ورزش در دوران بارداری، مزایا و خطرات

بسیاری از زنان در دوران بارداری برای انجام هر نوع فعالیت‌ جسمانی مردد هستند. بسیاری از آنان تصور می‌کنند انجام ورزش در دوران بارداری خطرناک است، اما هیچ اثبات علمی در خصوص این باورها وجود ندارد و طی تحقیقات ۱۰ سال گذشته ثابت شده ورزش دوران بارداری هم ایمن و هم برای مادر و کودک مفید است.

البته این مطلب به این معنی نیست که ورزش در دوران بارداری کاملا بی‌خطر است. به همین علت زنان طی دوران بارداری برای ورزش کردن باید با پزشک خود مشاوره کنند تا اطمینان حاصل شود که کدام ورزش در دوران بارداری مشکلی برای مادر و کودک ایجاد نمی‌کند و از چه مواردی باید اجتناب شود.

دیابت بارداری (GDM)

ورزش در دوران بارداری موجب حفاظت از مادر در برابر یکی از عوارض شایع بارداری یعنی دیابت دوران بارداری می‌شود. تمرینات عضلانی گسترده به بهبود میزان قند خون از طریق بهبود مصرف گلوکز و حساسیت انسولین کمک می‌کند. احتمال ابتلا به دیابت بارداری در زنانی که در دوران بارداری فعالیت ورزشی دارند به‌خصوص زنانی که یک سال پیش از بارداری فعالیت ورزشی کرده و سپس در دوران بارداری نیز به ورزش ادامه می‌دهند بسیار کمتر است.

پره اکلامپسی

خطر ابتلا به پره اکلامپسی در زنان بارداری که فعالیت ورزشی دارند در مقایسه با زنان غیر فعال کمتر است. این تاثیر در زنانی که قبل و همچنین طی دوران بارداری فعالیت ورزشی دارند تقویت می‌شود.

زایمان

میزان سزارین در زنانی که فعالیت ورزشی دارند پایین‌تر است

نتایج ورزش بر رشد و وزن جنین

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد وزن هنگام تولد نوزاد با ورزش مادر در دوران بارداری کاهش می‌یابد و نتایج علمی نشان می‌دهد این تاثیر ناچیز است و با پیامدهای نامطلوب تولد نوزاد ارتباط ندارد. ورزش در دوران بارداری با کاهش SGA همراه است.SGA به این معنی است که وزن نوزاد در هنگام تولد کمتر از ۱۰ درصد وزن نوزادان متولد شده در همان سن و جنس است. بنابراین اگر مواردی وجود داشته باشد که نشان دهد ورزش دوران بارداری سبب کاهش وزن نوزادان در زمان تولد می‌شود این مورد مهم یا زیان‌آور نیست.

مهم است بدانیم که وزن هنگام تولد تنها شاخص رشد جنین نیست و شاخص‌های دیگری وجود دارند که رشد مطلوب جنین در دوران بارداری را بیان می‌کنند. دور شکم کم به طور مستقیم با کبد کوچک ارتباط دارد و همچنین می تواند بر میزان افزایش کلسترول در دوران زندگی تاثیر داشته باشد. دور سر کم به طور مستقیم با اندازه مغز کوچک و میزان هوش مرتبط است. دور سر کم خطر ابتلا به فشار خون بالا، خطر ابتلا به بیماری قلبی و اختلال در تحمل گلوکز را افزایش می‌دهد. هر چند مطالعات نشان می‌دهد ورزش بر موارد ذکر شده هیچ تاثیر منفی ندارد، اما تحقیقات بیشتر در این زمینه ضروری است.

وزن هنگام تولد نوزاد تحت تاثیر ورزش در دوران بارداری و نسبت به شاخص توده بدنی مادر (BMI) کمتر می‌شود. زنانی که دارای اضافه وزن و چاق هستند بیشتر احتمال دارد نوزادانی با وزن بیشتر داشته باشند و زنانی که فعالیت ورزشی دارند بیشتر احتمال دارد نوزادی با وزن کمتر داشته باشند. بنابراین ورزش در دوران بارداری ممکن است اثر حفاظتی در برابر تولد نوزاد (LGA) با ۹۰ درصد بالاتر از وزن کودکان مانند خود داشته باشد.

چاقی و بارداری

چاقی و اضافه وزن مادران به دلیل افزایش بیش از حد وزن در دوران بارداری بسیار شایع است و بسیاری از مادران تا ۶ ماه پس از زایمان این اضافه وزن را دارند و حفظ این افزایش وزن برای زنان خطرناک است. افزایش وزن در دوران بارداری به معنای افزایش ۱۰ درصدی و یا بیشتر از وزن طبیعی بدن پیش از دوران بارداری است. افزایش بیش از حد وزن در دوران بارداری خطر ابتلا به فشار خون بالا (پره اکلامپسی) و دیابت بارداری GDM را افزایش می‌دهد. اضافه وزن و چاقی مادر یکی از شاخص‌های مهم چاقی در دوران زندگی نوزاد و مادر است. علاوه بر این پریشانی در نوزاد زنان چاق دو برابر بیشتر از زنان با وزن طبیعی است.

