وزن گیری جنین در ماه آخر بارداری

دوران بارداری مقدمه زندگی انسانی است که به شکل جنین در رحم مادر حیات خود را آغاز کرده است. بخش مهمی از رشد و شکل‌گیری این جنین و سلامت او وابسته به تغذیه مادرش است. به همین دلیل برای مادران باردار وزن‌گیری جنین‌شان اهمیت بسیاری دارد. در هفته‌های آخر بارداری وزن‌گیری نوزاد اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند چون در این دوران بیشترین میزان وزن‌گیری اتفاق می‌افتد.

یکی از مواردی که برای سلامت جنین در سونوگرافی‌ها بررسی می‌شود وزن او در دوره‌های مختلف بارداری است. اندازه گیری‌هایی که توسط پزشک انجام می‌شود به طور صد در صد دقیق نیست، اما تا حد زیادی به پزشک کمک می‌کند وضعیت جنین را بررسی کند.
وزن‌گیری در دوران بارداری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در سه‌ماهه نخست بارداری اضافه‌وزنی اتفاق نمی‌افتد و وزن تغییر قابل توجهی نمی‌کند اما در سه‌ماهه دوم و سوم افزایش وزن اتفاق می‌افتد. میزان وزن‌گیری در این زمان نیز با شاخص توده بدنی مادر (BMI) ارتباط دارد. در مورد افراد مختلف این موضوع متفاوت است. کسانی که وزن متعادل دارند بین 11 تا 16/5 کیلوگرم وزن اضافه می‌کنند، افرادی که لاغر هستند بین 12 تا 18 کیلوگرم وزن اضافه می‌کنند و برای افراد چاق و دارای اضافه‌وزن 6 تا 12 کیلوگرم اضافه‌وزن معمول‌شان است.

مصرف کره بادام زمینی، مصرف آجیل، مصرف روغن زیتون، روغن نارگیل، نوشیدن آب فراوان و مصرف کربوهیدراتها سبب افزایش وزن جنین می شود.

هفته های آخر بارداری
بیشترین اضافه‌وزن در هفته‌های آخر بارداری صورت می‌گیرد که نقش حیاتی در اضافه‌شدن وزن جنین دارد. البته این طور نیست که وزن بچه تابعی از وزن مادر باشد و حتما با اضافه کردن وزن مادر، وزن جنین بالا برود اما در هر حال این اضافه‌وزن در وزن‌گیری جنین نیز بی‌تاثیر نیست. وقتی ما با یک فرد نرمال روبه‌رو باشیم انتظار داریم که در هفته‌های آخر بارداری، هر هفته حدود ۴۰۰ گرم وزن اضافه کند.
بیشترین اضافه‌وزن در هفته‌های آخر بارداری صورت می‌گیرد البته تغذیه مادر باید از ابتدای بارداری زیر نظر متخصص باشد اما وزن‌گیری در هفته‌های آخر بسیار مهم است و باید حتما طبق برنامه غذایی که کارشناس تغذیه به مادر می‌دهد، پیش برود. چون در این دوران به علت سنگین شدن و بی‌اشتهایی و مشکلات دیگر ممکن است مادر تغذیه خوبی نداشته باشد که به رشد جنین آسیب برساند یا غذاهایی را استفاده کند که برای بدن خودش و رشد جنین فایده چندانی نداشته باشد.
در این دوران مادران همچنان الگوی «بشقاب من» را باید پیروی کنند و هر روز به اندازه کافی از گروه‌های مختلف غذایی مانند نان و غلات، گوشت و پروتیین، شیر و لبنیات و سبزی‌ها و میوه‌ها به مقدار متناسب استفاده کنند.

عدم زیاده‌روی در مصرف مواد غذایی
مادران باید توجه داشته باشند که زیاده‌روی در مصرف مواد غذایی کمکی به اضافه‌وزن جنین کمکی نمی‌کند. بیشترین چیزی که کمک می‌کند این است که مادر برنامه غذایی‌ درست و اصولی داشته باشد و مغذی‌ها را در برنامه غذایی به اندازه کافی داشته باشد، مکمل‌های مورد نیازش را به طور مناسب دریافت کند، استراحت کافی داشته باشد و فعالیت بدنی لازم را بر اساس نظر متخصص انجام دهد. در کنار تمام این‌ها استفاده از منابع کربوهیدراتی و قندی می‌تواند به جنینی که دچار کمبود وزن است، کمک کند.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
شایعترین علت اختلال رشد جنین، کمبود تغذیه مادر است. یک رژیم متعادل از نظر انرژی و پروتئین برای همه حاملگی‌ها توصیه می‌شود.
ثابت شده است که برای آن دسته از مادرانی که در معرض افزایش فشار خون ناشی از بارداری هستند، مصرف کلسیم مفید است و از پره اکلامپسی پیشگیری می‌کند. البته تجویز مقدار زیاد ویتامین C ممکن است خطر نارسی را افزایش دهد.
رشد جنین وابسته به فراهم بودن مواد غذایی است. کاهش یا افزایش دریافت انرژی و مواد غذایی از سوی زن باردار، رشد جنین را تحت تاثیر قرار می دهد. به طور کلی، وزن جنین در اوایل بارداری تعیین می شود.
رشد غیرمطلوب جنین در اوایل بارداری، همراه با کاهش رشد او در ادامه بارداری و زایمان زودرس در 23 تا 24 هفتگی است.

