علائم دفع جنین بعد از انتقال _ ۶ علت سقط جنین بعد از IVF

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: من از طریق ivf باردار شدم. از چند روز قبل از انتقال، آمپول پروژسترون می‌زدم که به علت آبسه، دکتر به روزی دو تا شیاف تغییر داد. هفته ششم سونوی واژینال انجام دادم، جنین تشکیل شده بود، با ابعاد ۴.۷ میلی‌متر و ضربان قلب ۱۱۰، گفتن جاش هم خوبه. فرداش کار خونه انجام دادم، در حد ظرف شستن و غذا پختن و سبزی و میوه شستن که یه کم خسته شدم و یه سرفه خیلی شدید هم کردم. صبح زود که از خواب بیدار شدم دیدم خونریزی کردم، سریع رفتم دکتر، سونو کرد گفت قلب جنین میزنه فقط قسمت پایین جفت خونریزی کرده، شیاف رو کرد سه تا و استراحت و ویزیت دو هفته دیگه. الان که سه روز گذشته همچنان لکه بینی دارم، البته خیلی کمه و به رنگ قهوه ای. خیلی نگرانم. جنین سالمه؟ اینا نشانه‌های سقطه؟

پاسخ دکتر فریبا الماسی، متخصص زنان، استاد دانشگاه و فلوشیپ جراحی لاپاراسکوپی:

دوست عزیز، در کل خانم هایی که در نیمه اول بارداری دچار خونریزی یا لکه بینی می‌شوند، در ۵۰ درصد موارد ممکن است سقط کنند. بهتر است دستورات پزشک خود را رعایت کنید و هفته بعد سونو انجام دهید تا سلامت جنین بررسی شود.

سقط جنین در IVF چیست؟

سقط جنین در آی وی اف به معنای از دست رفتن بارداری‌ای است که با کمک لقاح آزمایشگاهی (IVF) ایجاد شده است. در بیشتر موارد، این اتفاق پیش از هفته‌ی بیستم بارداری و در سه ‌ماهه‌ی اول رخ می‌دهد. بارداری‌هایی که از طریق ای وی اف حاصل می‌شوند، معمولاً همان میزان یا اندکی بیشتر از نرخ سقط جنین در بارداری طبیعی را نشان می‌دهند؛ به‌ویژه بر اساس سن مادر و سایر بیماری‌های زمینه‌ای. اگرچه فرایند IVF در محیطی کنترل‌ شده انجام می‌شود، دفع جنین ممکن است به دلیل ناهنجاری‌های ژنتیکی یا مشکلات مربوط به پوشش داخلی رحم رخ دهد.

علائم دفع جنین بعد از انتقال کدام‌اند؟

در صورتی که پس از انتقال جنین (IVF یا IUI) جنین دفع شود، معمولاً یکی یا چند تا از علائم زیر ظاهر می‌شوند.

• خونریزی یا لکه‌ بینی طولانی: خونریزی یا لکه‌ بینی که بیش از چند روز طول بکشد و به‌تدریج شدیدتر شود، یکی از شایع‌ترین نشانه‌های دفع جنین است. این خونریزی معمولاً از روز هفتم تا چهاردهم پس از انتقال شروع می‌شود و ممکن است با لخته همراه باشد.
• تغییر ناگهانی در علائم بارداری: اگر قبلاً علائمی مثل حساسیت سینه، تهوع، خستگی شدید یا مثبت شدن تست بارداری داشتید و ناگهان همه این علائم قطع شدند، می‌تواند علامت دفع جنین باشد.
• کاهش هورمون بارداری: اگر آزمایش خون بتا hCG انجام داده باشید و مقدار هورمون بارداری به‌جای افزایش، ناگهان افت شدید کند، نشان‌دهنده دفع جنین است.
• خروج توده یا بافت همراه با خونریزی: گاهی همراه با خونریزی، تکه‌های بافت یا لخته‌های بزرگ خارج می‌شود که می‌تواند نشانه خروج کیسه جنین باشد (به‌خصوص در هفته‌های بالاتر).
• تب، لرز یا علائم عفونت: در موارد نادر، اگر همراه با خونریزی تب یا ترشحات بدبو وجود داشته باشد، ممکن است عفونت همراه دفع جنین رخ داده باشد که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد.

نکته مهم: بسیاری از زنان در روزهای اول پس از انتقال، لکه ‌بینی خفیف دارند که کاملاً طبیعی است و به معنای دفع جنین نیست. تفاوت اصلی در شدت، مدت و همراهی با درد شدید و قطع علائم بارداری است.

