چکار کنم کودک بگوید دستشویی دارد؟

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: سلام. دختر دو سال و چهار ماهه ای دارم حدود یک ماه است که از پوشک گرفتمش. اما اصلا خودش نمیگوید که دستشویی دارد. خودم همه اش میبرمش اما با گفتن این حرف که من دارم می روم دستشویی. اغلب اوقات سریع می آاید امآ بعضی وقتها هم با اینکه دستشویی دارد اما بازهم از آمدن به دستشویی امتناع می ورزد.

اگر گاهی حواسم نباشد یا یکم دیرتر یادآوری کنم خودش را خیس میکند و بعد میگوید که جیش کردم. بیشتر تشویقش میکنم برای دستشویی رفتن اما چند باری هم تنبیه اش کردم اما هیچکدام فایده نداشته. اگر حواسم بهش نباشد حتی به لباسش خرابکاری میکند وبعد میگوید اه کردم و به سمت دستشویی میرود. چکار کنم که خودش بگوید که دستشویی دارد؟ لطفا راهنماییم کنید. ممنون.

پاسخ نسیم کمونه، روانشناس:
بهترین سن آموزش به بچه ها برای کنترل ادرار و مدفوع دو تا سه سالگی است و البته این مساله به میزان آمادگی کودک متفاوت است. نکته مهم این که قبل از این سن به هیچ وجه نباید آموزش را شروع کرد چرا که حتی اگر پدر و مادر موفق شوند این مساله را به کودک خود آموزش دهند، بچه با آسیب هایی روبه رو خواهد بود. اما برای این که بتوان کنترل ادرار و مدفوع را به بچه آموزش داد، لازم است چند نکته را یادآوری کنم. بهترین فصل برای این آموزش فصل گرماست. ولی به خاطر داشته باشید تحت هیچ شرایطی دو آموزش را با هم انجام ندهید. به طور مثال گرفتن بچه از شیر یا جدا کردن محل خواب با پوشک گرفتن. اولین مرحله برای آموزش کودک این است که باید اطلاعات نسبی از برنامه دستشویی رفتن بچه ها داشته باشید.

یک هفته قبل از آموزش باید به طور مرتب برنامه دستشویی رفتن کودک را کنترل و یادداشت کنید. حتما هفت روز را بنویسید چون میانگین بهتری را به دست می آورید. مثلا کودک بعد از صبحانه مدفوع می کند و بعد از دو ساعت ادرار می کند... ساعت ها مهم نیستند و در واقع نکته مهم فاصله زمانی آنهاست چون خواب کودک متغیر است. مساله بعدی خرید یک لگن خوب و هیجان انگیز برای بچه است. چند لگن خوب را انتخاب کنید و به فرزند خود اجازه انتخاب بین آن چند عدد را بدهید. به اولین لگنی که علاقه نشان داد و با آن بازی کرد، همان را برایش خریداری کنید.

پس از آن چند روز لگن را در اتاق کودک یا در جلو تلویزیون بگذارید (البته قبل از این که از لگن استفاده شود) تا کودک به آن عادت کرده و با آن بازی کند. سپس آن را به دستشویی برده و در محل ثابتی قرار دهید و دیگر هرگز آن را خارج نکنید. لگن حتما پشتی داشته باشد. اگر کودک را به منزل مادرتان می برید یک عدد لگن را هم برای آن جا تهیه کنید درست هم شکل و هم اندازه و هم رنگ لگنی که برای بچه در خانه خودتان تهیه کرده اید.

نکته مهم دیگری که حتما باید به آن توجه شود این است که کودک شما باید تحت آموزش یکسانی قرار بگیرد. یعنی اگر که مادرتان هم از کودک تان مراقبت می کند او هم دقیقا همانند شما با کودک رفتار کند تا کودک دچار دوگانگی نشود. بحث دیگر این است که حتی اگر در درون دستشویی دست کودک با هیچ چیز آلوده ای در دستشویی برخورد نکرد، باز هم دست هایش را بشویید به این دلیل که انجام این کار در واقع بخش مهمی از آموزش است. پس از آن آلت کودک را با دستمال توالت خشک کنید. روش موثرتری که می توان انجام داد این است که استفاده از لگن و توالت را همزمان با هم آموزش دهید مثلا هم لگن هم توالت چه فرنگی و چه ایرانی.

