چگونگی رفتار با کودکان، جملات ممنوعه

هنگامی که بچه ها تکلیف خود را در مدرسه جا می گذارند، امکان دارد حتی شمار زیادی از پدران و مادران فهمیده، فرزند خویش را ملامت کنند و بگویند:" تو چقدر نادانی؟" یا به طور مثال، چنانچه در یک روز تعطیل بچه ها با هم دعوا کنند، ممکن است والدین بردبار نیز از این وضع شگفت زده شوند و بانگ برآورند: " به چه علت بچه های من چنین رفتاری دارند؟!".

احتمال دارد بزرگ کردن بچه، همچون آزمایشی جهت سنجش میزان صبر و استقامت پدر و مادر باشد، ولی این مورد خیلی اهمیت دارد که کاربرد عبارت آزارنده، احتمالا حس عزت نفس بچه را کاهش می‎دهد. "دونالد کیت"، رایزن روان شناس کودک در دانشگاه پنسیلوانیا، اظهار می‎دارد: والدین باید بدانند که خشمگین و محروم ساختن بچه از برخی چیزها را باید بدین جهت اعمال کنند که بچه پی برد چه رفتاری باید داشته باشد. به هر حال، پدر و مادر، امکانات روحی روانی ضروری را به منظور مهار موقعیت های گوناگون دارا می باشند."
در مطالب زیر ده مورد از جملات زیان بخشی را که احتمال دارد والدین ابراز دارند و سپس راه کارهای اجتناب از این موقعیت ها را تشریح کرده ایم:

از چه رو نمی‎توانی مانند فلانی باشی؟
"ماری" پیوسته تکالیفش را انجام می‎دهد و دندان‎هایش را مسواک می زند. لیکن برادرش "بابی"، این گونه نیست و تمام امور را باید به وی یادآور شد. چرا او قادر نیست همانند "ماری" باشد؟
روان‎شناسان گفته‎اند که مقایسه صرفا موجب افزایش حسادت بین برادر و خواهر می‎گردد. به باور یک روانشناس کودک" در صورتی که بچه‎ای با خواهر یا برادرش یا بچه دیگری مقایسه شود، احتمالا از وی بیزار می‎گردد."
در عوض مقایسه کردن بچه‎ها، برای فرزندتان دقیقا مشخص سازید که از او چه می‎خواهید؟!
اتاق تمیز؟ میز مرتب؟ آن بخش از کردار بچه را که مایلید تغییر کند، به دقت مشخص سازید.
برای فرزندتان تشریح کنید که خوی‎های نیکو، چه یاری‎هایی به او می‎کند. مثلا به او توضیح دهید که عادت انجام به موقع تکالیف، سبب می‎شود نمرات ممتازی کسب کند و در این حالت نباید دلواپس باشد که تابستان نیز به مدرسه برود. چنانچه بچه متوجه شود که شما میل دارید وی، کردارش را در پاره‎ای از موارد عوض کند تا بهتر از آنچه هست، بشود، در این صورت یقینا تغییرات فرزندتان را شاهد خواهد بود.

چرا مانند بچه‎های خردسال رفتار می‎کنی؟
رفتار فرزند هفت ساله شما در یک تالار غذاخوری مانند بچه چهارساله است. شما شرمنده می‎شوید و به وی یادآوری می‎کنید که به چه دلیل نظیر خردسالان رفتار می‎کنی؟
پیامد کار چه می‎شود؟ به بچه اهانت شده و او اکنون با تنفر فراوان، همه نمک را از درون نمکدان بیرون می‎ریزد!
عوض ناراحت ساختن بچه، بکوشید شرایطی را مهیا سازید که از پس تغییر دادن فرزندتان به طرز دلخواه برآیید. نسبت به رفتار فرزندتان، به نحو غیر مستقیم بازتاب نشان دهید. مثلا می‎توانید بگویید:" می دانم که دوست داری پیش از رفتن به بستر، تلویزیون تماشا کنی و من مایل نیستم این فرصت را از تو بگیرم، ولی چنان چه تغییر رویه ندهی، نمی گذارم چنین کنی." با این حرف بچه در می‎یابد که احتمالا آن چیزی را که دوست دارد، از کف می‎دهد.