بیشتر بخوانید:دلایل لکه بینی در بارداری _ 6 علائم هشداردهنده + روش های درمان

علل سقط جنین بعد از IVF چیست؟

سقط جنین پس از آی وی اف می‌تواند بسیار ناامیدکننده باشد اما یافتن علت و راه‌حل‌های احتمالی مفید است. رایج‌‌ترین دلایل دفع جنین پس از انتقال عبارتند از:

1. ناهنجاری‌های کروموزومی: شایع‌ترین علت سقط جنین در IVF و بارداری طبیعی است و معمولاً در مراحل اولیه رشد جنین رخ می‌دهد.
2. ناهنجاری‌های رحمی: وجود فیبروم، پولیپ یا رحم سپتوم‌دار (دیواره‌دار) می‌تواند مانع لانه‌گزینی صحیح جنین شود.
3. عدم تعادل هورمونی: کاهش پروژسترون، مشکلات تیروئید یا سایر اختلالات هورمونی می‌توانند ادامه بارداری را مختل کنند.
4. اختلال در سیستم ایمنی: گاهی سیستم ایمنی بیش از حد فعال می‌شود و جنین را به‌عنوان جسم خارجی شناسایی و به آن حمله می‌کند.
5. کیفیت پایین جنین یا اسپرم: اگر در زمان لقاح، کیفیت تخمک یا اسپرم پایین باشد، جنین ممکن است نتواند لانه‌گزینی کند یا خیلی زود از دست برود.
6. عوامل سبک زندگی: سیگار کشیدن، چاقی، استرس مزمن و مصرف الکل از عوامل مهم افزایش‌دهنده خطر سقط در IVF هستند.

نکته: در برخی موارد حتی پس از بررسی‌های گسترده، علت سقط مشخص نمی‌شود.

بیشتر بخوانید: علائم لانه گزینی جنین _ عوامل موثر و زمان شروع لانه گزینی موفق

چگونه می‌توان از دفع جنین پس از انتقال جلوگیری کرد؟

اگرچه نمی‌توان از تمام انواع سقط پیشگیری کرد اما برای جلوگیری یا کاهش خطر دفع جنین بعد از انتقال، موارد زیر می‌توانند مفید باشند.

• آزمایش ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGT-A) : کمک می‌کند فقط جنین‌های سالم از نظر کروموزومی انتخاب و منتقل شوند.

• درمان هورمونی: استفاده از پروژسترون (به‌صورت شیاف، آمپول یا ژل) برای تقویت دیواره رحم و حمایت از بارداری اولیه مفید است.

• درمان مشکلات ساختاری رحم: برداشتن فیبروم، پولیپ یا اصلاح رحم سپتوم‌دار قبل از انتقال جنین.

• کنترل بیماری‌های زمینه‌ای: مدیریت دقیق دیابت، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، مشکلات تیروئید و سایر بیماری‌ها.

تغییر سبک زندگی سالم:

• داشتن رژیم غذایی غنی از مواد مغذی؛
• پرهیز از سیگار و الکل؛
• ورزش منظم و متوسط؛
• رسیدن به وزن ایده‌آل؛
• کاهش استرس با روش‌هایی مثل یوگا، مدیتیشن یا ذهن‌آگاهی.

این اقدامات شانس موفقیت IVF و رسیدن به بارداری کامل (ترم) را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهند.

احتمال سقط جنین در IVFچقدر است؟

احتمال سقط در IVF به سن مادر، کیفیت جنین و سابقه پزشکی بستگی دارد. آمار تقریبی به این صورت است:

علائم انتقال جنین ناموفق

در ادامه، علائم انتقال جنین ناموفق آورده شده است.

• عدم خونریزی یا لکه‌ بینی لانه‌گزینی: معمولاً ۶ تا ۱۲ روز بعد از انتقال جنین، بسیاری از زنان لکه‌ بینی خیلی خفیف به رنگ صورتی یا قهوه‌ای تیره (خونریزی لانه‌گزینی) دارند. اگر تا روز ۱۴ هیچ‌گونه لکه یا خونریزی خفیفی ندیدید، احتمال عدم لانه‌گزینی زیاد است.

• عدم بروز هیچ‌یک از علائم اولیه بارداری: بعد از لانه‌گزینی موفق، معمولاً علائمی مثل حساسیت و درد سینه، تهوع صبحگاهی بارداری، خستگی شدید، نفخ، تکرر ادرار یا تغییرات خلق‌وخو ظاهر می‌شود. اگر تا روز تست هیچ‌کدام از این علائم را نداشته باشید، می‌تواند نشانه‌ای از عدم موفقیت در انتقال جنین باشد. البته بعضی زنان حتی در بارداری موفق هم تا چند هفته هیچ علامتی ندارند، پس این مورد به‌تنهایی قطعی نیست.

• نتیجه منفی تست بارداری (بیبی‌ چک یا آزمایش خون): تست خانگی یا آزمایش خون بتا hCG باید حدود ۱۰ تا ۱۴ روز پس از انتقال انجام شود. اگر نتیجه منفی باشد، یعنی لانه‌گزینی رخ نداده یا خیلی زود متوقف شده است.

