آموزش دفع مدفوع به کودکان، دقت کنید
اگر نشانه‌های زیر را مشاهده کردید، بدانید که فرزندتان برای فراگیری آموزش دفع ادرار و مدفوع آمادگی دارد.
سوال مخاطب نی‌نی‌بان: من پسری سه ساله دارم که هنوز دستشویی رفتن را به طور کامل یاد نگرفته است. برای جیش کردنش با تشویق می‌برمش اما برای مدفوع کردن به هیچ وجه دستشویی نمی‌رود و کارش را توی شلوارش انجام می‌دهد. لطفا من را راهنمایی کنید که چه‌کار باید بکنم؟
پاسخ دکتر پرویز رزاقی، روان شناس:
یک کودک ۳ ساله باید بتواند به دستشویی برود و اگر نمی‌تواند قطعا آموزش توالت رفتن به‌خوبی انجام نشده است یا اینکه والدین با او برخورد تندی داشتند که بچه این بخش از مراحل رشد خود را به خوبی پشت سر نگذاشته است. بنابراین والدین باید روش خودشان را تغییر بدهند. اینجا باید والدین این احساس را که مقصر خود بچه است و او باید بتواند این کار را بکند، از خود دور سازند. چون مقصر ۱۰۰% آنها هستند. باید برای این مسئله بیشتر وقت بگذارند. توصیه من این است اول اینکه شرایط داخل دستشویی را به‌گونه‌ای فراهم بکنید که بچه به رفتن به آنجا علاقه‌مند بشود. در واقع دست شویی را آن طور که کودک دوست دارد تزئین کنید. خوشبو کننده‌ای که او دوست دارد در آنجا بزنید. یک لگن دستشویی بارنگی که کودک دوست دارد تهیه کنید و روی دستشویی بگذارید تا بچه بتواند به وسیله آن لگن روی دستشویی که شما از آن استفاده می‌کنید بنشیند. باید زمان تخلیه ادرار و مدفوع کودک را تقریبا محاسبه بکنید و خودتان او را به دستشویی ببرید. اغلب مادرها با شناختی که از ویژگی‌های شخصیتی کودکشان دارند می‌توانند زمانی را که بچه باید به دستشویی برود بفهمند.برای بردن کودک به دستشویی از روش پاداش و تشویق استفاده کنید. برای ایجاد رفتار سالم روش پاداش و تشویق اثرگذار است. به او بگویید هر وقت خودت به دستشویی بروی و این کار را انجام بدهی فلان جایزه را به تو می‌دهیم. از خشونت و دعوا و پرخاشگری بپرهیزید. مخصوصا زمانی که کودک لباسش را کثیف می‌کند. چون خشونت نه تنها کارساز نیست بلکه اوضاع را بدتر می‌کند. کودک را سرزنش نکنید و به او احساس گناه ندهید. زیرا بچه با این کارها شروع به مقاومت منفی و لجبازی می‌کند. گاهی اوقات نرفتن به دستشویی یک روش انتقام از والدین است. کودک نباید متوجه بشود که این کار شما را اذیت می‌کند. اگر رابطه عاطفی کودک با والدین نادرست باشد این مسئله کش پیدا می‌کند. زیرا کودک با این کار می‌خواهد از پدر یا مادرش انتقام بگیرد و به رفتار نادرست ادامه می‌دهد. در مقابل او خونسرد باشید و ناراحتی‌تان را پنهان کنید. نشان دادن حرص و جوش و ناراحتی ممکن است کودک را بیشتر خوشحال کند. پس با عدم واکنش اجازه ندهید کودک به آنچه می‌خواهد برسد. سپس باید رفتار سازنده را جایگزین این رفتار مخرب بکنید. در سن 3 سالگی می‌توانید برای کودک یک جدول تهیه کنید.
