چرا کودکان باید استراحت کنند؟(۲)

کودک متعادل: این مبحث برگرفته از وبلاگ «کودک متعادل» است که به بررسي مطالب کلاس کودک متعادل، استاد محمود سلطاني می پردازد. این مبحث به ضرورت استراحت کودکان اشاره می کند.

خواب

خواب يك فرآيند غيرفعال نيست بلكه يك تغيير حركت است. ذهن و بخش هايي از جسم مثل قلب و سيستم تنفسي و بخشي از مغز فعال هستند.

اما جسم به آرامش و سكون مي رود. بنابراين ما به خواب به عنوان يك فرآيند فعال نگاه مي كنيم نه يك فرآيند ايستا و متوقف. بچه ها در خواب پردازش مي كنند بنابراين لازم است كه به اندازه ي كافي بخوابند و با كيفيت و خوب به خواب بروند. چون بد خوابيدن باعث ناآرامي و بد خلقي و پايين آمدن يادگيري كودك مي شود.

حال از نظر سؤال ديگر كاركرد كه «چگونه» است موضوع خواب را بررسي مي كنيم. تا حالا چرايي را بررسي كرديم از اين به بعد به چگونگي مي پردازيم.

خوابيدن مثل همه ي فعاليت هاي انسان اكتسابي است. خواب انسان غريزي است اما مهارت خوابيدن يادگيري است. همه حيوانات به محض اين كه هوا تاريك مي شود از روي غريزه مي خوابند و همه مثل هم هستند چون از يك مركز غريزه هدايت مي شوند و مثل هم رفتار مي كنند.

آيا انسان ها هم مثل هم مي خوابند؟ نه چون مسئله ي مهارت و يادگيري در آن دخيل است. خوابيدن ادب و آداب دارد يادمان باشد ادب روش است نه احترام.

آداب خوابيدن در قابوسنامه نوشته شده است. با درك مسئول بررسي مي كنيم كه ما اصلاً بلد نيستيم كه چگونه بخوابيم و آداب خوابيدن را نمي دانيم. پس اول بايد خودمان اين آداب را ياد بگيريم تا بعد بتوانيم روي فرزندان مان تأثير بگذاريم و به آن ها هم ياد دهيم.

كتاب « هر كودكي مي تواند خوابيدن بياموزد » مملو از روش است و بخش هايي از صحبت ما ممكن است از اين كتاب باشد. وقتي من اين كتاب را مطالعه كردم دلم براي مادر ايراني سوخت چون نه بلد است خودش بخوابد و نه بلد است كه كودكش را بخواباند.

همزمان مطلبي هم از اوشو خواندم، اين مطالب را با هم تركيب كردم، يك پردازش انجام دادم و به يك نتيجه رسيدم كه خيلي جالب بود و آن اين كه خواب متعلق به بخش حيواني انسان است ولي توسط ذهن مديريت مي شود.

بهترين مدلبراي كارهاي حيواني، خود حيوانات هستند. به روش زندگي آن ها خوب نگاه كنيد. در مسائل غريزه اي ما به راحتي مي توانيم از حيوانات الگو بگيريم.

آيا تا به حال ديده ايد كه گربه اي موقع خوابيدن غذا بخورد؟ اما چه قدر انسان را مي بينيم كه توي رختخواب خوردني مي خورند؟ جاي خوردن در اتاق غذا خوري است. و

يا توي رختخواب به جاي خوابيدن شروع مي كنيم به كتاب خواندن يا فكر كردن. حيوانات به محض آن كه خوابشان بگيرد مي روند جايشان و به راحتي مي خوابند.

حاضرين اعتراض كردند كه : حيوان شعور ندارد اما انسان شعور دارد؟

آقاي سلطاني: بله من هم قبول دارم كه حيوان شعور ندارد اما غريزه دارد و انسان هردو را دارد اما از شعورش به درستي استفاده نمي كند.

ما ياد نگرفته ايم كه چگونه بخوابيم. نه به غريزه متكي هستيم و نه به شعورمان. بعد هم مدل هايي مي سازيم كه خودمان هم نمي دانيم كه از كجا آمده و چه آسيب هايي دارد. بعد همين مدل ها را به كودك منتقل مي كنيم.

انسان سيكل خواب دارد. خواب از يك نقطه شروع مي شود. اين منحني يك سيكل خواب است. (این جا هم شکل منحنی خواب را م یخواستم قرار بدم که موفق نشدم)روايت هاي زيادي در مورد زمان اين سيكل وجود دارد.

