حس بینایی نوزاد، مراحل و روند رشد آن

چشم‌های کودکتان از همان روزی که متولد می‌شود با فراهم کردن امکان دریافت اطلاعات دربارهٔ‌ جهان اطراف که در ابتدا ‌کم است و بعد بسیار بیشتر خواهد شد، به تکامل فیزیکی، ذهنی و عاطفی او کمک می‌کند. در این مطلب می‌توانید با زمان و سن تکامل بینایی کودک، مراحل و روند رشد حس بینایی کودک، کمک به تکامل و رشد حس بینایی کودک و علائم هشداردهنده برای تماس با پزشک آشنا شوید.

زمان و سن تکامل بینایی کودک
برخلاف شنوایی کودک که در پایان ماه اول زندگی در خارج از رحم کاملاً رشد یافته است، حس بینایی به تدریج و در طول شش تا هشت ماه تکامل می‌یابد و در آن نقطه، او می‌تواند جهان را تقریباً به همان شکلی ببیند که شما می‌بینید.
اگرچه چشم‌های نوزادتان در زمان تولد از لحاظ فیزیکی تا حد خوبی قادر به دیدن هستند اما مغز او هنوز قادر به پردازش آن همه اطلاعات دیداری نیست، بنابراین برای مدتی همه چیز تار خواهد بود. همچنان که مغز کودک تکامل می‌یابد، توانایی او برای واضح دیدن هم رشد می‌کند و به او ابزار لازم برای فهم و مدیریت محیط اطرافش را می‌دهد. اگرچه در ابتدای زندگی کودکتان وقتی در آغوشش گرفته‌اید او تنها می‌تواند صورت شما را ببیند، اما روشنی و وضوح دیدش ماه به ماه و پیوسته در حال رشد است.

مراحل و روند رشد حس بینایی کودک
قدرت و توانایی بینایی و دیدن نوزادان با بزرگ‌تر شدنشان رشد می‌کند و تقویت می‌شود. روند و چکونگی رشد این حس بسیار مهم در سن‌های مختلف کودکان شیرخوار به شکل زیر است:
دوران نوزادی
در ابتدا، کودکتان نمی‌تواند روی فاصلهٔ دورتر از ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر تمرکز کند یعنی همان فاصله‌ای که برای دیدن صورت کسی که او را بغل کرده لازم است. کودک می‌تواند شکل‌ها، نور و حرکات را در فاصلهٔ دورتر تشخیص دهد اما در این مرحله همه چیز کاملاً تار است. در این سن، معمولاً صورت شما جالب‌ترین چیز برای کودکتان است و در رتبهٔ‌ بعدی، شکل‌های دارای تضاد رنگی شدید مثل تختهٔ‌ شطرنج قرار دارد، بنابراین مطمئن شوید که تصویر نزدیک زیادی از صورت خودتان به کودک نشان می‌دهید.
یک ماهگی
در زمان تولد، کودکتان نمی‌داند چطور از چشم‌هایش به شکل هماهنگ استفاده کند، بنابراین آنها ممکن است به طور تصادفی سرگردان باشند یا حتی گهگاهی چپ شوند. این ماه یا ماه بعدی، او قادر خواهد شد که به طور پیوسته هر دو چشمش را روی چیزی متمرکز کند و یک شیء در حال حرکت را با نگاه دنبال کند. شما می‌توانید برای اینکه او این توانایی تازه‌اش را امتحان ‌کند، جغجغه‌ای را از جلوی صورتش عبور دهید که اغلب باعث می‌شود او مبهوت شود. کودک همچنین ممکن است از بازی تماس چشمی با شما بهره ببرد، پس صورتتان را خیلی نزدیک به او نگه دارید و درحالی‌که نگاه و چشم‌هایتان را روی چشم‌های او ثابت نگه داشته‌اید سرتان را آهسته به چپ و راست حرکت دهید.
دو ماهگی
کودکتان از زمان تولد می‌توانست رنگ‌ها را ببیند اما در تشخیص تن‌های رنگی مشابه مثل قرمز و نارنجی مشکل داشت. این یکی از دلایل ترجیح الگوهای سیاه و سفید یا دارای تضاد رنگی شدید بود. در چند ماه آینده، مغز کودک در حال کار روی یادگیری تشخیص رنگ‌هاست. در نتیجه، احتمالاً او کم‌کم رنگ‌های اصلی پررنگ و طرح‌های جزئی‌تر و پیچیده‌تر را ترجیح می‌دهد. شما می‌توانید این تکامل را با نشان دادن تصاویر، عکس‌ها، کتاب‌ها و اسباب‌بازی‌ها تشویق کنید. برای چند ماه آینده، کودک قادر به تکمیل مهارت خود در ردیابی اشیاست.
چهار ماهگی
کودکتان در این سن شروع به درک عمق کرده است. تاکنون برایش سخت بود که موقعیت، اندازه و شکل یک شیء را درک کند و سپس پیامی از مغز به دست او انتقال یابد تا بتواند دستش را به سمت آن شیء دراز کند و آن را بگیرد. در چهار ماهگی، کودک هم مهارت حرکتی لازم برای انجام این کار را دارد و هم مدارات مغزش توانایی هماهنگ کردن تمام حرکات لازم برای به انجام رساندن این عمل را دارند. شما می‌توانید با دادن اسباب‌بازی‌هایی مثل جغجغه که گرفتنشان آسان است به او کمک کنید که روی این مهارتش کار کند. در غیر این صورت مطمئن باشید خیلی زود به سمت دیگر چیزهایی که گرفتنشان آسان است مثل مو، لیوان و گوشوارهٔ ‌شما خیز برمی‌دارد.
پنج ماهگی
کودک در دیدن اشیای بسیار کوچک و ردیابی اشیای در حال حرکت مهارت بیشتری پیدا کرده است. او ممکن است حتی پس از دیدن بخشی از یک شیء قادر به تشخیص آن باشد. این نشانهٔ فهم در حال رشد او از مفهوم «پایداری شیء» است یعنی می‌فهمد آگاهی از اینکه اشیا حتی زمانی که او نمی‌تواند آنها را ببیند همچنان وجود دارند و به همین دلیل است که بازی دالی‌موشه را این همه دوست دارد. کودک اکنون احتمالاً می‌تواند بین رنگ‌های تند مشابه تمایز قائل شود و کار روی تشخیص تفاوت‌های ظریف‌تر بین رنگ‌ها را شروع خواهد کرد.
هشت ماهگی
بینایی کودکتان که در زمان تولد بین ۲۰ از ۲۰۰ و ۲۰ از ۴۰۰ بود. اکنون تقریباً از لحاظ وضوح و درک عمق به حداکثرش رسیده است. اگرچه توجه او بیشتر روی اشیایی که در نزدیکی‌اش است متمرکز می‌شود، اما بینایی او آن‌قدر قوی هست که بتواند افراد و اشیا را در آن سوی اتاق تشخیص دهد. رنگ‌ چشم‌هایش احتمالاً به رنگ نهایی‌شان نزدیک شده‌اند، هرچند ممکن است در آینده تغییراتی جزئی در آنها ببینید.

