علائم اختلال هورمونی در زنان، درمان

در زنان به علت های متعدد بی نظمی در هورمون ها اتفاق می افتد که باعث بروز عارضه هایی مانند آکنه و ریزش موی سر و افزایش موی بدن میشود. در ادامه شما با زیر و بم بی نظمی هورمونی آشنا خواهیم کرد.

بی نظمی هورمونی
ریزش موی سر، افزایش موهای زائد و بروز آکنه سه علامت نگران‌کننده و اعصاب خردکن برای تمام خانم‌ها به شمار می‌آید؛ چرا که از همه چیز مهم‌تر زیبایی آنها را تهدید می‌کند! جدا از مسئله زیبایی، این علائم می‌تواند با بی‌نظمی قاعدگی و حتی گاهی نازایی نیز همراه باشد. اما اصلا چرا چنین علائمی در بدن خانم‌ها بروز پیدا می‌کند؟ به گفته دکتر کلباسی، فوق‌تخصص غدد و متابولیسم، مهم‌ترین علت این علائم، اختلالات هورمونی و بالا رفتن میزان هورمون‌های مردانه در بدن خانم‌هاست.

حال اگر کنجکاو شده‌اید که بدانید چرا هورمون‌های مردانه در بدن یک خانم افزایش پیدا می‌کند و چگونه می‌توان این اختلالات هورمونی را درمان کرد، این مطلب را بخوانید. صحبت‌های این استادیار دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی می‌تواند به شما در شناختن علت مشکلات‌تان و راه‌های خلاص شدن از آنها کمک کند.

عدم تعادل هورمون‌ها

برای اینکه تعادل هورمون‌ها در بدن یک خانم حفظ شود، هیپوتالاموس و هیپوفیز مغز و تخمدان‌ها باید عملکرد صحیحی داشته باشند بدین ترتیب GnRH از هیپوتالاموس ترشح شده و باعث ترشح هورمون‌های FSH و LH می‌شود. این هورمون‌ها نیز تخمدان‌ها را تحریک می‌کنند. به این صورت است که هر ماه یک تخمک آزاد می‌شود، مخاط رحم پرورش پیدا می‌کند و بعد دچار ریزش می‌شود. این مراحل، فیزیولوژی طبیعی عادت ماهانه را تشکیل می‌دهد اما گاهی اوقات بعضی بیماری‌ها این فیزیولوژی را دچار اختلال می‌کند که شایع‌ترین آنها بیماری‌های تخمدان به‌خصوص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است. بیماری‌های تیروئید نیز چه به صورت کم‌کاری و چه پرکاری معمولا خود را با اختلالات در عادت ماهانه نشان می‌دهد.

در کم‌کاری‌های تیروئید معمولا خونریزی‌های عادت ماهانه زیاد شده یا عادت ماهانه خیلی مکرر می‌شود. اما در پرکاری‌های تیروئید خونریزی‌های ماهانه یا قطع می‌شوند یا حجم آنها کاهش پیدا می‌کند. یکی ‌دیگر از دلایل اختلالات هورمونی در خانم‌ها بالا بودن هورمون پرولاکتین است که می‌تواند ناشی از وجود یک تومور خوش‌خیم به نام پرولاکتینوما در هیپوفیز باشد. اختلالات غده فوق کلیه نیز می‌تواند تعادل هورمون‌ها را در بدن خانم‌ها به هم بزند. درواقع از لایه داخلی غشر فوق کلیه، هورمون‌های آندروژن یا مردانه ترشح می‌شود که اگر سطح آنها بالا برود، عادت ماهانه و تعادل هورمونی دچار اختلال می‌شود.

عوارض عدم تعادل هورمون‌ها

ریزش موی سر، افزایش موهای زائد و بروز جوش و آکنه در خانم‌ها علل بسیار زیادی می‌تواند داشته باشد اما اگر هر سه این علائم با هم اتفاق بیفتد مهم‌ترین علت آن افزایش هورمون‌های مردانه است. البته در بدن همه خانم‌ها به صورت فیزیولوژیک، مقدار کمی هورمون مردانه وجود دارد که بخش عمده آن از تخمدان‌ها و بخشی هم از غده فوق کلیه ترشح می‌شود. زمانی که میزان این هورمون بالا می‌رود، علائمی ‌تحت عنوان‌ «هایپرآندروژنیسم» ایجاد می‌شود.

