سونوگرافی فالوآپ چیست؟ دلایل انجام و کاربردها
سونوگرافی فالوآپ یکی از رایجترین و مهمترین راهها برای اطمینان از سلامت افراد است. این نوع سونوگرافی برای بررسی دوباره یک اندام یا ناحیه خاص پس از سونوگرافی اولیه یا پس از یک مداخله درمانی انجام میشود. در این مقاله، درباره سونوگرافی فالوآپ در بارداری، سونوگرافی فالوآپ رحم و تخمدان، سونوگرافی فالوآپ تیروئید و کبد توضیح میدهیم.
فهرست مطالب
- معنی فالوآپ در پزشکی چیست؟
- سونوگرافی فالوآپ رحم چیست؟
- سونوگرافی فالوآپ در بارداری چیست؟
- چرا پس از سونوگرافی اولیه تعیین سن بارداری، ممکن است سونوگرافی فالوآپ پیشنهاد شود؟
- دلایل سونوگرافی فالوآپ در بارداری چیست؟
- چرا سونوگرافی فالوآپ در بارداری مهم است؟
- سونوگرافی فالوآپ تیروئید چیست؟
- سونوگرافی فالوآپ تخمدان چیست؟
- سونوگرافی فالوآپ کبد چیست؟
- آیا سونوگرافی فالوآپ به این معنی است که اتفاق خطرناکی افتاده؟
- سوالات متداول
پادکست خلاصه مقاله سونوگرافی فالوآپ چیست؟
سوال مخاطب نینیبان: سونوگرافی فالوآپ چجوریه؟ تو جواب سونو من زده سونوگرافی فالو آپ توصیه میشود و اینکه اگر تو هفته ۶ جنین دیده نشه اما ساک باشه احتمال حاملگی خارج رحمی هست؟ خطر نداره برای مادر؟ من باید ۱۰ روز بعد دوباره سونو بشم.
پاسخ دکتر فریبا الماسی، متخصص زنان، استاد دانشگاه و فلوشیپ جراحی لاپاراسکوپی:
دوست عزیز فالوآپ یعنی پیگیری کردن. اگر متخصص رادیولوژی در مورد تشخیص خود شک داشته باشد، توصیه میشود چند روز دیگر سونو را تکرار کنید تا با اطمینان بیشتری تشخیص داده شود. مثلاً اگر ساک دیده شده است ولی قلب جنین دیده نشده، توصیه میشود یک هفته دیگر صبر کنیم پس از آن سونو را تکرار کنیم.
معنی فالوآپ در پزشکی چیست؟
در اصطلاح پزشکی، فالوآپ (Follow-up) به معنای پیگیری، کنترل مجدد یا ویزیت، معاینه یا آزمایش بعدی است که بعد از یک اقدام درمانی، تشخیصی یا مشاوره اولیه انجام میشود.
بیشتر بخوانید: انواع سونوگرافی و کاربردهای آن در تشخیص بیماریها
سونوگرافی فالوآپ رحم چیست؟
سونوگرافی فالوآپ رحم (یا سونوگرافی پیگیری رحم و لولههای فالوپ) معمولاً چند روز تا چند هفته پس از یک سونوگرافی اولیه یا پس از انجام یک روش درمانی یا تشخیصی خاص انجام میشود. هدف اصلی آن، ارزیابی تغییرات ایجاد شده، تایید نتایج قبلی، بررسی پیشرفت یا بهبود وضعیت و اطمینان از سلامت رحم، آندومتر، تخمدانها و لولههای فالوپ است.
این سونوگرافی بهویژه در موارد زیر بسیار مهم و پرکاربرد است:
- ارزیابی و پیگیری ناباروری: پس از سونوگرافی اولیه، سونوگرافی فالوآپ برای بررسی وضعیت لولههای فالوپ، رفع یا تایید انسداد و ارزیابی پاسخ تخمدانها به داروهای تحریک تخمک گذاری انجام میشود.
- تشخیص و پیگیری حاملگی خارج از رحم: در صورت مشکوک بودن به حاملگی اکتوپیک در سونوگرافی اول، سونوگرافی فالوآپ برای تایید محل دقیق حاملگی، بررسی رشد یا جذب آن و تصمیمگیری درباره درمان دارویی یا جراحی ضروری است.
- پیگیری فیبرومها، پولیپها و کیستهای تخمدان: پس از تشخیص فیبروم رحمی، کیست تخمدان یا پولیپ آندومتر، سونوگرافی فالوآپ برای بررسی تغییر اندازه، تعداد و ویژگیهای این ضایعات (بهخصوص بعد از درمان دارویی یا هورمونی) انجام میشود.