کار را هم به این شکل باید شروع کنید که زمانی که فرزندتان از خواب بیدار شد، بلافاصله او را سر لگن بنشانید و سپس به او بگویید حالا جیش کن. در عین حال برایش هم کتاب و اسباب بازی هم ببرید و چون مثانه اش پر است خود به خود تخلیه می شود. بعد از این که دستشویی اش تمام شد، او را ببوسید و بیست دقیقه او را باز بگذارید و پس از سپری شدن این مدت، دوباره او را پوشک کنید. دو ساعت بعد دوباره پوشکش را باز کنید.

اگر خشک بود دوباره کودک را بر سر لگن بنشانید و همان مراحل قبل را که در دستشویی انجام دادید دوباره تکرار کنید، ولی اگر خیس بود یعنی کودک زودتر از دو ساعت جیش می کند که با چند بار امتحان زمان آن دست تان می آید، همان زمان بچه را باز کنید و روی لگن بنشانید.

این برنامه ای که در آن یک هفته قبل از آموزش که ساعت ها و فواصل زمانی ادرار و مدفوع های کودک را یادداشت می کنید در هفته اول آموزش بسیار برای تان کار آمد است و می توانید از آن استفاده کنید. اگر جیش کرد در لگن دوباره بیست دقیقه او را باز بگذارید و دوباره پوشک کنید و همین طور تا آخر شب این روال را ادامه بدهید. البته در زمانی که از خانه بیرون می روید، اصلا نیازی نیست این برنامه را ادامه بدهید مگر اینکه جای مناسبی را برای تخلیه ادرار کودک داشته باشید. نکته مهم این بخش این است که کودک در فاصله بین دو جیشش حتما باید پوشک داشته باشد.

حتی اگر مطمئن باشید در این فاصله جیش نمی کند. بعد از مدتی اگر کودک را از پوشک شب گرفتید ولی بعد از مدتی یک یا دو شب دو باره ادرار کرده، به احتمال خیلی قوی به وجود آمدن برخی تغییر شرایط روحی در کودک مثل زمانی که به مسافرت می رود، دور شدن از پدرش، یا خستگی بیش از حد یا این که مایعات زیادی را قبل از خواب مصرف کرده است، سبب بروز این حالت در او شده است. مساله بعدی آداب شستشو است.

حتی اگر تا سن 4 یا ۵ سالگی می خواهید خودتان کودک تان را بشویید، باز هم بد نیست از همان ابتدا (و البته در صورت تمایل خود کودک) به او هم اجازه بدهید خودش را بشوید و البته زمانی این اتفاق بیفتد که شما هم نظارت کافی روی او داشته باشید و توضیحات لازم را در زمان شستشو و زمانی که خودش را می شوید به او بدهید. برای شروع کار نیز می توانید ابتدا برای او چهار پایه ای تهیه کنید تا روی آن بایستد و ابتدا و با کمک شما دست هایش را بشوید و خشک کند.

ضمن این که خشک کردن کودک با دستمال توالت یکی از مهم ترین آموزش هایی است که بهتر است دختر بچه ها به خاطر نکات بهداشتی آن حتما آموزش ببینند. نکته بعدی پوشک شب است. یکی از مسائلی که کار را به مراتب سخت می کند خوردن شیر در هنگام شب است. دو نوع کودک در زمان ادرار شب داریم: یکی کودکی که با وجود خوردن شیر در هنگام شب، تمام شب را خشک است و پوشکش را خیس نمی کند، ولی دم صبح ادرار می کند (علامت بارزش هم این است که دم صبح به خودش می پیچد ).