ارتباط وزن گیری ناکافی با کاهش رشد جنین
در صورتی که تغذیه خانم باردار در دوران بارداری کافی باشد، روند افزایش وزن مطلوبی خواهد داشت. این افزایش وزن مربوط به رشد جنین، جفت، رحم، افزایش حجم خون، ذخایر چربی و اندازه پستانها است.
وزن گیری ناکافی با کاهش رشد و خطر تولد زودرس جنین ارتباط مستقیم دارد. وزن گیری سریع یا کند سبب زایمان خودبخودی زودرس می شود. کمی وزن گیری (خصوصا در سه ماهه اول بارداری) همچنین با ایجاد نقایص لوله عصبی در ارتباط است.
وزن گیری زیاد نیز در رشد جنین، چاقی دوران کودکی و اضافه وزن و چاقی بعد از زایمان مادر تاثیر دارد. مادران باردار چاق یا دارای اضافه وزن بیش از مادرانی که وزن طبیعی دارند افزایش وزن خواهند داشت که باید با توصیه های به موقع تغذیه ای این وضعیت را کنترل کرد.
خانم های باردار در هر شرایط بدنی که باشند (لاغر، طبیعی یا چاق) باید افزایش وزن داشته باشند ولی میزان افزایش وزن آنها باید تحت نظر کارکنان بهداشتی یا پزشک کنترل شود.

افزایش وزن جنین، ۱۶ راهکار طلایی
با توجه به وضعیت بدنی مادر یعنی لاغر، طبیعی یا چاق بودن او در ابتدای بارداری و یا قبل از آن میزان افزایش وزن توصیه شده متفاوت است. بطوری که زنان لاغر نیاز به افزایش وزن بیشتر و زنان چاق نیاز به افزایش وزن کمتر دارند.
به طور کلی زنان با نمایه توده بدنی در مدوده لاغر 18-12 کیلوگرم زنان با وزن نرمال 16-11 کیلوگرم و زنان مبتلا به اضافه وزن 11-7 کیلوگرم و زنان چاق 9-6 کیلوگرم می بایستی در طی بارداری وزن اضافه کنند.
کل وزن گیری برای خانمهای باردار در دوقلویی ۲۱- ۱۸ کیلوگرم توصیه شده است. از میزان توصیه شده، باید تا هفته ۲۴ حداقل ۱۱ کیلوگرم افزایش وزن داشته باشند.
با مراجعه منظم به کارمند بهداشتی، پزشک یا متخصص تغذیه روند وزن گیری شما پیگیری شده و توضیحات لازم در زمینه اینکه چه مقدار می بایستی وزن اضافه کنید به شما داده خواهد شد.

در چه صورت وزن گیری کمتر از حد مورد انتظار است
۱- چنانچه از هفته ۱۵ بارداری به بعد خانم های باردار چاق کمتر از ۵/۰ کیلوگرم در ماه افزایش وزن داشته باشند.
2- چنانچه از هفته ۱۵ بارداری به بعد خانم های باردار با وزن طبیعی، کمتر از یک کیلوگرم در ماه افزایش وزن داشته باشند.
در مورد خانم هایی که وزن گیری مناسب ندارند لازم است علت کاهش یا افزایش وزن تعیین و وضعیت خانم باردار ارزیابی گردد. این کار با سوال از او، معاینه و یاانجام برخی آزمایشات پاراکلینیکی صورت می پذیرد.
به این افراد اصول تغذیه صحیح و متنوع با تاکید بر مصرف منظم و به موقع مکمل های ویتامین، آهن و اسید فولیک و استراحت کافی در طول روز توصیه می شود.