- ارزیابی پس از عملهای زنان و زایمان: بعد از عملهایی مثل میومکتومی، کورتاژ، هیستروسکوپی یا حتی سزارین، سونوگرافی فالوآپ انجام شده و وضعیت رحم پس از سقط یا حاملگی مولار بررسی میشود. همچنین ضخامت آندومتر در دورههای درمان هورمونی یا IVF کنترل میشود.
- پیگیری بیماریهای التهابی لگن (PID) و آبسهها: برای بررسی پاسخ به آنتی بیوتیک و کاهش اندازه مجموعههای التهابی یا آبسهها.
در واقع، سونوگرافی فالوآپ رحم همان ابزار اصلی برای «دیدن دوباره و دقیقتر» وضعیت اندامهای لگنی پس از یک مداخله تشخیصی یا درمانی است و نقش کلیدی در تصمیمگیریهای بعدی پزشک دارد.
سونوگرافی فالوآپ در بارداری چیست؟
سونوگرافی فالوآپ، سونوگرافی ثانویهای است که پزشکان توصیه میکنند در بارداری انجام شود. سونوگرافی فالوآپ را برای مشاهده مواردی مانند رشد کیسه بارداری، وجود کیسه زرده و اطمینان از زنده ماندن جنین انجام میدهند.
چرا پس از سونوگرافی اولیه تعیین سن بارداری، ممکن است سونوگرافی فالوآپ پیشنهاد شود؟
اوایل بارداری دورهای هیجانانگیز اما همراه با کمی اضطراب است. یکی از لحظات مهم در این مرحله، سونوگرافی تعیین سن بارداری (dating scan) است که معمولاً بین هفته ۶ تا ۸ بارداری انجام میشود. این اسکن برای تعیین دقیق سن بارداری، تایید وجود کیسه حاملگی (gestational sac) و گاهی مشاهده ضربان قلب جنین به کار میرود. با این حال، در برخی موارد پزشک سونوگرافی فالوآپ برای یک یا دو هفته بعد توصیه میکند. در ادامه، توضیح میدهیم که چرا این اتفاق میافتد.
بیشتر بخوانید: علائم تشکیل قلب جنین و بهترین زمان سونوگرافی + 4 علامت
مراحل رشد جنین در اوایل بارداری
برای درک نتایج سونوگرافی اولیه، مهم است که مراحل رشد جنین در هفته های اول بارداری را بشناسیم.
- تشکیل کیسه حاملگی (Gestational Sac) : حدود هفته ۴ تا ۵ بارداری، یک کیسه کوچک پر از مایع در داخل رحم دیده میشود. این کیسه معمولاً اولین علامت قابل مشاهده بارداری در سونوگرافی است.
- ظهور کیسه زرده (Yolk Sac) و جنین اولیه: از هفته ۵ تا ۶، کیسه زرده داخل کیسه حاملگی ظاهر میشود که وظیفه تغذیه جنین در حال رشد را بر عهده دارد.
- قطب جنینی (Fetal Pole) و ضربان قلب: بین هفته ۶ تا ۷، قطب جنینی (شکل اولیه جنین) قابل مشاهده میشود و معمولاً در همین زمان میتوان ضربان قلب جنین را هم تشخیص داد.
دلایل سونوگرافی فالوآپ در بارداری چیست؟
گاهی در سونوگرافی اولیه فقط کیسه حاملگی دیده میشود و هنوز جنین یا ضربان قلب او قابل تشخیص نیست. دلایل شایع این موضوع عبارتند از:
- اسکن خیلی زود انجام شده: اگر سونوگرافی خیلی زود (مثلاً قبل از هفته ۶ کامل) انجام شود، ممکن است هنوز زمان کافی برای دیده شدن جنین یا ضربان قلب نرسیده باشد؛ بهخصوص اگر تخمک گذاری دیرتر از حد انتظار اتفاق افتاده باشد.
- تفاوت سرعت رشد در بارداریهای مختلف: هر بارداری با سرعت خودش پیش میرود. در بعضی بارداریها قطب جنینی و ضربان قلب از هفته ۶ دیده میشود اما در برخی دیگر تا هفته ۷ یا حتی ۸ طول میکشد.
- تایید سلامت و ادامهدار بودن بارداری: برای اطمینان از اینکه بارداری سالم و در حال پیشرفت است، حتماً باید جنین و ضربان قلبش دیده شود. اگر فقط کیسه حاملگی دیده شود، سونوگرافی فالوآپ برای بررسی پیشرفت طبیعی بارداری ضروری است.
چرا سونوگرافی فالوآپ در بارداری مهم است؟
سونوگرافی فالوآپ نقش بسیار مهمی دارند چون:
- اضطراب والدین را کاهش میدهند.
- تایید وجود جنین و ضربان قلب به پزشک کمک میکند راهنمایی و مراقبتهای لازم را بهموقع ارائه دهد.
