ازدواج کودکان در ایران، معضلی که ادامه دارد

ازدواج کودکان یکی از مسایلی است که سال‌هاست نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای جهان نگرانی‌هایی را به وجود آورده‌است.

بر اساس گزارش انجمن سرمایه مردمی سازمان ملل، بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ بیش از ۱۴۰ میلیون دختر زیر هجده سال ازدواج می‌کنند. 10 کشوری که بالاترین آمار ازدواج کودکان را دارند عبارتند از: «نیجر، چاد و جمهوری آفریقای مرکزی ۶۸ درصد، بنگلادش ۴۶درصد ، گینه ۶۳درصد، موزامبیک ۵۶درصد، مالی ۵۵درصد، بورکینافاسو و سودان جنوبی ۵۳درصد و مالاوی ۵۰درصد.»

ازدواج کودکان ریشه در سال‌های دوری دارد. در زمان‌های قدیم ازدواج کودکان رواج زیادی داشت اما با گذشت سال‌ها و پیشرفت جوامع این نوع ازدواج منع شد و در بسیاری از کشورها قوانینی برای مبارزه با ازدواج کودکان وضع کردند. ازدواج کودکان در بیشتر موارد از سوی خانواده‌ها به دلایل مختلفی به کودکان تحمیل می‌شود اما مواردی هم دیده می‌شود که کودکان به خواست خود و از روی علاقه به طرف مقابل تن به ازدواج می‌دهند. با وجود اینکه ممکن است که نوجوان درک بالاتری نسبت به همسن و سالان خود داشته‌باشد اما باز هم ازدواج کودکان مشکلاتی را برای او به وجود می‌آورد.

یکی از تبعات عمده و جدی ازدواج زود هنگام آسیب های روانی و جسمی بسیاری است که به زوج های کم سن و سال وارد می شود. به همین دلیل حتی اگر قانون مجوز ازدواج از سن خاصی را بدهد، صرف رسیدن به سن بلوغ را نمی‌توان شرط خوبی برای ازدواج دانست. برای زندگی مشترک لازم است که هر دو طرف به بلوغ روانی و اجتماعی رسیده باشند.

بیشتر این ازدواج ها در طبقات کم درامد و طبقاتی که از لحاظ فرهنگی با مسایل روز آشنایی ندارند اتفاق می افتد و این خود معضل بزرگی است. با این ازدواج ها بدون در نظر گرفته شدن آمادگی ذهنی و گاه جسمی، کودک ناخواسته وارد مرحله بزرگسالی می‌شوند که گاهی اوقات عواقب ناشی از این مسئله جبران ناپذیر است. دکتر آویده میرشکرایی، متخصص اطفال یکی از پزشکان داوطلب خیریه جمعیت امام علی(ع) است که در زمینه پیامدهایی که ازدواج زودهنگام بر کودکان دارد با ایشان به گفتگو پرداخته ایم:

در نظر علم پزشکی چه طیف سنی ای را دوره کودکی می دانند؟
دو تعریف برای کودک در نظر گرفته می شود؛ یکی از معیار ها بلوغ است. به این معنا که دختر و یا پسری که به بلوغ جنسی برسد پا به دوران بزرگسالی گذاشته است. به لحاظ حرفه پزشکی، با استناد به ماخذهای پزشکی اطفال، تا ١٨ و یا حتی در برخی موارد تا ٢۵ سال را در حیطه پزشکی اطفال قرار می‌دهند. البته در جوامع مختلف این سن متغیر است ولی به طور کل افراد زیر ١٨ سال را در علم پزشکی، کودک در نظر می‌گیریم.

گفتید که یکی از تعاریف بزرگسالی رسیدن به بلوغ جنسی است؛ آیا به اعتقاد شما افراد با رسیدن به بلوغ جنسی آمادگی برقراری رابطه زناشویی را دارند؟
برقراری رابطه جنسی (sexua- relationship) با رسیدن دخترها به سن قاعدگی و پسرها به سن بلوغ جنسی امکان‌پذیر است و آمادگی آن به لحاظ هورمونی وجود دارد. البته این امر باید با شرط تمایل خود فرد صورت گیرد. ازدواج اما مقوله ای دیگر است. در کشور ما البته مسئله برقراری رابطه جنسی به معنای ازدواج است، که با توجه به این مسئله باید گفت افراد با رسیدن به سن بلوغ آمادگی لازم برای ازدواج را پیدا نمی کنند.

