علائم سنگ کلیه کودکان، چند نکته

سنگ کلیه می تواند سبب درد، انسداد در مسیر ادرار و اگر بدرستی تشخیص و درمان نشود سبب از بین رفتن کلیه ها شود. میزان شیوع سنگ کلیه در کودکان (Kidney Stones in Children) کمتر از بالغین است ولی بر خلاف بالغین، اگر بررسی شوند، در اکثر موارد می توان علتی برای سنگ سازی آنها پیدا کرد. دستگاه ادراری از دو کلیه، دو حالب، یک مثانه و یک مجرای ادرار تشکیل شده است. ادرار بطور طبیعی حاوی کلسیم، اگزالات، سیستئین و اسید اوریک است. وقتی غلظت این مواد در ادرار افزایش یابند، ممکن است رسوب کرده و سبب تشکیل سنگ کلیه گردند. ولی در بعضی کودکان علی رغم طبیعی بودن مقادیر مواد مذبور در ادرار باز کودک دچار سنگ کلیه می شود. در کشورهائیکه منبع اصلی پروتئین غذائی کودکان از گیاهان و سبزیجات است (مثل کشورهای آسیای جنوب شرقی، هندوستان، خاورمیانه و اروپای شرقی) میزان سنگ کلیه در اطفال (Kidney Calculi in Children) بیشتر است. دانستن اینکه سنگ از چه موادی تشکیل شده است برای مشخص ساختن نوع درمان اهمیت دارد. مواد ابتدا سبب تشکیل کریستال می شوند، این کریستالها به کلیه چسبیده و کم کم بزرگ شده و تشکیل سنگ را می دهند. اگر اندازه سنگ کمتر از ۵ میلی متر باشد اکثراً خودبخود دفع می شود ولی سنگهای بزرگتر نیازمند مداخله درمانی هستند. دفع سنگ همراه با دردهای فوق العاده شدید می باشد.

اگر سنگ از کلیه خارج شود دارای سه عارضه مهم خواهد بود:

- ایجاد درد شدید

- ایجاد انسداد در مسیر ادرار

- نیاز به اقدامات تهاجمی جهت درمان

باید خاطر نشان ساخت که اگر سنگ در داخل کلیه تشخیص داده شود، حدود ۹۰ درصد موارد با سنگ شکن قابل درمان است، سنگ شکنی در کودکان خیلی بهتر از بالغین پاسخ می دهد. پس باید حداکثر تلاش را کرد که سنگ در داخل کلیه تشخیص داده شود. بعضی افراد وقتی متوجه وجود سنگ در کلیه می شوند آنرا به حال خود رها می کنند. در این موارد دو اتفاق خواهد افتاد، یا سنگ رفته رفته بزرگتر شده و سبب آسیب کلیه می شود و یا اینکه از کلیه خارج شده و سبب عوارض فوق می گردد. وقتی سنگ از کلیه خارج شد و وارد حالب گردید، اگر در مسیر ادرار انسداد کامل ایجاد کند ظرف هشت هفته کلیه همانطرف از بین می رود مثل اینکه کلیه را با جراحی خارج ساخته اند، بنابراین وجود سنگ کلیه بویژه در اطفال را باید جدی تلقی کرد.

شایعترین علائم سنگ کلیه در اطفال (Kidney Stones in Children) عبارتند از:

- درد در شکم یا پهلوها

- تهوع و استفراغ

- وجود خون در ادرار

- احساس نیاز فوری به دستشوئی (وقتی سنگ به نزدیک مثانه می رسد)

ولی باید به خاطر داشت که تعداد زیادی از کودکان مبتلا به سنگ کلیه فاقد علائم هستند و سنگ آنها بطور اتفاقی کشف می شود.

علل سنگ کلیه در کودکان (Kidney Stones in Children) کدامها هستند؟

- وجود انسداد در مسیر ادرار مثل تنگی محل اتصال حالب به لگنچه کلیه

- عوامل ژنتیک، بعضی از سنگها ارثی هستند

-رژیم غذائی ناسالم مثل مصرف آب کم و مصرف مایعات مضر مثل نوشابه. مصرف زیاد نمک و چاقی کودک را مستعد ابتلا به سنگ کلیه می کند.

