چگونه نوزاد را بشوییم؟

نی نی لازم: حمام کردن یک نوزاد چند روزه که مثل ماهی از دست لیز می‌خورد شاید اوایل، کار سختی به نظر برسد، اما با رعایت برخی نکات و حفظ آرامش و کسب مهارت مطمئنا این زمان برای شما یکی از بهترین ولذت بخش ترین بخش‌های زندگی‌تان می‌شود. پس بهتر است ترس و اضطراب و نگرانی را کنار بگذارید و نوزادتان را در آغوش بگیرید تا از این مرحله هم مانند دیگر مراحل رشد و تربیت او لذت ببرید.

نوزادان معمولا هر 2 تا 3 روز نیاز به حمام دارند. یک حمام سبک و لذت‌بخش نه تنها در حفظ سلامت و رشد کودک اهمیت دارد بلکه باعث می‌شود نوزاد با اشتهای بیشتری شیر بخورد و خواب آرام‌تری هم داشته باشد. حمام برای نوزادان چیزی بیشتر از زمانی برای رعایت بهداشت فردی است.

با حمام کردن نوزاد شما نکات بسیاری را یاد می‌گیرید. وقتی کمی بزرگ‌تر شد و به جنب و جوش افتاد، مطمئنا آب بازی و حمام کردن یکی از مهم‌ترین لذت‌های زندگی‌اش محسوب می‌شود، اما در هفته‌ها و ماه‌های اول باید مراقب باشید تا نوزاد از آب نترسد و در حمام احساس امنیت و آرامش بکند.

اول باید شرایط مناسب حمام کردن را ایجاد کنید. برای این منظور ابتدا دمای اتاق و حمام را چک کنید. دمای مناسب حمام و اتاق برای نوزادان بین 18 تا 22 درجه سانتی‌گراد است تا زمانی‌که از حمام بیرون می‌آیند و پوست‌شان هنوز مرطوب است، سرما نخورند.

وان نوزاد را از آب پر کنید. آب نه باید خیلی سرد باشد و نه خیلی گرم. ۳۷ درجه دمای مناسبی برای آب حمام است. مادرانی که تجربه کافی ندارند می‌توانند از دماسنج استفاده کنند؛ اما بعد از مدتی که مهارت‌های مادرانه لازم را کسب کردید برای این‌که مطمئن شوید آب نه خیلی سرد است و نه خیلی گرم که نوزاد را اذیت کند، می‌توانید از آرنج‌تان استفاده کنید، آرنج را در آب بزنید و گرم و سرد بودن آن را تنظیم کنید.

برای این‌که دستپاچه نشوید و هنگام حمام نوزاد مجبور به خارج شدن از حمام نباشید بهتر است قبل از شروع کار تمام وسایل مورد نیازتان را آماده کرده و دم دست بگذارید، از حوله و لیف نرم گرفته تا صابون و شامپو و لوسیون. لباس‌های مورد نیاز نوزاد را هم در دسترس بگذارید تا بعد از حمام فورا آنها را تنش کنید تا سرما نخورد.

گوش پاک کن، سشوار، فین گیر، پوشک تمیز، کرم محافظ پا و پودر و هر چیز دیگری را که فکر می‌کنید ممکن است بعد از حمام لازم داشته باشید درون یک سبد مرتب کرده و کنار دست بگذارید تا مجبور نشوید نوزادتان را با حوله رها کنید و به دنبال این وسایل بروید.

زمانی‌که آب بازی و حمام شما تمام شد، نوزاد را درون حوله‌ بپیچید و بیرون بیاورید. بدن او را بدون این‌که حوله را روی پوستش بکشید خشک کنید، زیر بغل، زیر گردن و لابه‌لای تاخوردگی‌های پوست ران را فراموش نکنید. مرطوب ماندن این نواحی ممکن است عفونت‌های قارچی و پوستی ایجاد کند. برای خشک ماندن پوست این چین‌خوردگی‌ها می‌توانید از کرم مایع استفاده کنید، پودرهای قدیمی و تالک در هوا پخش می‌شوند و برای دستگاه تنفسی نوزاد مضر هستند.

یادتان نرود با تکه‌ای پنبه یا گوش پاک‌کن‌های مخصوص توی گوش نوزاد را هم خشک کنید تا گوش درد نگیرد. اگر از دمای اتاق مطمئن هستید می‌توانید با لوسیون‌های مرطوب کننده یا روغن بچه بدن نوزاد را ماساژ بدهید. این کار هم شادابی پوست نوزاد را حفظ می‌کند و هم برایش بی‌نهایت لذت‌بخش است و باعث آرامشش می‌شود.

