علائم تشکیل قلب جنین چیست؟ بهترین زمان برای سونوگرافی + علائم تشکیل نشدن قلب جنین
قلب جنین یکی از نخستین اندام‌هایی است که در دوران بارداری شکل می‌گیرد و آغاز تپش آن، نقطه عطفی در روند رشد جنین به شمار می‌رود. معمولاً از حدود هفته پنجم تا ششم بارداری می‌توان فعالیت اولیه قلب را مشاهده کرد و تا هفته دهم، ساختار قلب و سیستم عروقی به تکامل نسبی می‌رسند. در این مقاله، هر آنچه که باید درباره علائم تشکیل قلب جنین، بهترین زمان سونوی قلب جنین و علائم تشکیل نشدن آن بدانید، توضیح می‌دهیم.
فهرست مطالب
- علائم تشکیل قلب جنین کدام‌اند؟
- آیا حالت تهوع نشانه تشکیل قلب جنین است؟
- بهترین زمان برای سونوگرافی قلب جنین
- آخرین مهلت برای تشکیل قلب جنین
- تشکیل نشدن قلب جنین چه علائمی دارد؟
- برای تشکیل قلب جنین چی بخوریم؟
- قلب جنین پسر در چند هفتگی تشکیل می‌شود؟
- روش‌های تشخیص تشکیل قلب بدون سونوگرافی
- مزایا و معایب روش‌های تشخیص قلب جنین بدون سونوگرافی
- مقایسه سونوگرافی با داپلر دستی
- سوالات متداول
علائم تشکیل قلب جنین کدام‌اند؟
طی هفته‌های نخست بارداری، جفت مواد غذایی لازم را برای رشد جنین فراهم می‌کند. با افزایش نیازهای تغذیه‌ای جنین، قلب و دستگاه عروقی آن نخستین ساختارهایی هستند که شکل می‌گیرند تا نیازهای جنین به مواد مغذی و اکسیژن برآورده شود. در مقاله «قلب جنین در چند هفتگی تشکیل می‌شود؟ » به این موضوع اشاره کردیم که قلب جنین در حدود هفته پنجم تا هفته ششم بارداری شروع به تپیدن می‌کند و این ضربان در سونوگرافی ثبت می‌شود، هرچند که قلب هنوز به طور کامل شکل نگرفته است. شروع حرکات اولیه جنین مهم‌ترین علامت تشکیل قلب جنین است. سایر علائم تشکیل قلب جنین به صورت فیزیکی قابل تشخیص نخواهند بود.
رشد قلب جنین در بخشی به نام «ناحیه کاردیوژنیک» آغاز می‌شود، جایی که لوله ابتدایی قلب و ساختارهای عروقی شکل می‌گیرند. پس از آن فرایندی به نام «تاخوردگی» رخ می‌دهد که جنین را از یک دیسک تخت به شکلی سه بعدی تبدیل کرده و لوله قلبی را شکل می‌دهد. این لوله ابتدایی قلب، منبعی است که از آن اندام قابل تشخیص قلب شکل می‌گیرد و در نهایت ساختارهایی مانند آئورت، بطن راست و چپ و دهلیز راست و چپ ایجاد می‌شوند. اندکی بعد، قلب از طریق فرایندی به نام «دپولاریزاسیون الکتریکی» شروع به تپیدن می‌کند؛ فرایندی که باعث تحریک ماهیچه قلب برای انقباض می‌شود. تا هفته دهم بارداری، قلب و دستگاه عروقی تکامل یافته‌اند و می‌توانند حیاتی‌ترین وظیفه خود، یعنی انتقال خون در سراسر بدن را انجام دهند.
آیا حالت تهوع نشانه تشکیل قلب جنین است؟
حالت تهوع در دوران بارداری، به‌ویژه در سه ماهه اول بارداری، یکی از شایع‌ترین علائم بارداری است. این وضعیت بیشتر به تغییرات هورمونی مانند افزایش سطح هورمون hCG (گنادوتروپین جفتی انسان) و استروژن مربوط می‌شود. بنابراین تهوع به‌طور مستقیم نشانه تشکیل قلب جنین محسوب نمی‌شود.