علائم عدم تعادل هورمون‌ها

یکی از این علائم، ریزش موی سر با تیپ مردانه است؛ یعنی درست مانند یک مرد که با بالارفتن سن دچار ریزش مو از جلو و کناره‌های سر می‌شود، یک خانم نیز ممکن است چنین ریزش مویی پیدا کند بنابراین هیچ‌گاه در این وضعیت موهای پس سر کم نمی‌شود و فقط جلوی سر ریزش پیدا می‌کند. البته باید توجه داشته باشید ریزش موی سر به تنهایی علل بسیار زیادی دارد؛ برای مثال ممکن است بر اثر بلوغ، کمبود ویتامین‌ها، بارداری، شیمی‌درمانی، اختلالات ایمنی(کچلی موضعی)، سوء‌تغذیه، پرکاری تیروئید، استرس و. . . نیز ایجاد شود.

تفاوت موی زائد با موی کرکی

از دیگر علائم بالا رفتن هورمون‌های مردانه می‌توان به رشد موهای زائد شبیه به یک مرد اشاره کرد که تحت عنوان «هیرسوتیسم» شناخته می‌شود. در حالت طبیعی، موی زائد در نواحی مختلف بدن یک خانم هم به وجود می‌آید اما اگر روی چانه، وسط قفسه سینه، قسمت‌های داخلی ران و بازو، روی دو کتف، بالای باسن، ناحیه زیر گوش و لب فوقانی باشد، غیر عادی محسوب می‌شود.

البته باید بین موهای کرکی و موهای زائد تفاوت قائل شد. درواقع همه خانم‌ها به‌خصوص در مناطق کویری مثل ایران، موهای کرکی نیز دارند که دلیل بر وجود اختلال هورمونی نمی‌شود. موهای زائد درصورتی هیرسوتیسم شناخته می‌شوند که زبر، زمخت و مشکی باشند و با تیپ مردانه در مکان‌های ذکرشده ایجاد شوند.

در بعضی موارد نیز فرد علائمی از افزایش هورمون‌های مردانه مثل موهای زائد دارد اما آزمایش خون مشکلی را نشان نمی‌دهد. این حالت، هیرسوتیسم ایدیوپاتیک (هیرسوتیسم با علت ناشناخته) نام دارد. درواقع هیرسوتیسم و زیاد بودن موهای زائد در بعضی خانم‌ها می‌تواند به صورت فامیلیال باشد؛ برای مثال ممکن است هم مادر و هم دختر به آن مبتلا باشند و اختلال هورمونی مطرح نباشد.

پوست‌ چرب و زمخت

بالا رفتن سطح هورمون‌های مردانه باعث بروز آکنه و چرب شدن پوست و موی سر می‌شود. در مراحل شدیدتر نیز پوست مانند یک مرد مقداری زمخت می‌شود. علاوه بر اینها، به‌تدریج بافت چربی طبیعی به‌خصوص در ناحیه میانی بدن و باسن کم می‌شود و بافت عضلانی افزایش پیدا می‌کند. گاهی اوقات نیز سایز سینه‌ها کوچک‌تر شده و تمایلات جنسی مختل می‌شود. در حقیقت ابتدا علائم زنانگی کم می‌شود و بعد به تدریج هایپر آندروژنیسم یا علائم ناشی از افزایش هورمون‌های مردانه بروز پیدا می‌کند.

بعد از آن نیز اگر اختلال هورمونی شدید باشد عادت ماهانه به هم می‌ریزد؛ برای مثال ممکن است فرد چندین ماه یا حتی برای یک تا دو سال عادت ماهانه نشود یا اینکه خیلی زود به زود عادت ماهانه شود. اگر عادت ماهانه بیشتر از سه ماه قطع شود به این حالت آمنوره ثانویه گفته می‌شود. اگر هم زود به زود اتفاق بیفتد هیپرمنوره نامیده می‌شود.

