رنگ مدفوع نوزاد نشانه چیست؟ تشخیص رنگ‌های طبیعی و خطرناک + علت ها

چرا رنگ مدفوع نوزاد اهمیت دارد؟

سیستم گوارش نوزاد تازه‌متولدشده هنوز در حال رشد و تکامل است، بنابراین واکنش‌های آن نسبت به غذا، دارو، یا تغییرات محیطی بسیار حساس‌تر از بزرگسالان است. از طرف دیگر، کبد نوزاد نقش مهمی در تولید صفرا و دفع مواد زائد دارد و هرگونه اختلال در عملکرد آن می‌تواند خود را در رنگ مدفوع نشان دهد.

رنگ مدفوع در حقیقت ترکیبی از عواملی چون نوع تغذیه (شیر مادر یا شیر خشک)، مقدار صفرا، سرعت عبور غذا از روده‌ها و وجود یا عدم وجود خون در دستگاه گوارش است. به همین دلیل، پزشکان رنگ مدفوع را یکی از علائم مهم در بررسی سلامت نوزاد می‌دانند.

انواع رنگ طبیعی مدفوع نوزاد

در بیشتر موارد، رنگ مدفوع نوزاد در محدوده زرد تا قهوه‌ای قرار دارد و این نشانه سلامت او است. با این حال، تغییر رنگ در دوره‌های مختلف رشد طبیعی است و معمولاً جای نگرانی ندارد.

سیاه مایل به سبز (مکونیوم)

در دو تا سه روز اول پس از تولد، نوزاد مدفوعی بسیار تیره، چسبنده و بدون بو دفع می‌کند که «مکونیوم» نام دارد. مکونیوم از سلول‌های مرده، مایع آمنیوتیک، مخاط و مواد باقی‌مانده در روده جنین تشکیل شده و نشانه‌ای از عملکرد طبیعی دستگاه گوارش است. اگر پس از ۴۸ تا ۷۲ ساعت از تولد، نوزاد هنوز مکونیوم دفع نکرده باشد، ممکن است نشان‌دهنده انسداد روده یا سایر مشکلات گوارشی باشد و نیاز به بررسی پزشکی دارد.

سبز زیتونی تا زرد مایل به سبز (دوره گذار)

در روزهای سوم تا پنجم، رنگ مدفوع از تیره به سبز زیتونی و سپس به زرد تغییر می‌کند. این دوره «مرحله گذار» است و نشان می‌دهد نوزاد در حال تطبیق با تغذیه جدید (شیر مادر یا شیر خشک) است.

زرد خردلی با دانه‌های ریز (نوزاد شیرخوار)

رنگ زرد طلایی یا خردلی متداول‌ترین رنگ در نوزادانی است که از شیر مادر تغذیه می‌کنند. وجود ذرات ریز یا دانه‌دانه در مدفوع کاملاً طبیعی است و نشان‌دهنده هضم سالم شیر مادر است. مدفوع این نوزادان معمولاً نرم، نسبتاً روان و دارای بوی خفیف است.

زرد مایل به قهوه‌ای (نوزاد شیر خشک‌خوار)

در نوزادانی که شیر خشک می‌خورند، مدفوع معمولاً رنگی تیره‌تر و بوی قوی‌تری دارد. این تغییر به دلیل وجود ترکیبات متفاوت در شیر خشک است. تا زمانی که نوزاد نشانه‌هایی از ناراحتی یا یبوست ندارد، این رنگ طبیعی محسوب می‌شود.

رنگ‌های غیرطبیعی مدفوع نوزاد و دلایل آن

تغییر رنگ مدفوع همیشه بی‌ضرر نیست. گاهی می‌تواند علامت هشدار از مشکلات گوارشی، عفونت‌ها یا اختلالات کبدی باشد. در ادامه، رنگ‌های غیرطبیعی و علت‌های احتمالی آن‌ها را مرور می‌کنیم.