علل وزن گیری کمتر از انتظار در زنان باردار
مهم ترین علل و عواملی که سبب وزن گیری نامناسب خانم ها در دوران بارداری می شوند عبارتند از
- دسترسی ناکافی به برخی مواد غذایی
- عادات غذایی نامناسب و پیروی از رژیم های غذایی خاص (لاغری، درمانی و یا خرافات غذایی)
- تهوع و استفراغ دوران بارداری
-ابتلاء به بیماری های زمینه ای یا سابقه ابتلاء به آن (مانند بیماری های قلبی - عروقی، دیابت، عفونت ادراری و …)
- ابتلاء به اختلالات روانی و افسردگی
- مشکلات خانوادگی و نارضایتی از بارداری
- اعتیاد به مواد مخدر ، داروهای مخدر و دخانیات
- مصرف زیاد و غیرعادی مواد خوراکی و غیر خوراکی (ویار حاملگی و پیکا )
- مشکلات اقتصادی و درآمد ناکافی خانواده
- حجم زیاد کار روزانه و استراحت ناکافی
- تحرک ناکافی و نداشتن فعالیت بدنی روزانه
- قد کمتر از ۱۵۰ سانتی متر
- سن کمتر از 18 یا بالاتر از 35 سال
- چند قلویی
- سابقه زایمان زودرس (قبل از ۳۷ هفته کامل بارداری) یا سقط
- سابقه تولد نوزاد کم وزن
- فاصله بارداری کمتر از ۳ سال تا زایمان قبلی

یک مادر باردار برای وزن گیری مناسب خود و جنین باید نکات زیر را رعایت نماید
- تعداد وعده غذایی باید ۵ تا ۶ وعده باشد.
- روش پخت و پز باید تغییر کند و به جای سرخ کردن از کباب کردن ، پختن و یا بخارپز کردن استفاده شود.
- از مصرف میان وعده های پرکالری مانند کیک، شیرینی، شکلات، شیرینی و چیپس اجتناب کنید.
- مصرف میوه ها و سبزیجات رنگارنگ مانند انبه، موز، آناناس و سیب به عنوان میان وعده ای توصیه می شود.
- مصرف تخم مرغ ۲ تا ۳ وعده در هفته برای رشد مغز جنین بسیار مفید است و نباید به شکل خام و عسلی استفاده شود.
- مصرف 2 تا 3 وعده در هفته ماهی و هر بار حداکثر به اندازه یک کف دست توصیه می شود. ماهی قزل آلا مناسب می باشد ولی ماهی های جیوه بالا ممنوع است.
- مصرف لوبیا چیتی، قرمز، سفید که سرشار از فیبر، پروتئین ، آهن، فولات، کلسیم و روی می باشد توصیه می شود.
- مصرف سیب زمینی شیرین که سرشار از ویتامین A، ویتامین C، فولات و فیبر است، توصیه می شود.
- مصرف ذرت و دیگر غلات سبوس دار (بلغور جو دوسر) که دارای فیبر، ویتامین E، سلنیوم است، توصیه می شود.
- مصرف گردو که دارای پروتئین، فیبر، امگا۳ است به صورت روزانه توصیه می شود.
- مصرف گوشت بدون چربی که دارای پروتئین با کیفیت بالا و کولین که گوشت گاو، گوسفند، بوقلمون، مرغ شامل آن می باشد توصیه می شود. (مصرف هات داگ در بارداری به علت خطر آلودگی ممنوع می باشد)

افزایش وزن جنین، 16 راهکار طلایی
- مصرف سبزیجات سبز تیره، برگ دار که شامل اسفناج، کلم پیچ، برگ چغندر که سرشار از ویتامین A، C است، توصیه می شود.
- مصرف لبنیات شامل شیر، خامه، پنیر، ماست و بستنی که سرشار از کلسیم و ویتامین D و A است، چهار وعده در روز توصیه می شود.
- مصرف کره بادام زمینی که سرشار از فولات، منیزیم، ویتامین E و ویتامین B۳است توصیه می شود.
- مصرف آجیل به صورت یک میان وعده بزرگ که سرشار از چربی و مواد مغذی و فیبر است، توصیه می شود.
- مصرف روغن زیتون، روغن نارگیل، روغن بادام زمینی توصیه می شود.
- نوشیدن آب فراوان (8 لیوان روزانه) و اجتناب از خوردن نوشابه های گازدار توصیه می شود.
- مصرف کربوهیدراتها شامل سیب زمینی با پوست که سرشار از کربوهیدرات و پروتئین است، توصیه می شود.
- کنترل میزان نمک غذا سفارش می شود.
- از مصرف ادویه و فلفل و سس به میزان زیاد خودداری کنید.