بعضي مي گويند اين سيكل۴ ساعت است. خيلي وقت ها دو بار تكرار مي شود.يك سيكل كامل ۴ ساعته براي انسان بزرگسال كافي است.حيوانات به علت غريزه هيچ وقت سيكل خوابشان تغيير نمي كند.

در حالي كه در انسان تغيير مي كند. انسان سيكل خواب ندارد. آن قدر فعاليت مي كندتا يكدفعه بي هوش مي شود. ريتم خواب خود يك مسئله ي مهم است و ريتم زمان خواب دنباله ي آن است.

ريتم زمان خواب يعني چه ساعتي و چه موقعي و چگونه بخوابيم. اگر همه ي اين موارد ريتم داشته باشند، خيلي از مشكلات ما حل خواهد شد.

نا آرامي كودك به دليل نداشتن ريتم است. ريتم به كودك امنيت مي دهد. كودك زير6 سال درك انتزاعي و تجسم ندارد و نمي داند فردا چي در انتظارش است؛ وقتي بي موقع مي خوابد و بي موقع بيدار مي شود، كلافه مي شود. خواب كودك بايد ريتم داشته باشد و سر يك ساعت بخوابد و سر يك ساعت بيدار شود.

اين كه ما بچه ها را آزاد مي گذاريم كه هر ساعتي خواستند بخوابند و از آن طرف هر ساعتي دلشان خواست بيدار شوند، نه تنها به آرامش كودك كمك نمي كند بلكه او را نا امن مي كند. از اين طرف بوم هم نيفتيد كه خانه را تبديل به پادگان كنيد و سر ساعت سوت بزنيد اما بين ۱۰- ۹ شب كودك بايد بخوابد.

خيلي ها شكايت دارند كه اين ساعت تازه پدر خانواده به خانه مي آيد، نظر ما اين است كه كودك نبايد معطل پدر شود مي توان براي جبران نديدن پدر كودك را صبح زودتر بيدار كرد تا قبل از رفتن پدر از خانه همديگر را ببينند و حتي بازي كنند. استثناء هم وجود دارد ممكن است يك شب مهماني باشد يا مهمان داشته باشيم اما باز هم هيچكدام اين ها نمي تواند مانع ريتم در زندگي ما شود.

خواب كودك مقدماتي نياز دارد كه ما به آن آداب خواب مي گوييم. اين آداب قبل از ساعت خواب شروع مي شود. بچه ها براي خوابيدن بايد يك مقدماتي را بگذرانند و آماده ي خواب شوند.

فرض كنيد يك هواپيما كه در ارتفاع سي هزار پايي پرواز مي كند، براي فرود آمدن از يك زمان خاص شروع مي كند به كم كردن سرعت و ارتفاع و به آرامي در امتداد باند فرودگاه فرود مي آيد و مي نشيند.

اگر از اين قانون تخطي كند آسيب مي بيند. قانون رعايت نشود، هواپيما سقوط مي كند و آتش مي گيرد. در مورد انسان هم همين است اگر قانون را رعايت نكند آسيب مي بيند.

اما متأسفانه ما به اين سوختن ها و آسيب ها عادت كرده ايم، كرخت شده ايم و اصلاً نمي دانيم كه دليل اصلي بد خلقي بچه ي ما اين است كه ريتم بهم خورده است.

هر روز دچار آشفتگي مي شويم ولي متوجه نيستيم و فكر مي كنيم كه خوب زندگي همينه، پر از دغدغه است و به اين حالت عادت كرده ايم؛ ولي واقعيت اين است كه اين گونه زندگي كردن باعث فرسايش و مستهلك شدن انسان شده است.

بچه ها بايد ادب خواب داشته باشند. از يك زماني اقدام كنيم و هيجان بچه را كم كنيم. ما معمولاً در اوج هيجان و بازي و تلويزيون ديدن بچه، بلند مي شويم و اعلام وقت خواب مي كنيم "عزيزم وقت خوابه برو تو تختت" از سي هزار پايي به كودك مي گوييم كه ترمز كن و بيا روي باند؛ خوب اين بچه داغون ميشه.