بهترین زمان برای سونوگرافی قلب جنین
بافت قلبی در حدود هفته پنجم بارداری تا هفته ششم بارداری شروع به تپش می‌کند و در سونوگرافی به‌صورت ضربان قلب ثبت می‌شود، هرچند که قلب هنوز به‌طور کامل شکل نگرفته است. همچنین، در این مرحله ممکن است نخستین نشانه قابل مشاهده از جنین که به آن (fetal pole) گفته می‌شود، دیده شود. قلب جنین تا هفته دهم بارداری به‌طور کامل تکامل می‌یابد. بهترین زمان برای سونوگرافی قلب جنین بین هفته دهم تا هفته شانزدهم بارداری است و می‌توانید ضربان قلب نوزاد خود را بشنوید.
انقباضات قلبی با استفاده از سونوگرافی به‌وضوح قابل مشاهده خواهند بود، حتی پیش از آن‌که با دستگاه‌های داپلر دستی معمول در مطب‌ها شنیده شوند. در سونوگرافی انجام شده بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۲ بارداری، پزشک آناتومی جنین، از جمله قلب را بررسی می‌کند.
آخرین مهلت برای تشکیل قلب جنین
در صورتی که تا هفته دهم بارداری، قلب جنین به طور کامل شکل نگیرد یا ضربان قلب، قابل شناسایی نباشد، ممکن است نشان‌دهنده بارداری پوچ یا اختلالات رشد جنین باشد و نیاز به بررسی‌های دقیق‌تر دارد. در چنین شرایطی، پزشک ممکن است از تکنیک‌های پیشرفته مانند اکوکاردیوگرافی جنینی یا سونوگرافی‌های تخصصی استفاده کند تا وضعیت قلب جنین را با دقت بیشتری ارزیابی کند.
بیشتر بخوانید: صدای قلب جنین کی شنیده می‌شود؟
تشکیل نشدن قلب جنین چه علائمی دارد؟
علائم احتمالی تشکیل نشدن قلب جنین به شرح زیر است:
-
رشد ناقص جنین: عدم تطابق اندازه‌ی جنین با سن واقعی بارداری یک نشانه هشداردهنده در مورد تشکیل نشدن قلب جنین خواهد بود.
بیشتر بخوانید: مراحل رشد جنین چگونه است؟
-
عدم شناسایی ضربان قلب در سونوگرافی: در صورت تشکیل نشدن قلب جنین، ضربان قلب در سونوگرافی بین هفته‌های ۶ تا ۹ بارداری معمولاً قابل مشاهده نیست. - کاهش یا توقف حرکات جنین: در مراحل بعدی بارداری، اگر قلب جنین عملکرد درست نداشته باشد، ممکن است حرکاتش کاهش یابد یا به‌طور کامل غیر قابل تشخیص باشد.
- کاهش یا عدم افزایش سطح هورمون اچ سی جی: اگر سطح این هورمون به‌طور غیرطبیعی پایین باشد یا مطابق انتظار افزایش پیدا نکند، ممکن است نشان‌دهنده مشکلاتی مانند آکاردی باشد.
برای تشکیل قلب جنین چی بخوریم؟
یکی از سوالات رایج مادران این است: برای تشکیل قلب جنین چه بخوریم؟ برای تضمین رشد سالم قلب جنین و حمایت از فرایند طبیعی بارداری، پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری است. همچنین توصیه می‌شود از مصرف غذاهای فرآوری‌شده، پرچرب و شیرین خودداری کنید.
رژیم غذایی مناسب شامل غلات کامل، سبزیجات برگ‌سبز و منابع پروتئینی کم‌چرب است. در برخی موارد، تمرکز بیشتر بر مصرف غذاهای سرشار از مواد معدنی و مغذی می‌تواند مفید باشد. مهم‌ترین مواد معدنی که نقش کلیدی در رشد قلب جنین دارند، عبارتند از کلسیم، مس، فسفر و تیامین که هر یک در تکامل ساختار و عملکرد قلب جنین، تاثیر قابل توجهی دارند.