در مورد این نوع بچه ها و بچه هایی که زیر دو سال سن دارند، چون همکاری لازم را در مورد این که سر ساعت آن ها را بیدار کنید و سر لگن بنشانید انجام نمی دهند و از طرف دیگر با بیدار کردن شان، در خواب آن ها مشکل به وجود می آید، این روش را چندان توصیه نمی کنیم. دسته دوم از بچه ها، بچه هایی هستند که از همان شب ادرار می کنند و پوشک شان خیس است. به همین دلیل چون در این بچه ها هنوز آمادگی لازم برای گرفتن آن ها از پوشک به وجود نیامده است، نباید آن ها را از پوشک گرفت. البته این مساله گاهی حتی تا سه سالگی بچه هم طول می کشد.

مهمترین مطالب در این باره:

مثل همه مراحل داشتن یک بچه، از بارداری گرفته تا زایمان و شیردهی، از پوشک گرفتن کودک و آموزش دستشویی به او نیز کار چندان آسانی نیست.

شبیه یک رویا یا شعبده بازی به نظر می‌رسد نه؟ شاید برای والدینی که انتظار دارند آموزش استفاده از لگن دسشویی یک فرآیند طولانی مدت و سختی باشد، اینکه کودکتان بتواند ظرف چند روز - یا حتی یک شب- به راحتی از لگن دستشویی استفاده کند، باورنکردنی باشد. یاد دادن دستشویی رفتن به کودک، برای همه والدین یک دغدغه اساسی است.
اما آموزش سریع برای بسیاری از والدین جواب می‌دهد. این شیوه، شیوه جدیدی است. روان‌شناسان ناتان اچ آزرین (Nathan H. Azrin) و ریچارد‌ام فاکس (Richard M. Foxx) در سال ۱۹۷۴ کتابی را منتشر کردند که همه چیز از آنجا شروع شد، کتاب: آموزش رفتن به دستشویی در کمتر از یک روز (Toilet Training in Less Than a day).
از آن زمان، کار‌شناسان زیادی شیوه‌های سریع آموزش رفتن به دستشویی را منتشر کردند. در اینجا ما به شرح شیوه «آموزش استفاده از لگن دستشویی در ۳ روز» پرداخته‌ایم که در برنامه کودکان نوپای بدون پوشک جولی فلوم (Julie Fellom) به طور خلاصه آمده است و در خصوص نحوه استفاده از آن گام به گام راهنماییتان کرده‌ایم.
مساله‌ای که باید به یاد داشته باشید این است که استفاده از این روش یا سایر شیوه‌های آموزش سریع دستشویی رفتن به این معنی نیست که کودکتان ظرف چند روز به طور کامل آموزش می‌بیند. بلکه موفقیت در این شیوه یعنی اینکه کودکتان بیشتر از دستشویی استفاده می‌کند تا از پوشک ، اما ممکن است باز هم به طور تصادفی دستشویی کند و شما باید در بخش‌های مختلف این فرآیند به او کمک کنید.
کمک به کودکتان به منظور آموختن کامل استفاده از لگن دستشویی به طور مستقل و گام‌های آموزشی از قبیل نحوه پایین و بالا کشیدن شلوارش، خالی کردن لگن دستشویی و شستن دست‌هایش، به احتمال زیاد به چندین ماه تلاش پیاپی نیاز دارد (و برخی از مهارت‌ها، از قبیل پایین و بالا کشیدن شلوار بدون کمک، برای کودکان نوپای کم سن امکان پذیر نخواهد بود).
بهتر است این سه روز را آغاز فرآیندی مداوم بدانید.

مهم‌ترین چیزی که باید به یاد داشته باشید این است که هیچ راه «صحیحی» برای آموزش استفاده از لگن دسشویی وجود ندارد، به جز راهی که برای شما و خانواده‌تان موثر باشد.