راهکارهای والدین در رشد حس بینایی کودک
شما به عنوان والدین می‌توانید نسبت به مواردی برای کنترل قدرت بینایی کودکتان شناحت داشته باشید. برخی راهکارهای مهم برای رشد بهتر و نبود مشکل در حس بینایی کودکان شیرخوار شامل موارد زیر است:
اهمیت به معاینات چشم کودک
اطمینان حاصل کنید که در تمام چک‌آپ‌های سلامت کودک،‌ چشم‌های او معاینه خواهد شد. پزشک باید ساختار و همترازی چشم‌ها و توانایی کودک برای حرکت دادن صحیح آنها را ارزیابی کند و وجود علائم عارضه‌های مادرزادی یا دیگر مشکلات چشم را بررسی کند.
مطلع کردن پزشک از سابقهٔ مشکلات بینایی
اگر شما یا همسرتان سابقهٔ‌ خانوادگی قوی برای مشکلات جدی چشم، به ویژه مشکلاتی که در کودکی بروز می‌کند دارید حتماً به پزشک او اطلاع دهید. وقتی کودک سه یا چهار ساله می‌شود، پزشک با استفاده از تصاویر یا حروف، دقت دید او را بررسی خواهد کرد. اگر پزشک متوجه هر گونه مشکلی شد یا اگر خانوادهٔ کودک سابقهٔ‌ قوی مشکلات چشمی دارند، ممکن است کودک را به یک متخصص چشم‌پزشکی اطفال ارجاع دهد. اهمیت زیادی دارد که مشکلات چشم زودتر تشخیص داده شود، زیرا اصلاح برخی از آنها در آینده مشکل یا غیرممکن خواهد بود.
نزدیک نگه داشتن صورتتان به صورت کودک
پژوهش‌ها نشان می‌دهد که کودکان صورت انسان‌ها را به همهٔ شکل‌ها و تصاویر دیگر ترجیح می‌دهند، بنابراین با نگه داشتن صورتتان نزدیک صورت کودک اجازه دهید هر قدر که می‌خواهد آن را، به ویژه در دورهٔ نوزادی وارسی کند.
تحریک حس بینایی کودک
در حدود یک ماهگی تقریباً هر چیزی که از مقابل صورت کودک رد کنید توجه او را به خود جلب خواهد کرد. فروشگاه‌ها نیز پر از اسباب‌بازی‌های پرورش‌دهندهٔ حواس پنج‌گانه است، اما استفاده از اسباب‌بازی‌های ساده و اشیای خانه هم دقیقاً همان تأثیر را خواهد داشت.
برانگیختن واکنش‌های کودک
یک جغجغه یا شیئی روشن و پلاستیکی را جلوی صورتش به چپ و راست حرکت دهید. سپس حرکت دادن آن به بالا و پایین را امتحان کنید. این کار باید توجه کودک را جلب کند، هرچند بیشتر کودکان تا سه یا چهار ماهگی نمی‌توانند حرکت عمودی را به شکل پیوسته دنبال کنند. همچنین به چیزهای دیگری که از لحاظ بصری توجه کودک را جلب می‌کنند دقت کنید، چیزهایی مثل پنکهٔ سقفی، پرنده‌ها یا برگ درختان در حیاط یا بچه‌های در حال بازی.
تشویق کودک
کودکتان هرچه بزرگ‌تر می‌شود علاقه‌اش به رنگ‌های اصلی و رنگ‌های ملایم را تشویق کنید. از جمله اشیای چشمگیر برای کودک آویزهای دارای رنگ‌های اصلی که خارج از دسترسش آویزان شده باشد، پوسترهای رنگی یکی را نزدیک میز یا محل تعویض پوشکش آویزان کنید. کتاب‌های مقوایی با طرح و رنگ نیز برای او جذاب هستند.