وقتی تمام این کارها را انجام دادید، لباس مناسب فصل به نوزاد بپوشانید و با یک کلاه نازک سرش را گرم نگه دارید، حالا وقت یک غذای مقوی است، به کودک شیر بدهید و نظاره‌گر خواب آرام او باشید.

اولین‌ها در هر موردی خاطره‌انگیز است و اولین حمام نوزاد هم یکی از همین موارد محسوب می‌شود. معمولا نوزادان را در بیمارستان بعد از ۶ تا ۱۲ ساعت حمام می‌کنند و تحویل مادر می‌دهند. استحمام قبل از ۶ ساعت برای نوزاد خوب نیست، چرا که سبب کاهش دمای بدن و در نتیجه آسیب رسیدن به او می‌شود.

اما احتمالا بعد از یک یا 2 روز که نوزاد را به خانه آوردید ممکن است لازم باشد نوزاد را حمام کنید، اولین و بهترین نوع حمام در خانه و زمانی‌که شما تجربه کافی ندارید و نوزاد هنوز خیلی ظریف و شکننده است و بند نافش هم هنوز نیفتاده است، می‌تواند «حمام اسفنجی» باشد. باید اتاق را به اندازه کافی گرم کنید.

یک کاسه آب ولرم کنار دست‌تان بگذارید و بعد حمام کردن را آغاز کنید، نوزاد را روی سطح صافی قرار دهید و بعد با تکه‌ای پارچه نرم یا پنبه که در آب خیس کرده‌اید و با حرکات دورانی، صورت، پشت گوش‌ها و گردن او را به آرامی تمیز کنید.

با پنبه‌ای تمیز که در آب خیس شده چشم‌ها را از گوشه به طرف خارج به آرامی پاک کنید، برای هر چشم از یک گلوله پنبه جدید استفاده کنید تا چشم نوزاد دچار عفونت نشود و حواس‌تان به پرزهای پنبه باشد تا لای مژه‌های نوزاد گیر نکند. بعد از تمیز کردن سر و گردن حوله‌ای زیر نوزاد بیندازید و لباس‌هایش را دربیاورید و با سرعت هر چه تمام‌تر اما با آرامش بدن نوزاد را تمیز کنید.

سعی کنید در این کار سرعت عمل داشته باشید تا نوزاد کمتر در معرض هوای آزاد قرار بگیرد. بعد از تمام شدن این مرحله حوله را به دور نوزاد بپیچید و بعد حوله کوچک دیگری را کمی خیس کنید و به آرامی روی سرش بکشید و بعد خشک کنید. حمام اسفنجی برای نوزادان کوچک و چند روزه بهترین روش حمام است، بعد از این‌که نوزادتان کمی بزرگ‌تر شد می‌توانید او را درون وان حمام و با آب بشویید.

کمی که نوزادتان بزرگ‌تر شد و به قول معروف بدنش جان گرفت می‌توانید او را در حمام بشویید. بهترین و کم دردسرترین روش این است که بنشینید، حوله‌ای روی پاهای‌تان بیندازید تا نوزاد از دست‌تان لیز نخورد، بعد فرزندتان را در حالی‌که محکم در آغوش گرفته‌اید به حالت خوابیده روی پاهای‌تان قرار دهید.

با دست راست شانه چپ کودک را بگیرید به طوری‌که سر و گردنش روی بازوی شما قرار بگیرد و ران‌هایش روی پای‌تان، بعد ابتدا پاها و سپس قسمت پوشک و سینه و گردنش را بشویید. حالا نوبت به پشت بدنش می‌رسد. با احتیاط دمرش کنید.

شانه و کمر، باسن و پاها را به آرامی بشویید. سر و گردن آخرین مرحله حمام است، به آرامی سر نوزاد را در حالی‌که دمر روی پاهای‌تان خوابیده با کم‌ترین مقدار شامپو بشویید و بعد در حالی‌که دست‌تان را روی پیشانی نوزاد حائل قرار داده‌اید روی سرش آب بریزید تا کف و شامپو درون چشم‌هایش نرود.