• شروع پریود (خونریزی شبیه قاعدگی): یکی از قطعی‌ترین علائم شکست انتقال جنین، شروع خونریزی شبیه پریود (معمولاً بین روز ۱۰ تا ۱۶ پس از انتقال) است. این خونریزی اغلب با درد زیر شکم و لخته همراه است و نشان می‌دهد که دیواره رحم در حال ریزش است.

• عدم مشاهده کیسه بارداری یا جنین در سونوگرافی: در سونوگرافی که معمولاً ۳ تا ۵ هفته پس از انتقال انجام می‌شود، اگر پزشک هیچ کیسه بارداری، جنین یا ضربان قلبی نبیند، یعنی انتقال ناموفق بوده یا بارداری خیلی زود از دست رفته است.

دفع لخته خون بعد از انتقال جنین نشانه سقط است؟

دفع لخته خون بعد از انتقال جنین می‌تواند نشانه سقط (یا شکست لانه‌گزینی) باشد اما همیشه به معنای سقط نیست. این موارد را در نظر بگیرید:

نکته مهم است که در صورت دیدن لخته خون بعد از انتقال جنین، فوراً به پزشک مراجعه کنید تا دلیل آن بررسی شود.

اولین علائم بارداری بعد از انتقال جنین

1. درد خفیف زیر شکم (گرفتگی خفیف): کمی درد یا گرفتگی شبیه پریود در روزهای اول بعد از انتقال کاملاً طبیعی است و اغلب نشانه لانه‌گزینی جنین است. این درد معمولاً خفیف و گذراست.
2. لکه‌بینی: لکه‌های صورتی یا قهوه‌ای کم‌رنگ بین روز ۶ تا ۱۲ بعد از انتقال، نشانه خونریزی لانه‌گزینی است و علامت مثبتی محسوب می‌شود (هرچند همه تجربه نمی‌کنند).
3. حساسیت و درد سینه‌ها: سینه‌ها متورم، حساس یا دردناک می‌شوند. این علامت به‌خاطر افزایش پروژسترون است و اگر بعد از انتقال شدیدتر شود، نشانه خوبی است.
4. خستگی شدید: احساس خواب‌آلودگی و بی‌حالی غیرعادی حتی در طول روز، یکی از اولین علائم بارداری موفق است (به دلیل افزایش سریع پروژسترون).
5. حالت تهوع یا حساسیت به بو و غذا: برخی زنان حتی قبل از تست بارداری، حالت تهوع، بی‌اشتهایی یا حساسیت شدید به بو دارند. این علامت می‌تواند خیلی زود شروع شود.
6. تکرر ادرار: نیاز مکرر به دستشویی رفتن بدون دلیل مشخص، به‌خاطر افزایش هورمون hCG بعد از لانه‌گزینی است.
7. نفخ: هورمون‌ها هضم غذا را کند می‌کنند و باعث نفخ و باد شکم می‌شوند. این علامت شبیه قبل از پریود است ولی می‌تواند نشانه بارداری باشد.
8. افزایش مداوم دمای پایه بدن: اگر دمای پایه بدن (BBT) را اندازه می‌گیرید و بعد از تخمک‌گذاری همچنان بالا مانده، نشانه قوی لانه‌گزینی موفق است.
9. تغییرات خلق‌وخو: گریه یا خنده ناگهانی، اضطراب یا شادی بیش از حد، به‌خاطر نوسانات هورمونی است و در هفته‌های اول بارداری بسیار شایع است.

نکته مهم: خیلی از این علائم ممکن است به‌خاطر داروهای پروژسترون هم باشند. تنها راه تایید بارداری، تست خون بتا hCG  و بعد سونوگرافی است.

بیشتر بخوانید: بارداری بعد از انتقال جنین فریز شده _ ۶ علامت موفقیت IVF

چه زمانی دوباره می‌توان برای آی وی اف اقدام کرد؟

پزشکان توصیه می‌کنند دو تا سه ماه (یک یا دو دوره قاعدگی کامل) صبر کنید تا دیواره رحم ترمیم شود و بعد دوباره برای آی وی اف اقدام کنید. در این مدت، پزشک وضعیت رحم و تخمدان‌ها را بررسی می‌کند و آزمایش‌های مهم برای شما تجویز خواهد شد. داشتن سبک زندگی سالم و رعایت نکاتی که پزشک گوشزد می‌کند، به افزایش شانس موفقیت بارداری بعد از انتقال جنین کمک می‌کند.

سخن پایانی

چرخه IVF مسیری سخت است که باید با آگاهی کامل از همه خطرات احتمالی طی شود. اگر علائم دفع جنین بعد از انتقال را داشتید، به هیچ عنوان ناامید نشوید و فوراً به پزشک مراجعه کنید. در صورت نیاز، از روانشناس کمک بگیرید تا این دوره دشوار را پشت سر بگذارید و سپس دوباره برای بارداری اقدام کنید.