برنامه نوپایان بدون پوشک
فلوم، معلم پیش دبستانی سانفرانسیسکو برنامه نوپایان بدون پوشک را در سال ۲۰۰۶ بعد از آموزش استفاده از لگن دستشویی به بیش از ۱۰۰ کودک آغاز کرد. انگیزه اصلی او این است که از طریق کمک به والدین در آموزش استفاده از لگن دستشویی به کودکانشان در سنین پایین‌تر، پوشک‌های یک بار مصرف را از مکان دفع زباله دور کند. فلوم می‌گوید شیوه او می‌تواند برای کودکان ۱۵ ماهه موثر باشد و در کودکان کمتر از ۲۸ ماه بیشترین تاثیر را دارد.
برای شرکت در برنامه او والدین (و یا یکی از والدین به همراه یک فرد بالغ حمایت کننده مانند پدر یا مادربزرگ یا پرستار) در کلاس شبانه ۲ ساعتی شرکت می‌کنند. سپس هریک از والدین ۳روز آخر هفته در خانه به کودکشان آموزش می‌دهند. فلوم می‌گوید یک یا دو هفته پس از این آخر هفته طولانی، بچه‌ها می‌توانند با اعتماد به نفس از لگن دستشویی استفاده کنند و خیلی کم و به طور تصادفی دستشویی می‌کنند یا اصلاً چنین اتفاقی نمی‌افتد.

اول: آماده آموزش هستید؟
شیوه فلوم نیازمند تعهد، تمرکز و صرف زمان است. در این شیوه به مدت ۳ ماه بعد از آغاز آموزش، نباید هنگامی که کودکتان در خانه است، به او شلوار بپوشانید و وقتی بیرون یا در مهد کودک است، فقط شلوار گشاد بدون شورت بپوشد.
فلوم می‌گوید: پوشاندن پوشک و شلوار‌های مخصوص آموزش در هنگام چرت نیمروزی یا خواب شبانه ایرادی ندارد، اما اگر زیاد به آن‌ها تکیه کنید مانع پیشرفت این فرآیند خواهید شد.
اگر واقعاً می‌خواهید این شیوه موثر واقع شود فقط باید برهنه باشد و در ۳ ماه اول آموزش هرگز درخانه نباید شلوار بپوشد.
با این حال برخی از والدین نمی‌توانند این شرط را قبول کنند و به دنبال شیوه‌هایی نزدیک به این روش هستند. برای مشاهده نکاتی برای این گونه والدین، به بخش پیشنهادات که در پایین این مقاله آمده است رجوع کنید.

آنچه که برای آموزش آخر هفته‌تان نیاز دارید
شما به لگن دستشویی مخصوص کودک (بهتر است در هر یک از مناطق اصلی خانه که وقتتان را در آنجا سپری می‌کنید، به اضافه هر یک از دستشویی‌های خانه، یک لگن دستشویی بگذارید) و کلی آب یا آبمیوه رقیق شده و خوراکی که باعث ادرار کردن شود (یا خوراکی شور که او را تشنه کند مانند کراکر، چیپس و یا غذاهای حاوی آب زیاد از قبیل هندوانه و بستنی یخی) نیاز خواهید داشت.
همچنین تجهیزاتی برای تمیز کردن دستشویی کردن تصادفی او (از قبیل کهنه، مایع پاک کننده و سطل پلاستیکی) و چندین جفت شلوار گشاد برای زمانی که از خانه بیرون می‌روید.
اختیاری: اگرچه می‌توانید از لگن دستشویی مخصوص کودک استفاده کنید، اما خوب است یک لگن فشرده مسافرتی تهیه کنید تا بتوانید آن را با خودتان بیرون ببرید.
برای محافظت در برابر رویدادهای ناگهانی خوب است یک حوله کوچک یا یک تشکچه جاذب در اتومبیلتان قرار دهید. برخی از والدین از محصولاتی مانند پد ادرار استفاده می‌کنند، اما فلوم توصیه می‌کند از پوست گوسفند استفاده کنید. آن را دو نیم کنید سپس به اندازه صندلی ماشین ببرید، در این صورت یک تشکچه قابل شستشو و بسیار جاذب خواهید داشت.
اگر مکان زندگیتان سرد است، شاید لازم شود بخاری و نیز زانو بند یا گرم کن ساق پا، دم دست داشته باشد تا هنگامی که در خانه برهنه می‌گردد، گرم بماند.