پاسخ دکتر پرویز رزاقی، روان شناس:
یک کودک ۳ ساله باید بتواند به دستشویی برود و اگر نمی‌تواند قطعا آموزش توالت رفتن به‌خوبی انجام نشده است یا اینکه والدین با او برخورد تندی داشتند که بچه این بخش از مراحل رشد خود را به خوبی پشت سر نگذاشته است. بنابراین والدین باید روش خودشان را تغییر بدهند. اینجا باید والدین این احساس را که مقصر خود بچه است و او باید بتواند این کار را بکند، از خود دور سازند. چون مقصر ۱۰۰% آنها هستند. باید برای این مسئله بیشتر وقت بگذارند. توصیه من این است اول اینکه شرایط داخل دستشویی را به‌گونه‌ای فراهم بکنید که بچه به رفتن به آنجا علاقه‌مند بشود. در واقع دست شویی را آن طور که کودک دوست دارد تزئین کنید. خوشبو کننده‌ای که او دوست دارد در آنجا بزنید. یک لگن دستشویی بارنگی که کودک دوست دارد تهیه کنید و روی دستشویی بگذارید تا بچه بتواند به وسیله آن لگن روی دستشویی که شما از آن استفاده می‌کنید بنشیند. باید زمان تخلیه ادرار و مدفوع کودک را تقریبا محاسبه بکنید و خودتان او را به دستشویی ببرید. اغلب مادرها با شناختی که از ویژگی‌های شخصیتی کودکشان دارند می‌توانند زمانی را که بچه باید به دستشویی برود بفهمند.برای بردن کودک به دستشویی از روش پاداش و تشویق استفاده کنید. برای ایجاد رفتار سالم روش پاداش و تشویق اثرگذار است. به او بگویید هر وقت خودت به دستشویی بروی و این کار را انجام بدهی فلان جایزه را به تو می‌دهیم. از خشونت و دعوا و پرخاشگری بپرهیزید. مخصوصا زمانی که کودک لباسش را کثیف می‌کند. چون خشونت نه تنها کارساز نیست بلکه اوضاع را بدتر می‌کند. کودک را سرزنش نکنید و به او احساس گناه ندهید. زیرا بچه با این کارها شروع به مقاومت منفی و لجبازی می‌کند. گاهی اوقات نرفتن به دستشویی یک روش انتقام از والدین است. کودک نباید متوجه بشود که این کار شما را اذیت می‌کند. اگر رابطه عاطفی کودک با والدین نادرست باشد این مسئله کش پیدا می‌کند. زیرا کودک با این کار می‌خواهد از پدر یا مادرش انتقام بگیرد و به رفتار نادرست ادامه می‌دهد. در مقابل او خونسرد باشید و ناراحتی‌تان را پنهان کنید. نشان دادن حرص و جوش و ناراحتی ممکن است کودک را بیشتر خوشحال کند. پس با عدم واکنش اجازه ندهید کودک به آنچه می‌خواهد برسد. سپس باید رفتار سازنده را جایگزین این رفتار مخرب بکنید. در سن 3 سالگی می‌توانید برای کودک یک جدول تهیه کنید.
هر وقت بچه به دستشویی رفت و مدفوع کرد برایش علامت بگذارید و وقتی علامت ها 2 یا 3 تا شد به او جایزه بدهید. توجه داشته باشید جایزه باید مطلوب و دلخواه کودک باشد. می‌توانید مقداری برچسب تهیه کنید و روی کاشی دستشویی به‌عنوان علامت بچسبانید که یعنی کودک به دستشویی رفته است. وقتی تعداد برچسب‌ها به یک عدد مناسب رسید به کودک پاداش بدهید. می توانید برچسب ها را به خود کودک بدهید تا روی دیوار دستشویی بچسباند. البته دقت کنید جایزه ها باید روزانه باشند. یعنی نگذارید آخر هفته یک جایزه بزرگ‌تر تهیه کنید. جایزه های کوچک ولی روزانه به او بدهید تا مجبور نباشد برای جایزه خیلی صبر کند. وقتی به کودک قول یک جایزه دیر هنگام را می‌دهید، هر چقدر هم که آن جایزه ارزنده باشد روی کودک تأثیر نمی‌گذارد. پس طوری برنامه ریزی کنید که بتوانید همان روز به کودک تان پاداش بدهید. وقتی کم کم به دستشویی رفتن عادت کرد می‌توانید فاصله بین پاداش‌ها را زیاد کنید و پس از مدتی دیگر پاداش ندهید. ولی باید بگذارید این رفتار در کودک درونی بشود آنگاه بدون پاداش و جایزه هم خود به خود دستشویی خواهد رفت. هر از گاهی هم یک پاداش غیرمستقیم به بچه بدهید. مثلا
دارید با مادر بزرگش یا پدرش صحبت می‌کنید، طوری که بشنود بگویید: پسرم (اسمش را بگویید) امروز خودش از خواب بیدار شد و به دستشویی رفت. الان دارد تلویزیون می‌بیند و... یعنی کار خوب کودک را جلو خودش به یک نفر دیگر گزارش بدهید تا او بفهمد شما کار خوبش را دیدید. گزارش مثبت از رفتار بچه‌ها تأثیر بسیار خوب و سازنده‌ای در آنها دارد و اغلب باعث می‌شود رفتار درست ادامه پیدا کند.