اگر قراره ساعت ۱۰ بخوابه بايد از ساعت ۸ شروع كنيم. فيلم هاي هيجاني و خشونت آميز نگاه نكنه، آرام بازي اش را عوض كنيد و از بازي هاي پر تحرك و هيجاني به بازي هاي آرام و نشستني ( نقاشي و قصه و ...) هدايت شود. چون گفتيم استراحت تغيير حركت است نه توقف حركت.

اگر قبل از خواب چيزي بايد بخورد به او بدهيم و نور خانه را كم كنيم، لباس خواب بپوشد، مسواك بزند و بخوابد. بعضي از پدر و مادر ها مي گويند كه اگر همه ي اين كارها را كنيم كه خودمان هم خوابمان مي گيرد! نظر ما اين است كه معلومه بايد خوابمان بگيره تا بتونيم بخوابيم. براي خوابيدن بايد مراسم داشته باشيم، خوردني ها جمع شود، تلويزيون خاموش شود و نور خانه كم كم خاموش شود.

اما در زندگي هاي امروزي تازه ساعت ۱۱ پدر مياد خانه و روي ميز پر از خوردني و غذا و ميوه و گفتگوها گل مي گيره خوب مسلمه كه كودك نميتونه بخوابه. كودك وقتي با اضطراب به رختخواب برود، ذهنش استراحت نخواهد كرد.

دقيقاً تمام تجربه هايي كه مادرها به ما انتقال كردند به محض اين كه ريتم خواب كودك را تنظيم كرده اند بد خلقي كودك هم تمام شده. اوايل كودك مقاومت مي كند اما كم كم مي پذيرد و حتي راضي و خشنود هم خواهد بود.

در كتابي كه معرفي كرديم هم اشاره شده كه چرا توي تخت خواب براي كودك كتاب مي خوانيد؟ كتاب خواندن بايد در حال نشسته باشد و چرا در حالت خوابيده به كودك شير و خوراكي مي دهيد؟ كودك بايد ياد بگيرد كه توي رختخواب لحاف را بكشد و چشمش را ببندد و بخوابد. د

ر مورد بزرگسالان هم همين طور است اگر قبل از خواب فكر و خيال به سرمان زده بايد بلند شويم و برويم پشت ميز كار و فكر كنيم و حتي فكرهايمان را بنويسيم، پردازش ذهن مان را يادداشت كنيم؛ اين كارها هيچكدام از حيوانات بر نمي آيد.

اما ما توي رختخواب مدام اين ور و اون ور غلت مي زنيم چون فكر و خيال نمي گذارد كه بخوابيم و بلد هم نيستيم كه رختخواب جاي فكر كردن نيست. حتي اگر فكر و خيال نصف شب هم به سرمان بزند بايد هم بايد از توي جايمان بلند شويم.

براي خود من هم بارها پيش آمده كه از خواب پريدم چون فكر مشغولي داشتم، بلند شدم و رفتم پشت ميز و فكر كردم تا وقتي تمام شد دوباره رفتم خوابيدم.

طبق نظريه ي طب سنتي هند، بهترين زمان خواب دو ساعت قبل از نيمه شب تا سه ساعت بعد از نيمه شب است. چون سيستم بدن هوشيار است، نظام آفرينش هم هوشيار است.

اگر منطبق بر نظام آفرينش نباشيم، خسته و فرسوده مي شويم. دوساعت قبل از نيمه شب و سه ساعت بعد از نيمه شب در تاريكي مطلق، بهترين وقت براي كار كبد است كه بدن را ترميم كند. در طول روز كلي از بدن كار كشيده ايم هنگام خواب بايد در اين زمان مناسب بازسازي شود.

بهترين ساعت بيداري طلوع روز تا غروب آفتاب است. درست وقت نماز صبح خودمان. هنگام طلوع آفتاب انرژي هاي هستي در بالاترين حد هستند و آلودگي هاي محيط در پايين ترين حد هستند.

و ما درست در اين زمان خواب هستيم. چه قدر قديمي هاي ما روي سحرخيزي تأكيد داشتند! آن ها اثبات علمي نداشتند اما تجربه ي چندين هزار ساله داشتند « سحرخيز باش تا كامروا باشي» . ما الآن به سحرخيزي نياز داريم چرا بايد تا نيمه شب بيدار باشيم و چرا نبايد صبح زود بيدار شويم.

درست اواخر شب اوج آلودگي هاي هوا و صوتي است كه ما هم در اين زمان ها بيدار هستيم و در پاك ترين زمان در خواب به سر مي بريم. و اين همان الگويي است كه به كودكمان مي دهيم.