زنان باردار با مشورت پزشک خود می‌توانند از ورزش به عنوان روشی برای مقابله با افزایش وزن در دوران بارداری استفاده کنند. به همین دلیل پزشک برای پیشگیری از افزایش وزن در دوران بارداری تمرینات هوازی را توصیه می‌کند که تعداد زیادی از گروه‌های عضلانی درگیر می‌شوند و برای مادر و فرزندش ایمن هستند. تمرین‌های هوازی که در دوران بارداری کم خطر هستند شامل پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری ثابت، ورزش‌های آبی و یا ایروبیک هستند که باید تقریبا سه تا چهار بار در هفته انجام شوند.

مزایای روانشناختی ورزش در دوران بارداری

نتایج تحقیقات نشان می‌دهد زنان در دوران بارداری باید آرامش داشته باشند تا با فشارهای هیجانی و فیزیولوژیکی بارداری از جمله دردهای زایمان غلبه کنند. ورزش دوران بارداری تاثیرات مثبت مانند کنترل بیشتر بر وزن، تصویر بهتر از بدن و اعتماد به نفس، بهبود خواب و افزایش سطح انرژی دارد. اعتقاد بر این است که این تاثیر مثبت بر سلامت روان همچنان پس از بارداری نیز ادامه می‌یابد و می‌تواند بروز افسردگی پس از زایمان را کاهش دهد.

مزایای فیزیولوژیکی ورزش در دوران بارداری

فعالیت ورزشی در دوران بارداری موجب موارد ذیل می‌شود:

- افزایش آمادگی قلبی عروقی و عضلانی و قدرت

- بهبود وضعیت بدن به علت افزایش قدرت شکمی

- بهبود گردش خون و کاهش بروز ورید واریسی

- کاهش یبوست، نفخ و تورم

- کاهش بروز کمر درد

- شانس بیشتر برای زایمان آسان تر با مداخلات پزشکی کمتر

- نوزادان سالم

این مزایا بعد از تولد نیز حفظ شده و برخی از زنان بهبود عملکرد خود از طریق ورزش را تا ماه‌ها بعد از زایمان حفظ می کنند. به نظر می‌رسد ورزش موجب افزایش میزان تنفس، افزایش خروجی قلب و حجم خون به همراه افزایش ظرفیت اکسیژن می‌شود.

خطرات انجام ورزش در دوران بارداری

هرچند مزایای ورزش در دوران بارداری زیاد است اما خطراتی نیز برای زنان با شرایط خاص دارد. تحریک هورمون‌ها در در دوران بارداری موجب انقباض‌های زودرس می‌شود، البته هنوز خطر واقعی این رویداد مورد بررسی قرار نگرفته است. ورزش باعث می‌شود که خون از اندام‌های داخلی به عضله اسکلتی منتقل شود و در نتیجه کاهش قابل توجهی از اکسیژن و انتقال مواد مغذی به جفت وجود دارد.

البته مضرات ورزش در دوران بارداری شناسایی شده، اما هنوز مشخص نشده این موارد بر سلامت جنین تاثیر دارد یا نه. نگرانی‌های عمده ورزش دوران بارداری به شرخ ذیل است:

- انقباضات زودرس که ممکن است به طور بالقوه توسط هورمون‌هایی که توسط ورزش تحریک می‌شوند ایجاد شوند

- افزایش مصرف گلوکز ناشی از فعالیت عضلات که سطح قند خون جنین را تحت تاثیر قرار می‌دهد

- ورزش باعث می‌شود که خون از اندام‌های داخلی به عضله اسکلتی منتقل شود و در نتیجه کاهش قابل ملاحظه‌ای در انتقال اکسیژن و مواد مغذی به محل جفت وجود دارد

- گرمای بیش از حد موجب اختلال در تنظیم گرمای بدن مادران به خصوص در سه ماهه اول خواهد شد.

بنابراین از شرکت در تمرینات شدید دوران بارداری در محیط‌های با گرمای بالا اجتناب شود.

تاثیر ورزش بر دردهای بارداری

شرایط پزشکی خاص ممکن است خطر بالقوه ورزش برای برخی از زنان را افزایش دهد و در این موارد باید از ورزش اجتناب کرد:

- بیماری قلبی

- بیماری محدود کننده ریه :وضعیتی که عملکرد ریه در هنگام تنفس محدود می‌شود

- گردن نامناسب رحم : وضعیت پزشکی که در آن دهانه رحم قبل از دوره کامل بارداری شروع به رشد می کند.

- زایمان زودرس

- پارگی زودرس غشا : پارگی کیسه آب

- پره اکلامپسی : فشار خون ناشی از بارداری

- خونریزی مستمر در سه ماهه دوم یا سوم

- جفت سرراهی: عارضه دوران بارداری به دلیل متصل نبودن بند ناف به جفت