بعد از چند بار حمام کردن و زمانی‌که بدن کودک شما به قدر کافی سفت و محکم شد، می‌توانید لذت حمام کردن در وان و غوطه‌ور شدن در آب را تجربه کنید. حواس‌تان باشد وان حمام را خیلی پر نکنید. ۶ تا ۷ سانت آب کف وان هم برای حمام نوزاد کافی است. قبل از این‌که کودک را درون وان حمام قرار دهید ناحیه پوشک را به خوبی تمیز کنید.

هرگز کودک را به طور ناگهانی در آب وان فرو نکنید، این باعث ترس و احساس عدم امنیت می‌شود. بهتر است آرام آرام او را در آب فرو ببرید. ابتدا با دست، یک کاسه کوچک یا با فشردن لیف و اسفنج حمام کمی آب روی پاهایش و بعد سینه و بدن او بریزید و وقتی به شرایط جدید و درجه دمای آب عادت کرد او را درون وان قرار داده و بشویید.

اگر نوزاد شما قادر به نشستن است به او اجازه بدهید در وان حمام بنشیند، اما هرگز او را در حمام تنها نگذارید، حتی اگر وان پر نباشد. نوزاد را در بغل‌تان بگیرید و گردنش را روی بازوی‌تان قرار دهید. او را به آرامی درون آب فرو ببرید و بعد با دست دیگرتان که آزاد است و به کمک یک لیف نرم و صابونی زیر گردن، روی سینه، زیر بغل، شکم، ناحیه پوشک و دست‌ها و پاهایش را بشویید و برای شستن پشت کودک او را کمی به حالت نشسته قرار دهید و سینه‌اش را روی ساق دست‌تان تکیه بدهید و زیر بغلش را بگیرید و بعد به آرامی پشت و کمرش را لیف بزنید و بعد خوب آب‌کشی کنید.

برای شستن سر، بار دیگر سر نوزاد را روی ساق دست‌تان بگیرید و در حالی‌که سرش را کمی به عقب خم کرده‌اید کمی شامپو بزنید و از بالای خط پیشانی و از جلو به عقب آب بریزید تا وارد چشم‌ها و گوش‌هایش نشود. در آخر هم با دست مرطوب روی صورتش بکشید تا صورتش هم تمیز شود.

حواس‌تان باشد تا آخر حمام آب به سر و صورت او نپاشد چرا که کودک را کلافه کرده و باعث بی‌قراری‌اش می‌شود.

شست‌وشوی کودک باید به آرامی و با ملایمت و با حوصله انجام شود. کودکان و به خصوص نوزادان از حرکات خشن و ناگهانی به شدت وحشت دارند. هیچ وقت زمانی‌که عجله دارید یا به دلیلی بی‌حوصله هستید کودک را حمام نکنید، چون نوزاد دستپاچگی و عصبانیت شما را به خوبی حس می‌کند و باعث می‌شود از حمام کردن بدش بیاید و بترسد.

آیا می‌توانم نوزاد را به محض این‌که به دنیا آمد، حمام کنم؟

نوزادان در روزهای اول و حتی هفته‌های اول تا وقتی بند‌ناف‌شان نیفتاده احتیاج به حمام به معنای واقعی کلمه ندارند و قبل از ۶ تا ۱۲ ساعت پس از زایمان نباید به بدن آن‌ها آب زد، چون نوزاد تازه به دنیا آمده به سرعت دمای بدنش را از دست می‌دهد و این برای سلامتش مضر است. در بیمارستان پرستارها پوست نوزاد تازه به دنیا آمده را با پارچه و حوله‌های گرم پاک می‌کنند و برخی از بیمارستان‌ها هم ممکن است زمان ترخیص، نوزاد را حمام کرده و به مادر تحویل بدهند.

این اولین حمام، با کمترین مقدار آب صورت می‌گیرد و نباید بیشتر از 5 تا 10 دقیقه طول بکشد، در روزهای آینده هم شما می‌توانید با حمام اسفنجی نوزادتان را تمیز کنید و بعد از افتادن بندناف او را درون وان آب گذاشته و بشویید.

نوزادم را با چه چیزی بشویم؟

برای شست‌وشوی نوزادان چند هفته‌ای به وسایل خاصی نیاز ندارید، کمی آب گرم و یک تکه پارچه یا حوله کوچک کفایت می‌کند، اما برای نوزادان بزرگ‌تر باید از یک شامپو یا صابون استفاده کنید چرا که برخی از چربی‌های روی پوست و کثیفی‌ها با آب معمولی پاک نمی‌شوند.