ما آمارهاي تكان دهنده را در اين جا مطرح نمي كنيم ولي عددهاي نگران كننده اي را دريافت مي كنيم كه همين قضيه چه آسيب هايي به بشر زده است و خاص در مورد آلودگي هوا.

چه اصراري داريد كه در هواي آلوده شب بيرون از خانه باشيد؟ خوب نگاه كنيد كه چه چيزي مي دهيد و چه چيزي مي گيريد! شب مي رويم بيرون براي چي؟ تفريح؟ فرح؟ نشاط؟ آيا مي دانيد كه چي داريد مي دهيد و هيچ چيز نمي گيريد؟ عمرمان را داريم مي دهيم. اسم هواي آلوده ي تهران را مرگ خاموش گذاشته اند.

نكته ي ديگر در مورد سيكل خواب بعد از ساعت خواب، فركانس مغز است، رابطه ي فركانس مغز و خواب. مغز ما در حالت بيداري فعال است و فركانس دارد.

در حالت بيداري بين ۲۵-۱۳ سيكل در ثانيه است و حالت بتا نام دارد. در آدم هايي كه خيلي فعاليت دارند و عجول هستند و عصبي و ذهن شلوغ دارند اين فركانس به بالاتر از ۲۵ مي رود. در اين فركانس كارآيي مغز در كمترين حد است. درست مثل زماني كه مغزمان آشفته است و اصلاً نمي توانيم فكر كنيم و آخر سر هم كاري را كه مشغول آن بوديم رها مي كنيم.

وقتي عصباني هستيم فركانس مغز بالا است و به همين دليل است كه در اين حالت نبايد هيچ تصميمي بگيريم. ما با همين فركانس هم با بچه هاي مان دعوا مي كنيم. وكودك در حال بازي و هيجان هم فركانس 30 دارد را مستقيم به رختخواب مي فرستيم.

۸ - ۴ سيكل در ثانيه حالت تتا و حالت خواب آلودگي و خواب است. در اين فركانس هم مغز كارآيي ندارد. زمان چرت و خواب است. فركانس زير ۴ حالت دلتا است كه خواب عميق است.

بهترين حالت كارآيي مغز فركانس 12 - 8 است كه حالت آلفا نام دارد. كارآيي مغز زماني است كه آرامش داريم. زماني كه استراحت مي كنيم. قبل از خواب اگر با فركانس 25 - 13 به رختخواب برويم و بي هوش بيفتيم، صبح كه پا مي شويم انگار كه كوه كنده ايم و خستگي مان در نرفته است؛ چون مغز نمي تواند فركانس خودش را پايين بياورد و با همان فركانس بالا به خواب مي رود.

بچه ها وقتي با فركانس بالا مي خوابند يا خودشان بيهوش مي شوند چون مغز در فركانس بالاست، كابوس مي بينند، گريه مي كنند و لگد مي زنند و .... كودك و بزرگسال فرق نمي كند بايد قبل از خواب خود را به حالت آلفا برسانيم يعني همان حالتي كه مقدمات خواب را فراهم مي كنيم و حتما قبل از خواب در صورت امكان دوش بگيريد يا موسيقي ملايم گوش كنيد و يا يك كتاب خوب بخوانيد. بعضي از سريال هاي تلويزيون و مسابقه فوتبال و اخبار سياسي قبل از خواب سم هستند، مواظب باشيد بچه ها را از اين مسائل دور نگه داريد.

اگر مقدمات خواب را براي كودك اجرا كنيد و فركانس مغز را پايين بياوريد و به مرحله ي چرت برسانيد، كودك خوابش مي گيرد و به خواب عميق فرو مي رود و صبح به راحتي بيدار مي شود.

مكمل خواب خوب، بيدار شدن خوب است. نوع بيدار شدن هم براي بچه ها مهم است. يك بيدار شدن جذاب و آرام. بچه ها نمي دانند كه صبح چي در انتظارشان است، وقتي بيدار مي شوند سيكل بيداري برعكس سيكل خواب بالاي خط بالا مي رود، وقتي اين سيكل به نظم و ريتم مي رسد، كودك به آرامش مي رسد.

