تولد نوزاد معلول، قابل پیشگیری است؟

فرد کم‌توان یا معلول به کسی گفته می‌شود که بر اثر هر نوع ضایعهٔ جسمی، ذهنی و روانی، دچار اختلال قابل توجهی در سلامت و توانایی‌اش شده است، به‌ شکلی که موجب کاهش استقلال فرد در زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی شود. برای شروع شاید بد نباشد ابتدا بدانیم که فرد معلول یا کم‌توان کیست؟ علل و انواع معلولیت کدامند؟ افراد کم‌توان چه ویژگی‌هایی دارند و چطور می‌توانیم از تولد یک کودک معلول پیشگیری کنیم؟ در این مطلب با جواب این سؤالات آشنا شوید.

علل تولد یک کودک معلول
فرد معلول دارای نقص‌های جسمی، ذهنی یا حسی است و با این نقص‌ها در انجام فعالیت‌هایش و عوامل اجتماعی و فرهنگی، دچار نوعی محدودیت است. معلولیت‌ها می‌تواند به علل ژنتیکی و وراثتی، سوانح مربوط به رانندگی و محل کار، جنگ، خشونت‌های مختلف، شرایط اجتماعی، فرهنگی و محیطی نامناسب مانند فقر، خرافات یا استفاده از مواد مخدر ایجاد شود. برای اینکه روشن‌تر و تفکیک‌شده بدانیم چه عللی باعث ایجاد معلولیت می‌شود، می‌توانید دسته‌بندی‌های زیر را ببینید:
معلولیت اکتسابی
این نوع معلولیت در اثر تصادف، حوادث یا بلایای طبیعی، جنگ، بیماری‌ها و عوارض ناشی از آنها به وجود می‌آید.
معلولیت مادرزادی
این علت خود به دو دسته تقسیم می‌شود که شامل عوامل دوران بارداری مثل عوامل ژنتیکی، سوءتغذیه در مادر، سن بالای مادر باردار، انجام ندادن معاینات بارداری، اشعه‌های مختلف، داروها، برخی از بیماری‌های مادر، مصرف دخانیات و سیگار، مواد مخدر و الکل است. عامل مادرزادی دیگر هم شامل مشکلات و عوامل هنگام زایمان مثل زایمان طولانی، زایمان غیربهداشتی یا ضربات واردهٔ هنگام تولد به نوزاد است.

انواع معلولیت در کودکان
معلولیت هم مثل بسیاری از بیماری‌های دیگر‌ انواع و طیف‌هایی دارد و اگر بخواهیم آن را به‌ صورت کلی تقسیم کنیم، می‌توانیم آنها را در سه دستهٔ زیر قرار دهیم:
معلول حسی
افرادی که در دستهٔ معلول حسی قرار می‌گیرند بیشتر به کم‌شنوایی، ناشنوایی، کم‌بینایی و نابینایی مبتلا هستند. در کل آنها را به دو دستهٔ معلولان شنوایی و معلولان بینایی تقسیم می‌شوند.
معلول ذهنی و روانی
افرادی که در دستهٔ معلولان ذهنی و روانی قرار می‌گیرند ممکن است با اختلالات رفتاری، وجود مشکلات روانی و کم‌توانی ذهنی درگیر باشند.
معلول جسمی و حرکتی
افرادی که به این نوع معلولیت دچار می‌شوند دارای مشکلاتی در حرکت و وضعیت و شکل جسمی خود هستند که خود این دسته در گروه‌های معلولان دچار نقص عضوها، ضایعه‌های نخاعی، ناهنجاری‌های اسکلتی، اختلالات بیولوژیکی و متابولیسمی، نابینایان، ناشنوایان و البته سالمندان کم‌توان است.