زایمان نداشته‌اید اما ترشح شیر دارید؟

یکی دیگر از علائم اختلالات هورمونی، ترشح شیر از سینه در زمانی غیر از بارداری و زایمان است که بر اثر عوامل مختلفی از جمله وجود تومور در هیپوفیز، تخمدان پلی‌کیستیک، مصرف قرص‌های اعصاب، قرص‌های معده و. . . اتفاق می‌افتد. درواقع پرولاکتین یا هورمون شیر یکی از هورمون‌های مترشحه از هیپوفیز قدامی است که در بارداری و بعد از زایمان میزان آن افزایش پیدا می‌کند و باعث ترشح شیر از سینه می‌شود اما بالا رفتن آن در زمانی غیر از بارداری می‌تواند باعث اختلال قاعدگی و نازایی شود.

کافی است یک آزمایش خون بدهید

شایع‌ترین راه تشخیص اختلالات هورمونی انجام آزمایش خون و اندازه‌گیری سطح هورمون‌های FSH LH، TSH، استرادیول، پروژسترون، ۱۷ هیدروکسی پروژسترون، تستوسترون، دهیدرواپی آندروسترون سولفات، آندروستندیون، پرولاکتین و. . . است. این آزمایش معمولا به صورت ناشتا در فاز فولیکولار یعنی روز سوم یا چهارم یا پنجم عادت ماهانه انجام می‌شود. با این آزمایش می‌توان وضعیت هورمون‌های تخمدان، تیروئید، فوق کلیه و هیپوفیز را بررسی کرد.
راه دیگر تشخیص، انجام سونوگرافی و تصویربرداری از تیروئید، غدد آدرنال، غده فوق کلیه و تخمدان است. برای بررسی هیپوفیز نیز‌ ام. آر. آی درخواست می‌شود. بهترین راه تشخیص تخمدان پلی‌کیستیک نیز سونوگرافی از طریق واژن است.

مرغ هورمونی

در گذشته این مسئله مطرح بود که به مرغ‌ها برای رشد بیشتر هورمون داده می‌شد به‌خصوص هورمون‌های آنابولیک مثل آندروژن که در بدنسازی هم استفاده می‌شود. این موضوع باعث می‌شد تعادل هورمونی در بدن خانم‌ها به هم بخورد اما الان با نظارت وزارت بهداشت و سازمان دامپزشکی دیگر از این هورمون‌ها استفاده نمی‌شود بنابراین نگرانی از این لحاظ وجود ندارد.

تخمدان پر از کیست

تخمدان پلی کیستیک شایع‌ترین علت اختلالات هورمونی در خانم‌هاست. در این بیماری تخمدان‌ها بزرگ می‌شوند و کیست‌های متعدد و ریز پیدا می‌کنند. این سندرم دو ویژگی عمده دارد. یکی از آنها بالا بودن هورمون‌های مردانه و بروز علائمی مثل افزایش موهای زائد، ریزش موهای سر، پوست چرب و گاهی ترشح شیر از سینه است و مشخصه دیگر آن نیز اختلال در تخمک‌گذاری و قاعدگی است. این بیماران ممکن است برای چند ماه عادت ماهانه نشوند یا عادت‌ماهانه‌های‌شان دیر به دیر اتفاق بیفتد.

البته این سندرم به صورت یک طیف است؛ برای مثال گاهی فقط خود را با مقداری افزایش موهای زائد نشان می‌دهد و گاهی حتی با نازایی و دیابت دیده می‌شود. درواقع معتقد هستیم که این بیماری از عوامل اصلی سندرم مقاومت به انسولین محسوب می‌شود و می‌تواند زمینه‌ساز بروز دیابت باشد. از طرف دیگر چون معمولا باعث چاقی مرکزی بدن در ناحیه شکم، باسن و قسمت‌های بالای ران می‌شود، تقریبا معادل با سندرم متابولیک است و می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی و عروقی نیز باشد.

داروی دیابت

افراد مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک به دلیل بالا بودن سطح انسولین و مقاومت بدن‌شان به انسولین، سه‌برابر بیشتر در خطر ابتلا به دیابت قرار دارند بنابراین کاهش وزن، ورزش کردن و استفاده از داروهای دیابت مثل متفورمین و گلوتازون نقش اصلی را در درمان این بیماری بازی می‌کنند. بهترین راه برای بررسی آن نیز سونوگرافی واژینال است.