پوست نوزادان بسیار حساس است و صابون‌های معمولی نه تنها چشم نوزاد را می‌سوزانند بلکه ممکن است باعث خشکی و التهاب پوست نوزاد شوند، باید از شوینده‌هایی استفاده کنید که مخصوص نوزادان است، این صابون‌ها و شامپوها به علت خاصیت قلیایی کمی که دارند چشم را نمی‌سوزانند و به دلیل پروتئین‌ها و اسیدهای چرب موجود در این صابون‌ها ضمن اثر پاک‌کنندگی از التهاب و تحریک پوست جلوگیری می‌کنند.

بهتر است از شوینده‌های بدون اسانس استفاده کنید، اکثر شوینده‌های مخصوص کودکان اسانس ندارند و به دلیل فرمول ملایم و سبکی که دارند حساسیت‌های پوستی ایجاد نمی‌کنند و باعث خشک شدن پوست نوزاد نمی‌شوند. با رعایت تمام این موارد باز هم بهتر است قبل از استفاده از هر شوینده‌ای یک نقطه کوچک از آن را روی بدن نوزاد امتحان کنید، اگر ظرف چند ساعت پوست نوزاد ملتهب، قرمز یا خشک نشد می‌توانید با خیال راحت از آن شوینده استفاده کنید.

بند ناف نوزادم هنوز نیفتاده، آیا می‌توانم او را حمام کنم؟

اگر هنوز بندناف نوزاد نیفتاده هیچ نگران نباشید، حمام کردن روزانه نوزاد با بندناف اشکالی ندارد، باعث عفونت یا مشکلات دیگر نمی‌شود فقط ممکن است زمان خشک شدن و افتادن بند ناف کمی بیشتر از معمول طول بکشد، در شرایط عادی بند ناف بین 4 تا 7 روزگی نوزاد می‌افتد، در این مدت حمام اسفنجی بهترین نوع حمام برای نوزاد است و بهتر است تا زمانی‌که بند ناف نوزاد کاملا خشک نشده و نیفتاده او را کاملا در وان آب فرو نکنید ولی اگر به طور اتفاقی آب به ناحیه بند ناف رسید، نترسید، آن را به دقت خشک کنید و خیال‌تان راحت باشد مشکلی پیش نخواهد آمد.

آیا می‌توانم از همان روز اول نوزادم را در وان آب حمام کنم؟

این بستگی به خود شما دارد. نوزاد شما اولین حمام در آب را در بیمارستان دریافت می‌کند و اگر شما بعد از زایمان حال و روز خوبی داشته باشید و بخیه‌ها و زخم‌های زایمان اذیت‌تان نکند می‌توانید به راحتی نوزادتان را حمام کنید، فقط مواظب باشید تا وقتی بند ناف هنوز نیفتاده او را کامل در آب فرو نبرید و اگر هنوز تجربه کافی ندارید و می‌ترسید نوزاد از دست‌تان لیز بخورد یا در چشم و گوشش آب برود می‌توانید کمی صبر کنید تا نوزاد جان بگیرد و شما هم دوران نقاهت زایمان را پشت سر بگذارید تا با خیال راحت نوزادتان را حمام کنید، در این مدت می‌توانید از روش حمام اسفنجی استفاده کنید تا قطرات شیر و کثیفی‌های احتمالی از روی پوست نوزاد پاک شود.

هر چند روز یک بار باید نوزادم را حمام کنم؟

برخی والدین به بهانه خواب راحت شاید دوست داشته باشند نوزادشان را هر روز حمام کنند، اما این کار تا زمانی‌که نوزاد شما به چهاردست و پا رفتن و سرک کشیدن به اطراف خانه نرسیده واقعا ضرورتی ندارد، شاید حتی برای سلامت نوزاد هم مضر باشد، چون پوست او در تماس با آب و صابون خشک می‌شود.

نوزاد ذاتا تمیز است و نیازی به حمام آنچنانی ندارد، ۲ بار حمام در هفته برای نوزادان کافی است، به شرط آن‌که ناحیه پوشک و باسنش را هر بار برای تعویض به خوبی تمیز کرده و صورت و چین‌های زیر گردن و پاهایش را مرتب با دستمال مرطوب پاک کنید، چون از آنجا که نوزاد تحرک زیادی ندارد تنها این نواحی کثیف می‌شوند.