چرا این اندازه ژولیده و نامرتبی؟
فرزندتان، پوشاک نظیف و مرتبی به تن دارد، لیکن درست یک ساعت بعد با یک تی شرت کثیف، شلوار پاره و موهای به هم ریخته جلوی شما حاضر می‎شود.
انتقاد کردن از بچه، زمینه را برای کشاکش فراهم می‎سازد. امکان دارد پدر و مادر بپرسند، پس ما برای مهار فرزندمان چه باید بکنیم؟ روانشناسان بدین سوال، این سان جواب می‎دهند: "هنگامی که بچه تصمیم می‎گیرد با دوستانش بیرون برود، بگذارید هر لباسی را که مایل است، بپوشد لیکن چنان چه با شما برای شام خوردن بیرون می‎آید، نباید هر لباسی را که می‎خواهد، بپوشد. فرزندتان باید فرا بگیرد که در موقعیت‎های متفاوت، چه بپوشد. والدین می‎توانند شیوه صحیح را درباره موضوعات گوناگون به بچه بگویند".

تو بامزه ترین، قشنگ‎ترین و زورمندترین بچه دنیایی!
حتی یک لقب مثبت نابجا باعث محدودیت بچه شده و مانع می‎شود که وی خودش را به واقع آن گونه که هست، ببیند و بشناسد. مثلا چنانچه بگویید:" تو از تمام بچه‎ها، هوشمندتری"، امکان دارد سبب شود که او حس کند، هیچ گاه با شکست روبه رو نمی‎شود.
از اطلاع خود در مورد استعدادهای فرزندتان برای ترغیب و پیشرفت وی سود بجویید نه این که برچسب شخصیتی به وی بزنید. به عنوان مثال اگر بگویید:" تو با هوشی و من می‎دانم که اینکار از عهده ات بر می‎آید" خیلی دلگرم کننده‎تر و ملایم‎تر از این است که چنین بگویید:" تو باهوش‎ترین بچه دنیا هستی" می توانید این مورد را بیازمایید. یقینا برچسب بد زدن به بچه مانند غیب‎گویی از منش وی عمل می‎کند. به عنوان مثال اگر به او گفته شود "تنبل"، مایل است حتی تنبل تر اقدام کند زیرا مطمئنش ساخته‎اید که تن‎پروری جزو جدانشدنی شخصیت اوست.
پدر و مادر باید بکوشند عوض لقب منفی به کودک دادن، آن چیزی را که به واقع مورد نظرشان است، بر زبان بیاورند. آیا بچه کلا تنبل است؟ امکان دارد او امور روزانه‎اش را بدون یادآوری به اجرا در نیاورد. در این صورت والدین باید بچه را با روش جایزه دادن یا تبیه کردن، ملزم به انجام کارهای روزمره کنند.

تو چقدر احمق هستی!
یکی از هدف‎های اصلی در تربیت فرزند، ایجاد اعتماد به نفس در بچه است. به جای چنین عباراتی، جهت بهبود کردار فرزندتان اهتمام ورزید سخنان ترغیب کننده و مثبت بیان دارید. به او یاد بدهید که چگونه کاری را به درستی صورت دهد. مثلا، چنان چه فرزندتان بدون توجه به رفت و آمد خودروها، به وسط خیابان می‎دود، می توانید به وی بگویید:" موقع عبور از خیابان، باید دستم را بگیری".
هنگامی که بچه دستتان را گرفت، اضافه کنید:" تو خیلی باهوشی که دستم را میگیری. حالا می‎توانیم با خیال راحت از خیابان رد شویم."

برخی اوقات آرزو می کنم که ای کاش بچه‎ای نداشتم
آنچه فرزندتان از عبارت بالا می فهمد، این است: " تو ارزش نداری و من تو را نمی‎خواهم". او این حرف را به دل می‎گیرد و حتی تا بزرگسالی به یادش می‎ماند.
آیا شما اینقدر بی‎خردید که به بچه بگویید:" ای کاش اصلا تورا نداشتم!". در عوض چنین بگویید:" بعضی وقت‎ها مرا خیلی ناراحت می‎کنی."
بهتر آن است که پدر و مادر قواعد پیش گقته را اجرا کنند تا بدین حد از خشمناکی نرسند. وقتی بچه می‎داند که پدر و مادرش چه انتظاری از وی دارند و مشاهده می‎کند که با او دمسازند، یقینا رفتار نیکوتری در پیش خواهد گرفت.