با توجه به اینکه ازدواج به طور طبیعی به دنبال خود مسئله بارداری و زایمان را هم پیش می‌آورد، ممکن است در مورد این مسائل هم توضیح بدهید.
معیارهایی وجود دارند که بر اساس آن‌ها ما بارداری را در حیطه بارداری‌های پر خطر (high risk) قرار می‌دهیم، برای مثال قد زیر ١۵٠ سانتی متر و وزن زیر ۴٠ کیلوگرم مادران رادراین محدوده قرار می‌دهد. یکی از این معیارها هم بارداری مادران درسن کودکی (زیر١٨سال) است.

ممکن است از مشکلاتی که متوجه نوزادان متولد شده از مادران زیر ١٨ سال می‌شوند، صحبت کنید؟
طبق آمار در بین این نوزادان، احتمال تولد نوزادان نارس و نوزادان کم وزن (وزن زیر ٢۵٠٠ گرم) وجود دارد.

ایا برقراری رابطه جنسی برای دختران کم سن مشکلات خاصی را به دنبال دارد؟
بیشتر مشکلات این افراد به علت عدم اگاهی و نبود آموزش‌های کافی در زمینه‌های بهداشت (برای مثال پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مقاربتی) و روشهای پیشگیری از بارداری ناشی میشود که می‌تواند منجر به بارداری های ناخواسته و مشکلات حادتر شود. البته درجوامع دیگر هم مسئله بارداری افراد زیر سن قانونی از مسائل مهم تلقی می‌شود و همچنین باید گفت که بیشترین موارد سوءاستفاده جنسی نیز مربوط به کودکان در همین گروه سنی می باشد.

در صورت بارداری در این سنین، چه مشکلاتی متوجه مادر و فرزند او خواهد بود؟
همانطور که گفته شد از جمله معیارهایی که بارداری را در طیف بارداری های پر خطر قرار می دهد، سن کم مادر است. مادران کم سن بیشتر در معرض ابتلا به بیماری های دوران بارداری و زایمان، مثل فشار خون بالا و مسمومیت‌های دوران بارداری، هستند.

علاوه بر این به علت آگاه نبودن و نرسیدن به بلوغ فکری کامل این افراد از مراقبتهای لازم در هنگام بارداری محروم می‌مانند که خود مشکلات مختلفی را هم برای جنین و هم برای مادران به همراه خواهدداشت. بسیاری از مرگ و میرهای مادران مربوط به افرادی است که مراقبت های هنگام بارداری و پیش از زایمان کافی دریافت نکرده اند. از طرفی تحمل دردهای زایمان برای مادران نوجوان بسیار سنگین بوده و مشکلات بسیاری را برای آنها به دنبال دارد. همچنین در میان فرزندان متولد شده از مادران نوجوان تعداد نوزادان نارس و کم وزن بسیار بیشتر بوده که در نتیجه این مسئله عمده مرگ و میر در نوزادان مربوط به فرزندان مادرانی است که در این گروه سنی قرار دارند.

معمولا وقتی در مورد ازدواج کودکان صحبت می‌شود، بیشتر به مشکلات و مسایلی می‌پردازیم که متوجه دخترها است، آیا آسیب خاصی متوجه پسرهایی که ازدواج زود هنگام دارند هم می شود؟
با اینکه بیشتر مسائل ناشی از ازدواج زودهنگام مربوط به دخترها می‌شود، پسرها هم با ازدواج زودهنگام دچار مشکلاتی خواهند شد. البته در مورد پسرها بیشتر باید به این مسئله توجه کرد که ایا از لحاظ بلوغ فکری توانایی اداره زندگی و فرزندان خود را دارند یا خیر. عدم اگاهی و عدم وجود حس مسئولیت پذیری که ناشی از نرسیدن فرد به بلوغ فکری است، در بسیاری از موارد، بی توجهی به کودک (child neglect) و سوءاستفاده از کودک (child abuse) از جمله مسائل هستند که فرزندان والدین کم سن و سال به آنها دچار میشوند.