پیشگیری از تولد کودک معلول
روش‌های پیشگیری از معلولیت می‌تواند شامل مراقبت‌های پزشکی قبل از باردار شدن، مراقبت‌های دوران بارداری، تغذیهٔ مناسب مادر، خودداری از اقدام به باردار شدن در سن بالای ۳۵ سال و زیر ۱۸ سال و پرهیز از مصرف داروهای مختلف مضر، دخانیات، مخدر و الکل باشد. همچنین سونوگرافی و غربالگری‌های مشخصی برای پیشگیری از معلولیت نوزادان وجود دارد که برخی از آنها به شرح زیر است:
سونوگرافی NT
بخشی از غربالگری سه ماهۀ اول بارداری است و معمولاً طی هفته‌های ۱۱ تا ۱۳ بارداری انجام می‌شود. در این نوع سونوگرافی، پزشک میزان مایع پشت گردن جنین را با هدف بررسی احتمال اختلالات کروموزومی مانند سندرم داون و تریزومی ۱۸ اندازه‌گیری می‌کند.
اسکن آنومالی
این اسکن که سونوگرافی اواسط بارداری یا سونوگرافی تفصیلی نیز نامیده می‌شود بین هفته‌های ۱۵ تا ۲۸ قابل انجام است. در این اسکن، اندام‌های مختلف جنین را شامل شکل و اندازۀ سر، صورت جنین، ستون فقرات، شکم جنین، جفت و بند ناف، معد و کلیه‌های جنین، قلب، دوست و پا را بررسی می‌کنند.
آزمایش آمنیوسنتز
معمولاً بین هفته‌های ۱۴ تا ۲۰ بارداری انجام می‌شود. این آزمایش ممکن برای تمام خانم‌های باردار تجویز نمی‌شود و بیشتر برای زنانی انجام می‌شود که سن آنها بالای ۳۵ سال باشد، در آزمایش‌های غربالگری سه ماهۀ اول یا غربالگری سه ماهۀ دوم در گروه پرخطر طبقه‌بندی‌‌شده باشند یا سابقۀ خانوادگی داشتن فرزندی با اختلالات کروموزومی یا نقص‌های لولۀ عصبی داشته باشند. آزمایش آمنیوسنتز برای تشخیص اختلالات کروموزومی مثل سندرم داون، تریزومی ۱۳، تریزومی ۱۸ و اختلالات کروموزومی جنسیتی مانند سندرم ترنر و همچنین تشخیص نقص‌های لولۀ عصبی مانند اسپینا بیفیدا و آنانسفالی انجام می‌شود.
آزمایش نیفتی (NIPT) یا سل فری
یکی از آزمایشات بارداری برای تشخیص اختلالات کروموزومی در جنین است. در این آزمایش از یک نمونه خون مادر برای تشخیص استفاده می‌شود. اساس آزمایش NIPT وجود سلول‌های جنینی در پلاسمای خون مادر است. مطالعات جدید نشان داده است که از هفتهٔ پنجم تا هفتم بارداری، DNA جنین وارد گردش خون مادر می‌شود و اگر این سلول‌ها جدا و DNA جنین از خون مادر به دست آید، می‌توان با بررسی آن به وجود اختلالات کروموزومی در جنین پی برد.
آزمایش‌ ژنتیک قبل از بارداری
این آزمایش‌ها نیز بسیار مهم هستند و اگرچه انجام آزمایش‌های ژنتیک پیش از بارداری اجباری نیست و هزینۀ زیادی نیز دارد، اما اگر سابقه‌ای از بیماری‌های ژنتیکی در خانوادۀ شما وجود دارد و می‌توانید هزینۀ این آزمایش‌ها را پرداخت کنید، بهتر است برای اطمینان از سلامت جنین خود آزمایش‌های ژنتیک پیش از بارداری را انجام دهید. شاید این آزمایش مهم‌ترین کاری باشد که برای اطمینان از سالم بودن فرزند خود انجام می‌دهید و می‌توانید تنها با ارائۀ یک نمونه بزاق دهان یا خون توسط خود و همسرتان، آن را انجام دهید.
آزمایش CVS
مورد دیگری که با تشخیص پزشک شما ممکن است لازم باشد، آزمایش CVS است که ممکن است مثل آمنیوسنتز برای تمام خانم‌ها لازم نباشد و با توجه به شرایط بارداری شما و تشخیص پزشک زنان و زایمانتان ضرورت پیدا می‌کند، ولی به‌طورکلی لازم است با آن هم آشنا باشید.

تولد یک کودک معلول
امروزه با پیشرفت‌های پزشکی مختلف، از میزان بروز معلولیت کم شده است، اما همه می‌دانیم هرچه هم که مراقب باشیم، گاهی باز هم ضریب خطا وجود دارد و حتی با امکانات درمانی، جمع بیشتری از معلولان قدرت ادامهٔ زندگی پیدا کرده‌اند، هرچند بدیهی است که در این میان خانواده نقشی حیاتی و بسیار حساس برعهده دارد.
یکی از مهم‌ترین کارهایی که بعد از تولد یک کودک کم‌توان می‌توانیم انجام دهیم این است که خودمان باور کنیم، یاد بگیریم و به کودکانمان هم یاد بدهیم که افرادی در جامعه وجود دارند که آسیب‌پذیرتر از دیگران هستند. درک دیگران یک مهارت اجتماعی است و آموزش مهارت درک همدلانه به کودکان ما یاد می‌دهد که بفهمند همهٔ انسان‌ها توانایی‌ها و محدودیت‌های یکسانی ندارند و همین هم باعث متمایز شدن آنها از یکدیگر است. با رشد چنین درکی است که کودکان متوجه می‌شوند که فرد دارای معلولیت، درست مثل خودشان احساس دارد. بنابراین، باید همان گونه با او رفتار کنند که دوست دارند با خودشان رفتار شود.
یادمان باشد این خود ما هستیم که رفتار کودکانمان را شکل می‌دهیم، درون و روحشان را صیقل می‌دهیم و می‌سازیم. در واقع، با این شناخت که ما الگوی آنها هستیم، همه چیز آسان‌تر خواد بود، چون در این صورت باید روی رفتار آگاهانهٔ خودمان تمرکز بیشتری داشته باشیم تا روی تغییر رفتار کودکان دیگر یا اطرافیانمان؛ که در این صورت بخشی از این راه مهم را رفته‌ایم.