سبز روشن یا سبز تیره

رنگ سبز ممکن است در اثر مصرف زیاد شیر ابتدایی مادر (که چربی کمی دارد)، وجود آهن در شیر خشک، یا واکنش موقت به داروها ایجاد شود. در برخی موارد، عفونت‌های ویروسی خفیف هم می‌توانند باعث تغییر رنگ مدفوع به سبز شوند. اگر نوزاد بی‌قرار، تب‌دار یا دارای اسهال باشد، نیاز به بررسی دارد.

خاکستری یا سفید

این رنگ از مهم‌ترین علائم هشداردهنده است. مدفوع بی‌رنگ یا خاکستری نشان می‌دهد صفرا (که از کبد ترشح می‌شود و رنگ طبیعی مدفوع را ایجاد می‌کند) به روده‌ها نمی‌رسد. این وضعیت می‌تواند ناشی از انسداد مجاری صفراوی یا بیماری‌های کبدی مانند کلستاز نوزادی باشد. چنین حالتی نیازمند مراجعه فوری به پزشک و انجام آزمایش‌های کبدی است.

قرمز یا دارای رگه‌های خونی

وجود خون تازه در مدفوع ممکن است ناشی از ترک‌های کوچک در مقعد به دلیل یبوست باشد. با این حال، گاهی علت می‌تواند حساسیت به پروتئین شیر گاو، التهاب روده یا عفونت باکتریایی باشد. هرگونه خون در مدفوع نوزاد باید حتماً بررسی شود.

سیاه پس از پایان دوره مکونیوم

اگر پس از هفته اول تولد دوباره مدفوع نوزاد سیاه شود، می‌تواند نشانه وجود خون هضم‌شده در دستگاه گوارش فوقانی (مانند معده یا مری) باشد. این وضعیت باید فوراً به پزشک اطلاع داده شود.

نارنجی تیره یا زرد تیره همراه با بوی تند

این رنگ معمولاً در اثر کم‌آبی بدن یا مصرف مکمل‌های آهن ایجاد می‌شود. در صورتی که نوزاد علائم دیگری مانند تب یا استفراغ نداشته باشد، معمولاً خطری ندارد. اما اگر مدفوع خیلی غلیظ و چسبناک باشد، می‌تواند نشانه یبوست باشد.

رنگ مدفوع نوزاد هنگام دندان درآوردن

در دوران دندان درآوردن، رنگ مدفوع نوزاد ممکن است موقتاً تغییر کند.

این تغییر معمولاً طبیعی و گذراست و نشانه‌ای از عفونت یا بیماری نیست، مگر اینکه همراه با تب، بوی تند، وجود خون یا اسهال شدید باشد. در چنین شرایطی بهتر است با پزشک مشورت شود تا از سلامت گوارش نوزاد اطمینان حاصل گردد.

رنگ مدفوع نوزاد زیر دستگاه زردی

نوزادی که زیر دستگاه فتوتراپی (دستگاه زردی) قرار دارد، معمولاً مدفوعی با رنگ زرد روشن تا سبز مایل به زرد دارد. این تغییر رنگ به‌دلیل تجزیه و دفع بیشتر بیلی‌روبین از بدن از طریق مدفوع است، زیرا فتوتراپی به بدن کمک می‌کند بیلی‌روبین اضافی را به ترکیبات قابل دفع تبدیل کند. در این دوران، دفعات اجابت مزاج نوزاد نیز ممکن است افزایش یابد و مدفوع حالتی نرم‌تر یا حتی آبکی پیدا کند که معمولاً طبیعی است. اگر مدفوع به رنگ سفید، خاکستری یا بسیار تیره درآید، لازم است پزشک فوراً مطلع شود تا عملکرد کبد و روند درمان زردی بررسی شود.