قلب جنین پسر در چند هفتگی تشکیل می‌شود؟
فرایند تشکیل قلب در جنین پسر هیچ تفاوتی با جنین دختر ندارد و از همان مراحل ابتدایی بارداری آغاز می‌شود. سلول‌های اولیه قلب معمولاً از حدود هفته ششم بارداری شروع به تپش می‌کنند و تا هفته هشتم تا دهم، ساختار قلبی تکامل بیشتری یافته و ضربان آن منظم‌تر می‌شود. بنابراین، قلب جنین پسر نیز در همین بازه زمانی شکل می‌گیرد. تکامل قلب بیش از آن‌که به جنسیت جنین وابسته باشد، تحت تاثیر عوامل ژنتیکی، شرایط محیطی و وضعیت سلامتی مادر قرار دارد.
بیشتر بخوانید: تفاوت صدای قلب جنین پسر و دختر - آیا می‌توان جنسیت را از ضربان قلب جنین فهمید؟
روش‌های تشخیص تشکیل قلب بدون سونوگرافی
اگرچه سونوگرافی بارداری ابزار اصلی برای بررسی وضعیت قلب جنین محسوب می‌شود، اما در برخی شرایط روش‌های دیگری نیز می‌توانند به کار گرفته شوند. در ادامه روش‌های تشخیص تشکیل قلب جنین بدون سونوگرافی را ذکر می‌کنیم.
استفاده از دستگاه داپلر دستی
داپلر دستی وسیله‌ای شنیداری است که پزشک از آن برای شنیدن صدای ضربان قلب جنین استفاده می‌کند. این دستگاه معمولاً از هفته دوازدهم بارداری به بعد قادر به شناسایی ضربان قلب است و با ارسال امواج صوتی و دریافت بازتاب آن‌ها از جریان خون، صدای ضربان قلب را تشخیص می‌دهد.
بیشتر بخوانید: سونوگرافی داپلر در بارداری، همه اطلاعات لازم
معاینه بالینی و لمس شکم مادر
در مراحل پیشرفته‌تر بارداری، پزشک می‌تواند با معاینه شکم و گوش دادن به صداهای درونی بدن توسط گوشی پزشکی، ضربان قلب جنین را به طور غیرمستقیم تشخیص دهد. این روش البته دقت سونوگرافی یا داپلر را ندارد اما در برخی شرایط خاص کاربردی است.
بررسی تغییرات هورمونی مادر
تشکیل قلب جنین با تغییر در سطح هورمون‌های بارداری همراه است. به همین دلیل، اندازه‌گیری سطح هورمون hCG می‌تواند اطلاعات مهمی درباره سلامت بارداری ارائه دهد. کاهش غیرطبیعی این هورمون ممکن است نشانه‌ای از مشکلات رشد جنین، از جمله تشکیل نشدن قلب باشد.
الکتروکاردیوگرافی (ECG) جنینی
در شرایط ویژه، پزشکان ممکن است از روش‌های تخصصی‌تر مانند الکتروکاردیوگرافی جنینی برای بررسی دقیق عملکرد قلب استفاده کنند. این روش معمولاً در مراحل پیشرفته‌تر بارداری کاربرد دارد.
بیشتر بخوانید: اکوکاردیوگرافی قلب جنین چه کاربردهایی دارد؟
مزایا و معایب روش‌های تشخیص قلب جنین بدون سونوگرافی
روش‌های جایگزین برای تشخیص ضربان قلب جنین، هرچند می‌توانند در برخی شرایط مفید باشند اما مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند که در ادامه توضیح می‌دهیم.
مزایا
- در دسترس بودن داپلرهای دستی: امکان استفاده در خانه یا محیط‌هایی که تجهیزات پیشرفته وجود ندارد.
- کاهش هزینه‌ها: این روش‌ها معمولاً مقرون‌به‌صرفه‌تر از انجام سونوگرافی‌های مکرر هستند.
- کاربرد در شرایط خاص: مناسب برای مادرانی که به دلایل پزشکی یا شخصی امکان انجام سونوگرافی را ندارند.
معایب
- دقت پایین‌تر نسبت به سونوگرافی: احتمال خطا در تشخیص بیشتر است.
- نیاز به مهارت و تجربه: شنیدن صدای قلب یا تفسیر درست نتایج به تخصص نیاز دارد.
- ناتوانی در بررسی مشکلات ساختاری قلب: این روش‌ها صرفاً وجود ضربان را نشان می‌دهند و نمی‌توانند ناهنجاری‌های قلبی را شناسایی کنند.