البته در سونوگرافی تعدادی از افراد سالم نیز تظاهراتی شبیه به تخمدان پلی‌کیستیک دیده می‌شود درصورتی که فرد اختلال هورمونی ندارد. این حالت بیماری محسوب نمی‌شود بلکه نوع مورفولوژیک تخمدان پلی‌کیستیک (PCOM) به حساب می‌آید بنابراین نیازی به درمان هم ندارد. لازم به ذکر است که تخمدان پلی‌کیستیک معمولا از نوجوانی آغاز می‌شود و تظاهرات آن اغلب بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی دیده می‌شود. علاوه بر این درست مثل بیماری دیابت، امروزه خانم‌های لاغر هم مانند افراد چاق در خطر ابتلا به سندرم پلی‌کیستیک قرار دارند.

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

یکی از مشخصه‌های سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، بالا بودن سطح پرولاکتین خون است. این موضوع خیلی اوقات با تومورهای هیپوفیز اشتباه می‌شود. گرچه تومورهای هیپوفیز هم باعث افزایش پرولاکتین می‌شوند اما باید توجه داشت میزان این هورمون در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بیشتر از دو تا ۵/۲ برابر نمی‌شود اما در تومورهای هیپوفیز مقدار آن به چهار تا پنج برابر و گاهی حتی تا ۱۰ برابر حد طبیعی می‌رسد بنابراین هر فردی که پرولاکتین بالا دارد لازم نیست ام.‌آر.آی مغز انجام دهد.

درمان اختلالات هورمونی

برای درمان اختلالات هورمونی و مرتب شدن عادت‌ماهانه‌ها می‌توان از داروهایی مثل قرص‌های ضدبارداری LD، یاسمین، مارولون، یاز، دیان، سیپروترون کامپاند، اتیسترون و… استفاده کرد. داروهای دیگری نیز وجود دارند که ضد هورمون‌های مردانه هستند؛ از جمله اسپیرونولاکتون، سیپروترون استات و فلوتامید. گروه دیگری از داروها از جمله فیناستراید نیز تبدیل هورمون مردانه را به فرم فعالی که باعث ریزش موی مردانه یا رشد موهای زائد می‌شود، مهار می‌کنند بنابراین خانواده‌های دارویی در درمان اختلالات هورمونی بسیار متنوع هستند و پزشک باید با توجه به شرایط بیمار نوع مناسب آنها را تجویز کند.

برای مثال اگر فرد اختلال عادت ماهانه داشته باشد و پزشک برایش اسپیرونولاکتون تجویز کند، شاید وضعیتش بدتر شود زیرا این دارو ممکن است لکه‌بینی ایجاد کند و عادت ماهانه را به هم بریزد بنابراین در چنین فردی بهتر است از داروهایی مثل سیپروترون کامپاند استفاده کرد. در مقابل اگر خانمی فقط از ریزش مو شکایت داشته باشد و در عین حال عادت‌ماهانه‌هایش مرتب باشد، بهتر است از داروهایی مثل اسپیرونولاکتون استفاده کند.

اگر خانمی فقط مشکل عادت نشدن یا عقب افتادن عادت‌ماهانه را دارد می‌تواند به صورت دوره‌ای از قرص ها ی پروژسترونی مثل مدروکسی پروژسترون استات یا دیدروژسترون استفاده کند، بدون اینکه به بقیه داروهای هورمونی LD یا امثال آن نیاز داشته باشد. درواقع مصرف داروهای هورمونی حاوی استروژن با خطر چاقی همراه است. به طور کلی در درمان اختلالات هورمونی ابتدا باید با یک شرح حال دقیق و معاینه ، بیماری تشخیص داده شود و بعد به درمان پرداخت.

استرس نیز یکی از عوامل موثر بر عادت ماهانه خانم‌هاست اما باعث بالا رفتن هورمون‌های مردانه در بدن نمی‌شود. درواقع استرس و همچنین ورزش‌های سنگین هر دو می‌توانند باعث عادت ماهانه‌های ناگهانی یا قطع‌شان شوند. علاوه براین، استرس بر میزان ترشح هورمون کورتیزول از غده فوق کلیه نیز تاثیر می‌گذارد.