رنگ مدفوع نوزاد رفلاکسی

در نوزادانی که دچار رفلاکس معده هستند، رنگ مدفوع معمولاً تفاوت زیادی با نوزادان سالم ندارد و می‌تواند از زرد خردلی تا قهوه‌ای روشن متغیر باشد. با این حال، اگر رفلاکس باعث تحریک معده یا مری شود، ممکن است مدفوع کمی تیره‌تر یا سبز مایل به قهوه‌ای شود. در برخی موارد، به‌ویژه اگر نوزاد به دلیل رفلاکس داروهایی مانند آنتی‌اسید یا مکمل آهن مصرف کند، رنگ مدفوع می‌تواند به سبز تیره یا حتی سیاه تغییر کند. تا زمانی که مدفوع سفید، خاکستری یا همراه با خون نباشد، معمولاً جای نگرانی نیست. اما در صورت مشاهده خون، مدفوع سیاه یا علائم شدید رفلاکس مانند استفراغ مکرر و بی‌اشتهایی، باید پزشک نوزاد وضعیت را بررسی کند.

تاثیر قطره آهن و مولتی ویتامین بر رنگ مدفوع نوزاد

قطره مولتی‌ویتامین می‌تواند به‌طور موقت باعث تغییر رنگ مدفوع نوزاد شود که معمولاً جای نگرانی ندارد. در بیشتر موارد، پس از شروع مصرف مولتی‌ویتامین (به‌ویژه انواع حاوی آهن)، رنگ مدفوع نوزاد تیره‌تر می‌شود و ممکن است به سبز تیره یا قهوه‌ای مایل به سیاه تغییر کند. این تغییر به‌دلیل وجود ترکیبات آهن و ویتامین‌های محلول در چربی است که در روند هضم دفع می‌شوند. همچنین، در برخی نوزادان ممکن است مدفوع بوی قوی‌تری پیدا کند یا کمی سفت‌تر شود. در صورتی که مدفوع به رنگ سفید، خاکستری، یا همراه با خون دیده شود، باید مصرف قطره متوقف و موضوع با پزشک در میان گذاشته شود، اما تغییر رنگ تیره به تنهایی نشانه مشکل خاصی نیست.

تغییر رنگ مدفوع نوزاد بعد از واکسیناسیون

پس از واکسیناسیون، برخی نوزادان ممکن است تغییر موقت در رنگ یا قوام مدفوع خود را تجربه کنند. این تغییر معمولاً به‌دلیل واکنش بدن به واکسن، تب خفیف، یا تغییر در اشتها و میزان مایعات دریافتی است. در این حالت، رنگ مدفوع ممکن است کمی تیره‌تر، سبز مایل به قهوه‌ای یا حتی زرد تیره شود. در واکسن‌هایی مانند فلج اطفال خوراکی (OPV) یا روتاویروس، تغییر رنگ و شل شدن مدفوع طی چند روز طبیعی است و نشان‌دهنده فعالیت سیستم ایمنی بدن است. با این حال، اگر مدفوع نوزاد پس از واکسن سفید، سیاه، یا دارای رگه‌های خون شود، یا اگر اسهال و تب شدید همراه آن باشد، باید حتماً پزشک کودک وضعیت را بررسی کند تا احتمال عفونت یا حساسیت رد شود.

تغییر رنگ مدفوع نوزاد بعد از شروع غذای کمکی

با شروع غذای کمکی، تغییر رنگ مدفوع نوزاد کاملاً طبیعی و نشانه سازگار شدن دستگاه گوارش او با مواد غذایی جدید است. در این دوران، رنگ مدفوع ممکن است از زرد روشن و خردلی (در دوران تغذیه با شیر مادر) به قهوه‌ای روشن، قهوه‌ای تیره، سبز، نارنجی یا حتی زرد مایل به خاکی تغییر کند. این تنوع رنگ به نوع غذایی که نوزاد می‌خورد بستگی دارد؛ برای مثال، هویج و سیب‌زمینی رنگ نارنجی یا زرد ایجاد می‌کنند، در حالی که اسفناج یا نخود سبز باعث سبز شدن مدفوع می‌شوند. همچنین، قوام مدفوع معمولاً غلیظ‌تر و بوی آن تندتر می‌شود. این تغییرات طبیعی‌اند، اما اگر مدفوع همراه با خون، سفید یا خاکستری رنگ باشد یا نوزاد دچار یبوست و استفراغ شود، باید با پزشک مشورت کرد.