مهم ترین مطالب در این‌باره:
آموزش کنترل دفع، عبارت است از آموختن نگه‌داری ادرار یا مدفوع تا هنگام دسترسی به دستشویی. اگرچه اختلاف نظرهایی در مورد سن این آموزش وجود دارد ولی بیشتر والدین می‌خواهند هر چه زودتر آن را به کودک خود بیاموزند. بسیاری از مهد کودک‌ها از پذیرفتن کودکانی که خود را کثیف می‌کنند خودداری می‌ورزند تا از سرایت بیماری‌های عفونی و هپاتیت آ به دیگران، جلوگیری کنند.
سن یادگیری برای آموزش رفتن به دستشویی، متناسب با فرهنگ هر جامعه متفاوت است. در شرق آفریقا انتظار دارد که کودک تا رسیدن به سن یک سالگی بتواند ادرار خود را کنترل کند. بنابراین، چند هفته پس از تولد کودک، آموزش او را آغاز می‌کنند تا قادر به کنترل ادرار خود شود.
اگر نشانه‌های زیر را مشاهده کردید، بدانید که فرزندتان برای فراگیری آموزش دفع ادرار و مدفوع آمادگی دارد
- او در طول روز، کمتر به دستشویی می‌رود زیرا می‌تواند خود را کنترل کند.
- او می‌خواهد پوشک کثیف یا خیس خود را عوض کند.
- او به هنگام دفع مدفوع نشانه‌هایی مانند قوز کردن و شکلک درآوردن از خود نشان می‌دهد.
- او می‌تواند شلوار خود را بالا و پایین بکشد.
سن یادگیری برای آموزش رفتن به دستشویی، متناسب با فرهنگ هر جامعه متفاوت است. در شرق آفریقا انتظار دارد که کودک تا رسیدن به سن یک سالگی بتواند ادرار خود را کنترل کند. بنابراین، چند هفته پس از تولد کودک، آموزش او را آغاز می‌کنند تا قادر به کنترل ادرار خود شود.
اگر نشانه‌های زیر را مشاهده کردید، بدانید که فرزندتان برای فراگیری آموزش دفع ادرار و مدفوع آمادگی دارد
- او در طول روز، کمتر به دستشویی می‌رود زیرا می‌تواند خود را کنترل کند.
- او می‌خواهد پوشک کثیف یا خیس خود را عوض کند.
- او به هنگام دفع مدفوع نشانه‌هایی مانند قوز کردن و شکلک درآوردن از خود نشان می‌دهد.
- او می‌تواند شلوار خود را بالا و پایین بکشد.
- مواقع دفع مدفوع روزانه‌ی او منظم شده است.
به محض مشاهده‌ی نشانه‌های یاد شده، به نکته‌هایی کلیدی که در پی می‌آید و در برگیرنده‌ی پیشنهادهایی از سوی کنفرانس بیماری‌های رفتار کودکان می‌باشد، توجه کنید.
۱. لگن بسیار مفیدتر از توالت است زیرا کودک به راحتی می‌تواند روی آن بنشیند و در استفاده از آن به کمک نیاز ندارد.
2. آموزش کنترل دفع را با لگن آغاز کنید و هنگامی که پوشک کودک خود را عوض می‌کنید، به جای گفتن این که «خودت را کثیف کرده‌ای» به او بگویید «چون پوشک خود را خیس یا کثیف کرده‌ای باید آن را عوض کنم». پس از مدتی کار توضیحی، کودک شما با مفهوم‌های خیس و کثیف آشنا شده و منظور شما را درک خواهد کرد.
