کوآموکسیکلاو |
بهترین شربت چرک خشک کن کودکان کدام است؟
بهترین شربت چرکخشککن برای همه کودکان یکسان نیست و بسته به نوع عفونت، سن کودک، شدت علائم و سابقه حساسیت دارویی تفاوت دارد. معمولاً آنتیبیوتیکهایی مثل آموسیسیلین، سفیکسیم یا آزیترومایسین در کودکان استفاده میشوند، اما انتخاب بین آنها فقط بر اساس تشخیص نوع باکتری، محل درگیری (گلو، گوش، سینوس یا ریه) و شرایط فردی کودک انجام میشود. به همین دلیل هیچ شربتی را نمیتوان به عنوان بهترین گزینه معرفی کرد و همواره ارجحیت با تجویز پزشک است، زیرا مصرف خودسرانه آنتیبیوتیک هم میتواند بیاثر باشد و هم مقاومت دارویی ایجاد کند.

مدت زمان اثرگذاری شربت چرک خشک کن
زمان اثر کردن شربتهای چرکخشککن معمولاً از ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از شروع مصرف است و بیشتر کودکان طی این مدت کاهش تب، بهبود حال عمومی، کمتر شدن گلودرد یا درد گوش را تجربه میکنند. با این حال، سرعت اثر به نوع دارو، شدت عفونت و وضعیت ایمنی کودک بستگی دارد؛ برای نمونه، آموکسیسیلین و سفالکسین معمولاً طی یک تا دو روز اثر قابل توجه نشان میدهند، در حالی که سفیکسیم یا کوآموکسیکلاو ممکن است کمی دیرتر و طی دو تا سه روز بهبود واضح ایجاد کنند. اگر پس از ۷۲ ساعت هیچ نشانهای از بهبود دیده نشد، یا تب و بیقراری کودک بیشتر شد، باید با پزشک مشورت شود تا دارو تغییر کند یا بررسی دقیقتری انجام شود.
عوارض مصرف بیش از حد شربت چرک خشک کن
مصرف طولانیمدت یا نادرست آنتیبیوتیک میتواند پیامدهای قابل توجهی داشته باشد.
- ایجاد مقاومت آنتیبیوتیکی:
به نقل از childrens.com
Antibiotics may not always be the right treatment for children. If you use them too much or when you don't need them, bacteria can build up resistance to antibiotics, requiring higher doses to treat an infection. Antibiotics can also kill good bacteria in the body, which can cause diarrhea
آنتیبیوتیکها ممکن است همیشه درمان مناسبی برای کودکان نباشند. اگر بیش از حد یا زمانی که به آنها نیازی ندارید از آنها استفاده کنید، باکتریها میتوانند در برابر آنتیبیوتیکها مقاومت ایجاد کنند و برای درمان عفونت به دوزهای بالاتری نیاز باشد. آنتیبیوتیکها همچنین میتوانند باکتریهای خوب بدن را از بین ببرند که میتواند باعث اسهال شود.
- آسیب به میکروبیوم روده: آنتیبیوتیکها باکتریهای مفید روده را هم از بین میبرند و این مسئله میتواند باعث اسهال، یبوست، نفخ و کاهش ایمنی شود.
- بروز واکنشهای آلرژیک: از خفیف تا شدید شامل کهیر، تورم لب و حتی مشکلات تنفسی.
- افزایش احتمال عفونتهای قارچی: چون تعادل فلور طبیعی بدن به هم میخورد.
- اختلال در جذب برخی مواد غذایی: بهخصوص ویتامینها و املاح خاص.
به همین دلیل تاکید میشود که آنتیبیوتیک فقط با تجویز پزشک و در دوره کامل مصرف شود.
موارد منع مصرف شربت چرک خشک کن
در کودکان، شربتهای چرکخشککن (آنتیبیوتیکها) موارد منع مصرف مشخصی دارند و رعایت آنها برای جلوگیری از عوارض ضروری است. مهمترین موارد شامل این موارد است:
- وجود حساسیت یا سابقه واکنش آلرژیک به آنتیبیوتیکهای همان خانواده؛ مثلاً آلرژی به پنیسیلینها یا سفالوسپورینها.
- مشکلات شدید کبدی یا نارسایی کبد، بهخصوص برای آنتیبیوتیکهایی مانند آزیترومایسین.
- نارسایی کلیوی شدید که در برخی آنتیبیوتیکها (مثل سفیکسیم) نیاز به تنظیم دوز دارد یا منع مصرف دارد.
- وجود اسهال شدید یا مشکوک به C. difficile پس از مصرف قبلی آنتیبیوتیکها، چون مصرف دوباره میتواند وضعیت را بدتر کند.
- نوزادان زیر سن مجاز مصرف هر دارو (مثلاً آزیترومایسین زیر ۶ ماه یا سفکسیم زیر ۶ ماه و برخی آنتیبیوتیکها زیر ۳ ماه).
- مصرف همزمان داروهای تداخلکننده مثل برخی داروهای قلبی، ضداسیدها یا داروهای سیستم عصبی که ممکن است اثر آنتیبیوتیک را تغییر دهند.
- عفونتهای ویروسی مثل سرماخوردگی و آنفلوآنزا که اساساً به آنتیبیوتیک نیاز ندارند و مصرفشان ممنوع یا بیفایده است.
جایگزینهای طبیعی چرک خشک کن برای کودکان
همانطور که دیدید مصرف بیش از اندازه شربتهای چرک خشک کن برای کودکان میتواند عوارضی داشته باشد. بنابراین بهتر از حد الامکان و در موارد خفیف از جایگزینهای طبیعی استفاده کنید از جمله موارد زیر:

عرقیات ملایم گیاهی مانند نعناع و بابونه
عرقیات ملایمی مثل نعناع و بابونه اغلب برای کاهش علائم همراه عفونت مانند دلدرد، بیقراری یا نفخ استفاده میشوند. این گیاهان خاصیت آرامبخش خفیف و تنظیمکننده فعالیت دستگاه گوارش دارند و میتوانند به کودک کمک کنند راحتتر استراحت کند. مکانیسم اثر این عرقیات بیشتر بر پایه کاهش التهاب خفیف و شل کردن عضلات صاف دستگاه گوارش است و اثر آنتیباکتریال مستقیمی ندارند. از حدود ۱ سالگی میتوان این عرقیات را به مقدار کم و رقیقشده استفاده کرد.
عسل طبیعی
عسل یکی از شناختهشدهترین درمانهای خانگی برای گلودرد، سرفه و التهاب دستگاه تنفسی فوقانی است. ترکیبات آنتیاکسیدانی و آنزیمهای طبیعی موجود در عسل دارای خاصیت ضدالتهابی و ضدباکتریایی ملایمی هستند و به کاهش التهاب مخاط گلو کمک میکنند. مکانیسم اثر عسل بیشتر بر اساس ایجاد یک لایه محافظ روی گلو و کاهش تحریک سرفه است. عسل فقط از یک سالگی به بعد مجاز است، زیرا خطر بوتولیسم در نوزادان زیر ۱۲ ماه وجود دارد.
سیر
سیر یکی از قویترین مواد طبیعی با خاصیت ضدباکتریایی است که ترکیب فعال آن یعنی آلیسین میتواند رشد برخی باکتریها را مهار کند. در کودکان میتوان مقدار خیلی کم سیر پخته یا لهشده را از حدود یک سالگی در غذا گنجاند. مکانیسم اثر سیر بر پایه کاهش التهاب، مهار تکثیر برخی باکتریها و تقویت سیستم ایمنی بدن است. با این حال، اثر آن به اندازه آنتیبیوتیکهای دارویی نیست و برای عفونتهای خفیف یا در کنار درمان اصلی کاربرد دارد.
زنجبیل
زنجبیل خاصیت ضدالتهابی و ضدویروسی ملایمی دارد و در تسکین گلودرد، کاهش التهاب سینوسها و بهبود حالت تهوع موثر است. ماده فعال آن، جینجرول، نقش اصلی را در کاهش التهاب و کمی مهار رشد برخی میکروارگانیسمها دارد. از دو سالگی میتوان مقدار کم و ملایم آن را در چای رقیق یا غذا استفاده کرد. زنجبیل نیز جایگزین کامل آنتیبیوتیک نیست، اما میتواند علائم بیماری را کاهش دهد.
سوپ مرغ
سوپ مرغ یک درمان خانگی ساده اما موثر است. ترکیبات موجود در عصاره مرغ باعث کاهش التهاب مجاری تنفسی و رقیق شدن ترشحات میشود. به دلیل داشتن مایعات، املاح و مقدار کمی پروتئین، بدن کودک را تقویت کرده و روند بهبود را سرعت میدهد. از حدود ۸ تا ۹ ماهگی میتوان سوپ مرغ ملایم و بدون ادویه به کودک داد. مکانیسم اثر آن بیشتر بر پایه کاهش التهاب و کمک به رطوبتدهی به بدن است و اثر مستقیم ضدباکتریایی ندارد.
بخور آب گرم
بخور آب گرم برای باز کردن مجاری تنفسی، مرطوب کردن سینوسها و کاهش علائم گرفتگی بینی بسیار مفید است. این روش از هر سنی قابل استفاده است، اما باید کاملاً زیر نظر والدین باشد. مکانیزم اثر بخور بر پایه مرطوب کردن مجاری تنفسی و کاهش التهاب است، نه اثر آنتیباکتریایی.
نکته مهم: هیچ کدام از موارد بالا برای درمان عفونت چرکی جدی کافی نیستند. در عفونت باکتریایی واقعی باید درمان طبی انجام شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در موارد زیر باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید تا داروی مناسب و دوز آن تجویز شود:
- زمانی که کودک تب بیش از ۲۴ تا ۴۸ ساعت دارد.
- وقتی تب بالاتر از ۳۸.۵ همراه با بیحالی یا بیاشتهایی شدید است.
- در صورتی که گلودرد چرکی، درد شدید گوش، ترشحات چرکی گوش یا سرفههای چرکی وجود دارد.
- اگر کودک مدام استفراغ میکند و دارو یا مایعات را نگه نمیدارد.
- زمانی که تنفس کودک سریع، سخت یا همراه با خسخس است.
- اگر عفونت پوستی همراه با تورم یا چرک رو به گسترش باشد.
- اگر بعد از ۴۸ ساعت از شروع آنتیبیوتیک هیچ بهبودی ایجاد نشد.

سخن پایانی
شربتهای چرک خشک کن در صورتی که درست و با تجویز پزشک مصرف شوند، برای درمان بسیاری از عفونتهای باکتریایی کودکان موثر و ضروری هستند. اما مصرف خودسرانه یا بیش از حد میتواند آسیبهای بلندمدت ایجاد کند. همیشه قبل از مصرف آنتیبیوتیک، نظر پزشک را بپرسید و دوره درمان را کامل کنید. در کنار آن، روشهای طبیعی ملایم نیز برای کاهش علائم کمککنندهاند.