تفاوت رنگ نوزاد شیر خشکی و نوزاد که از شیر مادر تغذیه می‌کند

رنگ و بافت مدفوع نوزادی که از شیر مادر تغذیه می‌کند با نوزاد شیرخشک‌خوار تفاوت چشمگیری دارد. مدفوع نوزاد شیرخوار معمولاً به رنگ زرد طلایی یا خردلی است، با دانه‌های ریز و بوی ملایم، و قوامی نرم یا نیمه‌روان دارد. در مقابل، نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند، مدفوعی تیره‌تر با رنگ زرد مایل به قهوه‌ای یا قهوه‌ای روشن دارند که بوی تندتری دارد و بافت آن سفت‌تر و یکنواخت‌تر است. این تفاوت‌ها به دلیل ترکیب متفاوت پروتئین و چربی در شیر مادر و شیر خشک ایجاد می‌شود و هر دو در صورت نبود علائم ناراحتی یا یبوست، طبیعی محسوب می‌شوند.

عوامل موثر بر تغییر رنگ مدفوع نوزاد

بعضی فاکتورهای موثر بر رنگ نهایی مدفوع نوزاد عبارتند از:

• نوع تغذیه: شیر مادر، شیر خشک یا ترکیب هر دو
• مصرف دارو توسط مادر یا نوزاد: به‌ویژه مکمل آهن یا آنتی‌بیوتیک‌ها
• تغییرات در رژیم غذایی مادر (در دوران شیردهی)
• عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی دستگاه گوارش
• مشکلات کبدی و صفراوی
• آلرژی یا حساسیت به ترکیبات غذایی

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر یکی از موارد زیر را مشاهده کردید، حتماً با پزشک مشورت کنید:

• مدفوع سفید، خاکستری یا بی‌رنگ
• وجود خون یا رگه‌های قرمز در مدفوع
• مدفوع سیاه بعد از روزهای ابتدایی تولد
• همراهی تغییر رنگ با تب، استفراغ یا بی‌اشتهایی
• تغییرات رنگی که بیش از سه روز ادامه دارند
• بوی بسیار تند و غیرعادی مدفوع
• بی‌قراری، کاهش وزن یا کاهش دفعات ادرار

نکات مهم برای والدین

در چند هفته اول، ثبت دفعات و رنگ مدفوع نوزاد می‌تواند برای پزشک اطلاعات ارزشمندی فراهم کند. همیشه به تغییرات تدریجی یا ناگهانی رنگ و قوام توجه کنید.

اگر از شیر خشک استفاده می‌کنید، از برندهای استاندارد و مورد تأیید پزشک بهره بگیرید. در صورت مصرف دارو یا مکمل در دوران شیردهی، پزشک را در جریان بگذارید.

سخن پایانی

رنگ مدفوع نوزاد می‌تواند اطلاعات مهمی درباره سلامت دستگاه گوارش، کبد و تغذیه او بدهد. درحالی‌که بیشتر تغییرات رنگ طبیعی هستند و به مرور برطرف می‌شوند، برخی از رنگ‌ها مانند سفید، خاکستری یا قرمز می‌توانند نشانه هشدار باشند. آگاهی والدین از معنای رنگ‌های مختلف باعث می‌شود در صورت بروز تغییرات نگران‌کننده، سریع‌تر به پزشک مراجعه کنند و از بروز مشکلات جدی جلوگیری شود.