صبح ها خانه را كاملاً برعكس شب روشن كنيد، صبحانه ي خوب آماده كنيد و سرحال و آراسته و شاداب به سراغ كودك برويد. زمان بيداري را تبديل به يك لحظه ي شاد و آرام كنيد. اگر اين كارها مرتب در خانواده انجام شود كودك مطمئن م يشود كه صبح اتفاقات خوبي در انتظارش است و با آرامش خيال خواهد خوابيد.

خواب زياد نشانه ي فرار از زندگي است. بي موقع خوابيدن و بي موقع بيدار شدن خلاف نظام آفرينش است و آسيب مي زند. اگر دلمان مي خواهد كه دير بخوابيم و دير بيدار شويم هيچ عيبي ندارد انتخاب مي كنيم، بها مي پردازيم ولي فقط بايد اصول را بدانيم. همچنين نخواهيد كه يك شبه كاملاً الگوهايتان را عوض كنيد. آرام و به تدريج عمل كنيد.

صبح كه خورشيد طلوع مي كند زندگي آغاز مي شود؛ پس چرا اين قدر افسرده و آشفته هستيم؟ چرا شور زندگي نداريم؟ صبح ها به زور بيدار مي شويم و تا شب به زور خودمان را مي كشيم. دائم مي گوييم بلند شويم كه چي بشه! در مورد كودك هم همين است. تا بلند مي شود پاي تلويزيون تا دير وقت!

ما صبح به صبح زندگي را شروع مي كنيم. اما ما با زندگي مسئله داريم چون آن را نمي شناسيم. اميدواريم كه تا آخر اين دوره به جايي برسيم كه بدانيم چگونه بايد زندگي را بگذرانيم. پس بيدار شدن خوب و جذاب براي بچه ها ايجاد كنيد.

خواب ميان روز هم براي بچه ها لازم است به خصوص بچه هاي زير سه سال. بايد بخوابد تا بتواند چيزهاييكه در طول روز دريافت كرده پردازش كند.

زير سه سال كودك با پنج حواس همزمان محرك دريافت مي كند براي همين نياز دارد كه بخوابد ۳ تا ۷ سال اين تحريك پذيري حواس كمتر مي شود تا بزرگ سالي كه در مردان فقط توانايي استفاده از يكي از حواس در لحظه ممكن است اما زنان تا دو يا سه حواس هم ميتوانند اما كودك به طرز اعجاب انگيزي همزمان هم به تلفن شما گوش ميدهد هم بايك چشم شما را زير نظر دارد و هم با دستانش كار مي كند، و هم پاهايش وول مي خورند. و بعد در جايي ما را بهت زده مي كند از اين كه حرفي را كه چند روز پيش شنيده بازگو مي كند و ما بهت زده مي مانيم كه اين وروجك اين رو كي ياد گرفته!!!!!! پس خواب بعداز ظهر هم مهم است كه بعد از سه سالگي به تدريج زمان آن كاهش مي يابد و در ۶ سالگي قطع مي شود. براي خواب بعداز ظهر هم مقدمات خواب فراهم كنيد.

آخرين نكته اين كه كي اتاق خواب كودك را جدا كنيم؟

سه سالگي زمان جدايي اتاق خواب كودك است.چون در اين سن مغز كودك تحول عظيمي پيدا مي كند و كودك قدرت استقلال پيدا مي كند.

اعتماد به نفس شكل گرفته و منم و خودم هاي كودك ومقدمات استقلال او شروع مي شود. اگر كودك در دايره ي رشد متعادل قرار داشته باشد و همه ي ابعاد او متعادل رشد كرده باشد خودش انتخاب مي كند كه جدا شود و نيازي به اقدام شما نخواهد بود و فقط مكانش را مهيا كنيد.

اگر كودك را بي موقع جدا كنيد يعني قبل از سه سالگي و از نوزادي كه ما بسيار مخالف آن هستيم آنوقت در ۲ سالگي حتماً دائم پيش شما مي آيد. در ۲سالگي فقط رختخواب او را جدا كنيد و ديگر زير پتوي شما نخوابد اما اتاق را جدا نكنيد و البته قبل از همه ي اين مسائل بايد به امنيت كودك توجه لازم را داشته باشيد كه در سه جلسه ي بعد در مورد امنيت خواهيم گفت.

كودكي كه نمي تواند جدا شود نا امن است. و نكته ي ديگر تن آرامي قبل از خواب است كه بسيار مهم است. تنش و عدم تمركز بچه ها با استراحت صحيح و خواب خوب برطرف مي شود.