مقایسه سونوگرافی با داپلر دستی
هرچند سونوگرافی و داپلر دستی هر دو برای بررسی قلب جنین به کار می‌روند اما تفاوت‌های اساسی میان آن‌ها وجود دارد که باعث می‌شود در شرایط مختلف، هر کدام مزایا و محدودیت‌های خاص خود را داشته باشند.
دقت و جزئیات: سونوگرافی از دقت بسیار بالایی برخوردار است و علاوه بر شناسایی ضربان قلب، قادر به ارزیابی ساختار و عملکرد قلب نیز هست. داپلر دستی بیشتر برای شنیدن صدای ضربان قلب کاربرد دارد و اطلاعات دقیقی درباره ساختار قلب ارائه نمی‌دهد.
بیشتر بخوانید: بهترین مرکز سونوگرافی تهران معرفی ۱۰ مرکز برتر
زمان تشخیص: با سونوگرافی می‌توان تشکیل قلب جنین را از حدود هفته ششم بارداری بررسی کرد. داپلر دستی معمولاً از هفته دوازدهم به بعد توانایی تشخیص ضربان قلب را دارد.
هزینه و دسترسی: سونوگرافی معمولاً در مراکز درمانی پیشرفته در دسترس است و هزینه بیشتری دارد. داپلر دستی وسیله‌ای ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر است که حتی می‌توان از آن در خانه نیز استفاده کرد.
ایمنی و نگرانی‌ها: هر دو روش ایمن و غیرتهاجمی هستند. با این حال، استفاده نادرست یا تکراری از داپلر دستی ممکن است موجب نگرانی بی‌مورد در مادر شود، در حالی که سونوگرافی توسط پزشک انجام شده و تفسیر آن دقیق‌تر است.
به طور کلی، سونوگرافی بهترین روش برای ارزیابی جامع و دقیق قلب جنین است اما داپلر دستی می‌تواند به عنوان ابزاری ساده، قابل دسترس و مناسب برای پایش اولیه یا استفاده در شرایط خاص به کار گرفته شود.
سوالات متداول
- اگر قلب جنین تشکیل نشود در هفته چندم سقط می‌شود؟ عدم تشکیل قلب جنین به عنوان بارداری پوچ شناخته می‌شود. در شرایطی که قلب جنین تشکیل نشود، روند رشد جنین متوقف می‌گردد و معمولاً بارداری بین هفته ششم تا هشتم پایان می‌یابد. پزشک با انجام سونوگرافی در هفته هفتم یا هشتم وضعیت جنین را ارزیابی می‌کند و در صورتی که هیچ ضربان قلبی قابل مشاهده نباشد، اقدامات لازم برای ختم بارداری را در نظر می‌گیرد.
- چه عواملی بر رشد قلب جنین تاثیر می‌گذارند؟ اگر مادر دچار بیماری‌هایی مانند دیابت یا لوپوس باشد، این شرایط می‌توانند بر رشد قلب یا ریتم قلب جنین تاثیر بگذارند. وجود سابقه خانوادگی مشکلات مادرزادی قلب نیز می‌تواند یکی از عوامل خطر باشد.
- چه ویتامین‌هایی به رشد قلب جنین کمک می‌کنند؟ برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف فولیک اسید می‌تواند به پیشگیری از ناهنجاری‌های قلبی و همچنین برخی نقایص مادرزادی کمک کند. توصیه می‌شود پیش از بارداری، روزانه یک مکمل حاوی ۴۰۰ میکروگرم فولیک اسید مصرف شود.
- علائم غیر مستقیم تشکیل قلب جنین چیست؟ برخی تغییرات در بدن مادر می‌توانند نشانه‌های غیرمستقیم آغاز فعالیت قلب جنین باشند. خستگی شدید به دلیل افزایش نیاز بدن به انرژی، افزایش ضربان قلب مادر برای پمپاژ خون بیشتر و تهوع و استفراغ ناشی از تغییرات هورمونی از جمله این علائم هستند. همچنین، تغییرات هورمونی می‌توانند باعث نوسانات خلقی، احساس گرما یا تغییر در الگوهای خواب شوند. این نشانه‌ها مستقیم به قلب جنین مربوط نیستند اما همزمانی آن‌ها با شروع فعالیت قلبی قابل توجه است.