نحوه آموزش استفاده از لگن دستشویی
یک یا چند ماه قبل از شروع:
ببنید که آیا کودکتان علائمی از آمادگی برای شروع آموزش را دارد یا نه. از نظر فلوم این یعنی کودک هر بار ۲ یا بیش از دو ساعت خشک بماند، خودش بخواهد که از لگن دستشویی استفاده کند، با پوشک کردن مخالفت کند و هر روز در زمان‌های معینی مدفوع کند. فلوم ترجیح می‌دهد که این شیوه را در کودکان زیر ۲۸ ماه استفاده کند، او می‌گوید بعد از این سن بچه با آموزش استفاده از لگن دستشویی بیشتر مخالفت می‌کنند، اما او با کودکان بزرگ‌تر هم کار می‌کند.
فلوم می‌گوید: «این شیوه در کودکان زیر ۲۸ ماه نسبتاً تضمین شده است، هرچه بیشتر به ۳ سالگی نزدیک‌تر شوند تاثیر آن کمتر می‌شود.»
برنامه زمانیتان را پاک کنید و برای تعطیلات طولانی آخر هفته یعنی ۳ روز کامل برنامه ریزی کنید. فعالیت‌های منظم آخر هفته را حذف کنید و از اینکه شریک آموزش دهنده‌تان حداقل دو روز کامل برای کمک به شما در کنارتان است اطمینان حاصل کنید.
می توانید با بازیهای عروسکی چگونگی انجام کار را همراه با شعر به وی آموزش دهید.
1 هفته قبل از شروع:
یک بسته پوشک به کودکتان نشان دهید و برایش توضیح دهید که از ۴ شنبه (یا هر زمانی که برای شروع آموزش ۳ روزه‌تان تعیین کرده‌اید)، دیگر نیازی به پوشک نخواهد بود و اینکه می‌تواند برهنه و بدون پوشک باشد. این را به عنوان یک پیشرفت جالب و هیجان انگیز ارائه کنید؛ برای مثال به او بگویید: «وقتی تمام این‌ها کنار بروند دیگر نیازی به پوشک شدن نداری و می‌توانی لخت باشی.»
فلوم می‌گوید: «یکی از دلایل تاثیر خوب این شیوه و اینکه چرا این شیوه نوپایان بدون پوشک نام گذاری شده است این است که کودکان دراین سن عاشق برهنه بودن هستند. آن‌ها اهمیتی به آموزش استفاده از لگن دسشویی نمی‌دهند، بلکه هدفشان این است که برهنه و بدون پوشک باشند.»
روز اول آموزش استفاده از لگن دستشویی
همین که کودکتان بیدار شد شما هم از رخت خواب بلند شوید. او را از کمر برهنه کنید. شما و فرد کمکیتان به نوبت حواستان به او باشد تا ببینید که آیا نیازی به ادار یا مدفوع کردن دارد. در صورت نیاز به دستشویی ، او را به نزدیک‌ترین لگن دستشویی ببرید.
در تمام روز به او خوراکی شور یا غذای آبکی و مایعات زیادی بدهید تا زیاد به دستشویی نیاز پیدا کند.
هر بار که در استفاده از لگن دستشویی موفق شد، موفقیت او را جشن بگیرید - یعنی اگر مقداری از ادرار یا مدفوعش یا حتی چند قطره از آن در لگن دستشویی ریخته شد.می‌توانید از او تعریف کنید و غیره. کودکان بعد از ۱۰ تا ۱۲ بار موفقیت آن را یاد گرفته و دیگر بدون کمک از آن استفاده می‌کنند.
اگر به طور اتفاقی دستشویی کرد، نگویید: «ایرادی ندارد» به جای آن با صدایی ملایم و ناراحت بگویید «باید تو لگن جیش کنی» و با قرار دادن دستتان روی دست او به او کمک کنید تا پاکش کند. اما به خاطر این مساله سرش داد نزنید یا او را شرمنده نکنید؛ این اتفاق‌ها عادی است.