۳. هنگام آموزش فرزندتان، هیچ‌گاه خشمگین و ناامید نشوید.
4. وقتی کودک‌تان خود را خیس یا کثیف کرد، به طور مستقیم او را زیر سؤال نبرید. بیشتر کودکان به روش‌های غیرمستقیم علاقه‌مند هستند. به آنها اجازه دهید تا خودشان تصمیم بگیرند و مسئولیت آن را نیز پذیرا شوند. داستانی درباره‌ی کودکی که از یادگیری استفاده از لگن به خود می‌بالید، برای او تعریف کنید.
۵. مشکلاتی که در زمینه‌ی آموزش کنترل دفع به کودکان به وجود می‌آید صرفاً به لجاجت و یکدندگی آنها مربوط نیست بلکه به واکنش‌های افراطی والدین مربوط است. آنها اغلب چنین تصور می‌کنند که عدم کنترل ادرار یا مدفوع توسط فرزندشان به دلیل لجاجت یا تنبلی است، بنابراین خشمگین می‌شوند، در حالی که باید آرامش خود را حفظ کنند و صبور باشند.
6. هر بار که فرزندتان موفق به کنترل خود می‌شود او را تحسین کنید.
۷. سعی کنید با روحیه‌ای شاداب و خوب با فرزندتان برخورد کنید تا او هم متقابلاً چنین روحیه‌ای بیابد و به کنترل خود موفق شود.
8. موفقیت‌های فرزندتان را برای دیگران بازگو کنید. کودکان علاقه‌ی زیادی به این نوع تحسین دارند و اعتماد به نفس آنها تقویت می‌شود.
۹. هیچ‌گاه سعی نکنید در مواقعی چون بیماری، تولد فرزند جدید یا نقل مکان به خانه‌ای تازه، فرزندتان را آموزش دهید، زیرا هر دو نفر شما دچار هیجان‌های روحی هستید و انطباق با چند مشکل برای فرزند کوچک شما سخت خواهد بود.
10. از دستورهای کوتاه و ساده استفاده کنید. هر بار یک چیز از او بخواهید و از درخواست‌های پی در پی در یک زمان اجتناب ورزید.
۱۱. هرگز فرزند خود را برای مدتی طولانی روی لگن تنها نگذارید زیرا احساس تنهایی و انزوا خواهد کرد.
پیشنهادهایی برای آموزش توالت رفتن شبانه
- توالت رفتن را بخشی از اعمال روتین موقع خواب کودک خود قرار دهید.
- گاهی به کودک خود یادآوری نمایید در صورتی که شب نیاز به توالت دارد برخیزد.
- اگر کودک شما به هر دلیلی شب بیدار شد، از او بپرسید آیا قبل برگشتن به رختخواب نیاز به توالت رفتن دارد یا خیر.
بر کودک خود فشار نیاورید.
- اگر کودک شما صبح خشک بود به او جایزه مختصری دهید؛ اما اگر خیس کرده بود، دلواپس نشوید.
- به خاطر خیس کردن نا امید و بر کودک خود خشمگین نشوید.
- کودک تعمدأ جای خود را برای دلخور کردن شما خیس نمیکند. کودک خود را برای خیس کردن تنبیه نکنید.
- توالت رفتن را بخشی از اعمال روتین موقع خواب کودک خود قرار دهید.
- گاهی به کودک خود یادآوری نمایید در صورتی که شب نیاز به توالت دارد برخیزد.
- اگر کودک شما به هر دلیلی شب بیدار شد، از او بپرسید آیا قبل برگشتن به رختخواب نیاز به توالت رفتن دارد یا خیر.
بر کودک خود فشار نیاورید.
- اگر کودک شما صبح خشک بود به او جایزه مختصری دهید؛ اما اگر خیس کرده بود، دلواپس نشوید.
- به خاطر خیس کردن نا امید و بر کودک خود خشمگین نشوید.
- کودک تعمدأ جای خود را برای دلخور کردن شما خیس نمیکند. کودک خود را برای خیس کردن تنبیه نکنید.