مرا تنها بگذار
تمام پدر و مادرها پاره ای اوقات مایلند تنها باشند. ولی در صورتی‎که پرخاش‎کنان از فرزندتان بخواهید که ایشان را به حال خود گذارد، می‎اندیشد که دوستش ندارید. سعی کنید بچه‎ها را در انجام امور روزانه شرکت دهید. حتی یکی بچه سه ساله هم می‎خواهد در آماده ساختن میز شام یاری کند.
اگر موقعی که بچه‎ها به شما احتیاج ندارند، وقتی را برای سپری ساختن با آنان اختصاص دهید، در این حالت زمانی که توجه شما به اجرای سایر امور است، بچه‎ها کمتر مزاحم شما می‎شوند. آن هنگام که لازم است تنها باشید، می‎توانید به بچه بگویید:" من خیلی تو را دوست دارم، اما حالا بسیار کار دارم." به او فرصت دهید که دریابد شما بعدا مدتی را با او می‎گذرانید. در صورتی‎که فرزندتان اصرار کرد، می‎توانید بگویید:" چنانچه بار دیگر حرفم را قطع کردی، ناچارا باید به اتاقت بروی، چون اینجا اتاق من است." این روشی در جهت دور کردن بچه نیست بلکه یک راه کار تربیتی به حساب می‎آید.

خفه شو!
این عبارت سبب می‎گردد که بچه حس کند شما کوچک‎ترین علاقه‎ای به شنیدن نظرش ندارید و اندک اندک به این نتیجه دست می‎یابد که او فردی ناتوان در طرح هر پیشنهادی است.
شما می‎توانید با آرامش و خونسری به او بگویید:" ساکت باش" و اگر این لحن کلام بی اثر باشد، آن را با خونسردی لیکن محکم‎تر بیان کنید. یا امکان دارد تلویزیون را خاموش کنید و وی را به اتاقش بفرستید.
یادتان باشد که بچه‎ها همه چیز را از انگاره (الگوی) خود فرا می‎گیرند. در صورتی‎که می‎خواهید فرزندتان مودب باشد، باید نخست خودتان با ادب باشید. هیچ گاه به هم سن و سالتان نمی‎گویید" خفه شو!" پس به بچه تان هم نباید چنین حرفی بزنید.

این کار را بکن و گرنه...!
ترساندن‎های بی مورد، در نهایت به زدوده شدن قدرت شما می‎انجامد. این قبیل گفتار سبب می‎گردد که بچه به رفتار ناپسندش ادامه دهد تا ببیند شما تصمیم دارید چه کنید. روش مطلوب، چینش تنبیه ویژه‎ای است که می‎توانید به کار ببندید. مثلا به او بگویید:
"اگر حالا دست از این کارت نکشی، یک هفته کامل باید در خانه بمانی." یا " در صورتی‎که مجددا این عمل را تکرار کنی، حق نداری پس از ناهار بازی کنی." اینجاست که بچه می‎فهمد شما قادرید او را از برخی چیزهایی که دوست دارد، محروم سازید.

اگر حالا همراه من نیایی، دیگر با تو کاری ندارم و برای همیشه کنارت می گذارم!
هر گز بچه ها را از رهاکردنش نترسانید. پدر و مادر باید برای فرزندشان پناهگاه امنی باشند، تا از آنجا بچه ها بتوانند به دنیا گام نهند. در غیر اینصورت آنان از حیث رفتاری، به افرادی وابسته و بدون اعتماد به نفس بدل می‎گردند.
چنانچه کودک نوپایی دارید که گوشه خیابان نشسته و تکان نمی‎خورد، باید بگویید:" یا با من بیا یا دستت را می‎گیرم و با خود می‎برم." و اگر ضرورت ایجاد کرد، بلندش کنید و با خود ببرید. اگر فرزندتان دوست دارد وقت تلف کند، بکوشید به وی توجه بیشتری داشته باشید. مثلا بگویید:" تو دقیقا پنج دقیقه وقت داری تا با دوستت بازی کنی و بعد باید برویم." این کلام موثرتر از آن است که بچه را بترسانید به این که او را می‎گذارید و می‎روید.
اگر حرف‎های ناصحیح به فرزندتان زده‎اید، فرصت‎های زیادی برای جبران آنها ندارید. باید اذعان داشت که اینان ویژگی برگشت‎ناپذیری دارند. روانشناسی موسوم به فلمینگ توصیه می‎کند که:" به نزد فرزندتان بشتابید، وی را در آغوش بگیرید و بگویید من حرف‎های زشتی به تو زده‎ام؛ برخی اوقات که از کوره در می‎روم، سخنانی به تو می‎گویم که به هیچ عنوان دوست ندارم متاسفم." این برخورد نه فقط موجب بهبودی رابطه شما با فرزندتان می‎شود، بلکه ایشان می‎آموزند که وقتی در شرایطی قرار می‎گیرند که سبب خشمگینی‎شان می گردد، باید چه کرده و چگونه خویشتن را مهار کنند.
این دستور مهم را به خاطر بسپارید: "پیوسته دست به کاری بزنید که بچه‎ها پی ببرند، دوستشان دارید."