سونوگرافی فالوآپ تیروئید چیست؟
سونوگرافی تیروئید یک آزمایش تصویربرداری کاملاً بدون درد است که به پزشک امکان میدهد غده تیروئید و بافتهای اطراف آن در ناحیه گردن را بهطور دقیق ببیند و بررسی کند. به این روش گاهی «سونوگرافی» یا «اکوگرام تیروئید» هم گفته میشود. سونوگرافی تیروئید شایعترین و مهمترین روش تصویربرداری از غده تیروئید است و برای تشخیص موارد زیر به کار میرود:
- گواتر (بزرگ شدن غده تیروئید)
- بزرگ شدن غدد لنفاوی گردن (لنفادنوپاتی گردنی)
- سرطان تیروئید
- ندولها یا کیستهای تیروئیدی
این روش با امواج فراصوت کار میکند، هیچ اشعهای ندارد و کاملاً ایمن است (حتی برای زنان باردار و کودکان).
سونوگرافی فالوآپ تیروئید معمولاً چند ماه یا چند سال بعد از سونوگرافی اول انجام میشود. هدف اصلی آن بررسی تغییرات ندولها یا ضایعات تیروئیدی است؛ یعنی پزشک میخواهد ببیند:
- آیا ندولها بزرگتر شدهاند یا نه؟
- آیا تعدادشان بیشتر شده؟
- آیا ویژگیهای مشکوک پیدا کردهاند؟
- آیا بعد از بیوپسی، درمان با امواج رادیوفرکانسی (RFA) یا جراحی، وضعیت تیروئید بهبود یافته یا عارضهای ایجاد شده است؟
این سونوگرافی معمولاً هر ۶ ماه تا ۱ سال اول (برای ندولهای مشکوک یا متوسط خطر) و بعد از آن هر ۱ تا ۲ سال تکرار میشود تا زمانی که پزشک مطمئن شود ندول پایدار و بیخطر است.
سونوگرافی فالوآپ تخمدان چیست؟
سونوگرافی فالوآپ تخمدان نوعی سونوگرافی تکراری (معمولاً ترانس واژینال یا لگنی) است که چند هفته تا چند ماه پس از سونوگرافی اولیه انجام میشود تا وضعیت تخمدانها و ضایعات احتمالی آنها دوباره بررسی شود. این سونوگرافی بیشتر برای پیگیری کیستهای تخمدان، ارزیابی تغییر اندازه یا ویژگیهای آنها، اطمینان از رفع کیستهای عملکردی (فولیکولار یا جسم زرد)، بررسی ندولها یا تودههای مشکوک، کنترل تخمدانها بعد از درمان دارویی یا جراحی و همچنین نظارت بر پاسخ تخمدان به داروهای ناباروری در دورههای IVF انجام میشود.
بیشتر بخوانید: سونوگرافی واژینال چیست؟ هر آنچه باید بدانید!
سونوگرافی فالوآپ کبد چیست؟
سونوگرافی کبد، نوعی تصویربرداری غیرتهاجمی است که کبد و نواحی اطراف آن را بررسی میکند. پزشکان از این روش برای غربالگری و تشخیص بیماریهای کبدی استفاده میکنند. در بعضی موارد، اگر در سونوگرافی لکه، ضایعه یا مورد مشکوکی دیده شود، پزشک ممکن است آزمایشهای تکمیلی مثل آزمایش خون یا بیوپسی (نمونهبرداری) از کبد درخواست کند تا نوع دقیق بیماری یا مشکل کبد مشخص شود.
آیا سونوگرافی فالوآپ به این معنی است که اتفاق خطرناکی افتاده؟
نه لزوماً. بیشتر سونوگرافیهای فالوآپ فقط بهعنوان اقدام احتیاطی انجام میشوند تا پزشک مطمئن شود همهچیز درست است و چیزی از قلم نیفتاده. اگر پزشک موردی نگرانکننده ببیند، حتماً برایتان توضیح میدهد و مراحل بعدی را با شما در میان میگذارد. در بسیاری از موارد، نتیجه «پایدار» یا «بهبود یافته» کاملاً آرامشبخش و نشانه خوبی است.
سخن پایانی
سونوگرافی فالوآپ به پزشکان کمک میکنند تا با دقت بالا تغییرات را رصد کنند و در صورت نیاز بهموقع مداخله کنند. مهمترین نکته این است که درخواست سونوگرافی فالوآپ بههیچوجه نباید باعث اضطراب شما شود؛ در اکثر موارد این کار فقط برای «دوباره مطمئن شدن» انجام میشود و نتیجه پایدار یا بهبود یافته، بهترین خبر ممکن است. اگر پزشک برای شما سونوگرافی فالوآپ تجویز کرده، با خیال راحت و در زمان تعیین شده مراجعه کنید؛ این سادهترین راه برای حفظ آرامش و سلامت شماست.