قبل از خواب به او بگویید که وقت رفتن به دستشویی است (هرگز از او سوال نکنید زیرا معمولاً پاسخ او نه خواهد بود). قبل از اینکه کودکتان بخوابد او را پوشک کنید، مگر اینکه مطمئن باشید که جایش را خیس نخواهد کرد.
روز دوم آموزش
دستور العمل‌های روز اول را دنبال کنید. تنها تفاوت آن بار روز اول این است که در روز دوم می‌توانید بعد از ظهر یک ساعت با هم بیرون بروید. صبر کنید تا کودکتان در لگن دستشویی کند، سپس فوراً راهی بیرون شوید تا بفهمد که قبل از بیرون رفتن از خانه باید به دستشویی برود با این شیوه می‌توانید به کودکتان بیاموزید که قبل از بیرون رفتن از خانه باید فوراً دستشویی کند.
وقتی بیرون می‌روید، شلوار‌های گشاد به او بپوشانید؛ بدون لباس زیر، بدون پوشک ، شلوار آموزش یا زیر پوش. هدف شما این است که او تصادفی خود را خیس نکند، چه در خانه باشید و چه در بیرون از خانه و اینکه مجبور نباشید بیرون از لگن استفاده کنید، ولی با این وجود لباس یدکی با خود داشته باشید چون ممکن است در برخی مواقع زیاد خوش شانس نباشید.
فلوم توصیه می‌کند که برای گردش بعد از ظهر به اطراف خانه‌تان بروید و سوار ماشین نشوید. نزدیک خانه‌تان پیاده روی کنید (حتی فقط دور بلوکتان) یا به پارک نزدیک خانه‌تان بروید. با خودتان یک لگن مسافرتی ببرید تا در صورت نیاز کودکتان از آن استفاده کند، اما به این زودی نیاز به دستشویی پیدا نخواهد کرد.
روز سوم آموزش
دستورالعمل‌های روز اول را دنبال کنید، اما روز سوم می‌توانید صبح یک ساعت با خانواده بیرون بروید و یک ساعت هم عصر. هر بار قبل از بیرون رفتن از خانه از او بخواهید که از لگن دستشویی استفاده کند.
هنگام بیرون رفتن به او شلوار گشاد بپوشانید بدون زیر پوش، لگن مسافرتی و لباس هم همراه‌تان ببرید.
نکاتی برای موفقیت در آموزش استفاده از لگن دسشویی
والدینی که این شیوه را استفاده کرده‌اند، برای تاثیر گذاری این شیوه توصیه می‌کنند:
آنتجی: «فکر کنید که نمی‌توانید از این شیوه بازگردید. برای موثر واقع شدن این شیوه باید بگویید که دقیقاً خودش است در این سه روز باید کاملاً به انجام آن متعهد باشید.»
ترزا: «خیلی به آن فکر نکنید و نگران نباشید. این شیوه خیلی ساده‌تر از آنچه که ما فکر می‌کردیم، پیش رفت. اگر می‌دانستم که اینقدر آسان است زود‌تر اقدام می‌کردم. با استفاده از شیوه فلوم کاملاً ترسمان از آموزش استفاده از دستشویی از بین رفت».
انتجی: «فضای این کار را شبیه میهمانی کنید چون یک چیز هیجان انگیز برای کودکانتان است».
جنین: «فکر می‌کنم من ترجیح می‌دهم که سه روز به خودم عذاب بدهم نه چند ماه».

سایر شیوه‌های آموزش استفاده از لگن دستشویی
اگر به شیوه‌های سریع علاقمند هستید، در زیر چند شیوه به جای شیوه فلوم آمده است که می‌تواند این فرآیند را برایتان بهتر کند:
- ازجایزه‌استفاده کنید، از قبیل برچسب، خوراکی یا قول خرید لباس زیر بچه‌های بزرگ.
- به جای اینکه کودکتان را با خودتان به دستشویی ببرید، برای نشان دادن این فرآیند از عروسک استفاده کنید.
- برای کمک از وب سایت‌ها و کتاب‌های کارشناسانی مانند نارمین پارپیا ( Narmin Parpia) و تری کرین(Teri Crane ) استفاده کنید.