علائم هشداردهنده برای تماس با پزشک
پزشک اطفال، چشم کودک را در ویزیت‌های روتین معاینه خواهد کرد اما اگر به نظرتان رسید که مشکلی وجود دارد حتماً آن را با پزشک کودکتان مطرح کنید. برخی از علائم نیازمند تماس با پزشک شامل موارد زیر است:
- کودک در سه یا چهار ماهگی نمی‌تواند صورت شما یا یک شیء مثل جغجغه را با هر دو چشمش دنبال کند.
- کودک در حرکت دادن یک یا هر دو چشمش در جهات مختلف مشکل دارد.
- چشم‌های کودک به پس و پیش یا بالا و پایین می‌پرند و نمی‌توانند ثابت بمانند.
- چشم‌های کودک در بیشتر اوقات چپ هستند.
- یکی یا هر دو چشم معمولاً به سمت داخل یا بیرون برمی‌گردند. این در چند روز اول زندگی کودک طبیعی است اما اگر بیشتر از آن طول کشید به پزشک بگویید.
- مردمک یکی از چشم‌های کودک سفید به نظر می‌رسد.
- چشم‌های کودکتان به نور حساس به نظر می‌رسند و به طور مداوم خشک هستند یا آبریزش دارند.
همچنین اگر کودکتان زودرس بوده است، به ویژه اگر خیلی زودتر از موعد به دنیا آمده یا عفونتی داشته و یا به اکسیژن نیاز پیدا کرده است، ریسک بالاتری برای ابتلا به برخی بیماری‌های چشم از جمله آستیگماتیسم یا همان دید تار،‌ نزدیک‌بینی، انحراف چشم و از همه مهم‌تر رتینوپاتی ناشی از نارس بودن یعنی رشد ناهنجار عروق خونی که می‌تواند به نابینایی منجر شود دارد. پزشک کودک هنگام معاینهٔ‌ چشم‌های کودکتان، زودرس بودن او را در نظر خواهد گرفت و در صورت لزوم او را به متخصص چشم کودک ارجاع خواهد داد. اما اگر پزشک چنین ارجاعی را نداد، لازم است خود شما این مورد را پیگیری کنید و همین‌طور برای کودکانی که هر کدام از مشکلات گفته‌شدهٔ بالا را دارند، بدون در نظر گرفتن زودرس بودن یا نبودن کودکان لازم است در سن چهار هفتگی کودک برای انجام معاینات لازم به چشم پزشک کودکان مراجعه شود.