بهترین زمان حمام کردن چه وقتی است؟ شب یا روز؟

این بستگی به خودتان دارد، هر زمانی از روز می‌تواند زمان مناسبی برای حمام کردن نوزاد باشد، اما بهتر است زمانی را برای این کار انتخاب کنید که به قدر کافی حوصله داشته باشید و وقت کافی در اختیارتان باشد، کسی یا چیزی در این زمان مزاحم‌تان نباشد و برای چک کردن غذا یا پاسخگویی به تلفن مجبور نباشید از حمام خارج شوید، به یاد داشته باشید هرگز نباید نوزاد را در حمام تنها بگذارید، حتی برای چند ثانیه کوتاه، چون حتی ممکن است نوزاد در 5 سانتی‌متر آب هم دچار خفگی شود.

هرگز نوزاد را با شکم پر حمام نکنید، چون ممکن است دچار حالت تهوع و دل پیچه و در نهایت استفراغ بشود. از سویی زمان حمام، نوزاد نباید خیلی هم گرسنه باشد چون ممکن است همکاری لازم را نداشته باشد، بهتر است قبل از این‌که نوزادتان برای گرسنگی بی‌قرار شود، او را حمام ببرید. متخصصان بهترین زمان برای حمام کردن نوزاد را قبل از خوردن شیر می‌دانند. به این ترتیب کودک خواب عمیق‌تر و بهتری خواهد داشت.

چه وانی برای حمام نوزاد مناسب‌تر است؟

وان‌های بسیاری برای نوزادان طراحی شده و ممکن است مدل‌ها، طرح‌ها و رنگ‌های مختلف شما را وسوسه کند تا به دنبال قشنگ‌ترین باشید، اما حواس‌تان باشد در انتخاب وان حمام مانند دیگر وسایل نوزاد ایمنی حرف اول را می‌زند و نسبت به زیبایی ارجحیت دارد. بهتر است وانی را انتخاب کنید که از پلاستیک سفت و سخت ساخته شده باشد و نه خیلی بزرگ باشد و نه خیلی کوچک. نوزاد باید به راحتی در وان جا شود و فضای کافی برای حرکت کردن داشته باشد.

بعضی از وان‌ها تخته توری کوچکی با شیب مناسب دارند که کار حمام نوزاد را راحت می‌کنند، وقتی نوزاد را روی این تخته می‌گذارید لیز نمی‌خورد و از طرفی شیب تخته باعث می‌شود تا سر نوزاد از آب بیرون بماند و تنش در آب باشد تا شما با خیال راحت بتوانید او را بشویید. صندلی‌های مخصوص حمام و تجهیزات دیگری هم در بازار وجود دارد که خیلی به درد نوزادان کوچک نمی‌خورد، اما اگر نوزادتان بزرگ‌تر شد و توانست به تنهایی بنشیند آن وقت می‌توانید برای سهولت در حمام از این وسایل استفاده کنید.

ناحیه تناسلی نوزادان را چطور بشوییم؟ آیا تمیز کردن با آب کافی است؟

از آنجا که این ناحیه در تماس مستقیم با پوشک و ادرار است باید آن را تمیز نگه دارید. تعویض زود به زود نوزاد باعث می‌شود تا این ناحیه دچار سوختگی و التهابات پوستی نشود. هنگام حمام کردن نوزاد پسر پوست روی آلت را کمی عقب بکشید و سریعا شست‌وشو کنید، در مورد نوزادان دختر باید این قسمت حساس را با حرکت دست از جلو به عقب بشویید و تمیز کنید تا دچار عفونت نشود.

لازم نیست در هر بار شست‌وشو به این ناحیه صابون بزنید؛ فقط کافی است با آب تمیز بشویید، چون ممکن است صابون در این قسمت باقی بماند و نوزاد را اذیت کند.

اگر پای نوزاد دچار سوختگی شده حمام کردن او موردی ندارد، حتی برخورد آب با این ناحیه باعث می‌شود تا التهاب آن زودتر خوب شود، هرگز به پوست ملتهب و سوخته پای کودک صابون و شامپو نزنید چون التهاب آن را بیشتر می‌کند، اما شست‌وشوی این ناحیه با آب خالی نه تنها التهاب این قسمت را می‌گیرد بلکه باعث می‌شود، زودتر خوب شود. فقط بعد از حمام به آرامی این ناحیه را خشک کنید تا مرطوب نماند.