- عفونت دستگاه ادراری: بعضی از سنگها مختص ادرار عفونی هستند و در ادرار عفونی رشد می کنند.

- وجود اختلالات متابولیک: شایعترین اختلال متابولیک در کودکان که سبب تشکیل سنگ کلیه می شود، دفع بیش از حد کلسیم از طریق ادرار است. از سایر اختلالات متابولیک در کودکان که آنها را مستعد ابتلا به سنگ کلیه می کنند عبارتند از، نقص آنزیمی در شکستن اگزالات و دفع بیش از حد سیستئین از ادرار است. از خصوصیات کودکانیکه دارای این دو نوع اختلال متابولیک می باشند، سنگ سازی سریع و وسیع می باشد.

انواع سنگ کلیه در کودکان (Kidney Stones in Children) کدامها هستند؟

سنگهای کلسیمی: شایعترین نوع سنگ در اطفال است و به دو شکل اگزالات کلسیم و فسفات کلسیم دیده می شود. اگزالات کلسیم خیلی شایعتر از فسفات کلسیم است. سه علت مهم ایجاد سنگ اگزالات کلسیمی عبارتند از: دفع بیش از حد کلسیم از طریق ادرار، دفع بیش از حد اگزالات از طریق ادرار و ادرار اسیدی. اهمیت اگزالات در تشکیل سنگهای اگزالات کلسیمی ۳۰ برابر کلسیم است و بیمار باید از مواد حاوی اگزالات پرهیز کند نه مواد حاوی کلسیم مثل لبنیات.

سنگهای اسید اوریکی: این نوع سنگها وقتی تشکیل می شوند که ادرار اسیدی باشد. غذاهای سرشار از پورین مثل انواع گوشت، ماهی و حلزون سبب اسیدی شدن ادرار می شوند. وقتی اسید اوریک در ادرار اسیدی تغلیظ شد آن به تنهائی یا همراه با ترکیب با کلسیم سبب تشکیل سنگ کلیه می شود.

سنگهای استروویتی: این نوع سنگها در ادرار عفونی ایجاد می شوند. درمان عفونت ادراری و عاری از عفونت کردن ادرار در پیشگیری از تشکیل این نوع سنگها خیلی کمک کننده است.

سنگهای سیستینی: این نوع سنگها ناشی از یک اختلال ژنتیکی در متابولیسم سیستئین می باشد که در آن مقادیر زیادی سیستین وارد ادرار می شود. این کودکان بسرعت و در مقادیر زیاد سنگ می سازند.

چگونه می توان سنگ کلیه در کودکان (Kidney Stones in Children) را تشخیص داد؟

سونوگرافی بهترین روش غربالگری برای سنگ کلیه در کودکان است ولی دقیق ترین نیست. سونوگرافی سنگ حالب را خوب نمی تواند تشخیص دهد.سی تی اسکن که در بعضی موارد کمک کننده است.

اشعه ایکس: استفاده از اشعه ایکس در تشخیص سنگهای ادراری خیلی کمک کننده است، منتهی برای اینکه سنگ با اشعه ایکس دیده شود باید حاوی مقادیر کافی کلسیم باشد، مثلا سنگ اسید اوریکی با اشعه ایکس دیده نمی شود.

درمانهای سنگ کلیه در کودکان

درمانهای منتظرانه: در تعدادی از موارد برای کودک دارو تجویز می شود تا سنگ دفع شود. اینگونه کودکان باید شرایط بخصوصی داشته باشند، تشخیص اینکه کدام کودک کاندید این نوع درمان است با پزشک می باشد.

سنگ شکنی: بهترین وسیله برای درمان سنگهای کلیه در کودکان است. برای استفاده از این نوع درمان شرایطی لازم است، مثلا اندازه سنگ باید کمتر از یک و نیم سانتی متر باشد. در حدود ۹۰-۸۵ درصد موارد سنگ کلیه در کودکان با سنگ شکن درمان می شوند و حدود ۱۰ درصد موارد نیز سنگ با سنگ شگنی درمان نمی شود. اگر سنگ از کلیه بیرون بیاید اثر سنگ شکنی کمتر می شود. حدود ۷۰-۶۰ درصد سنگهای حالب فوقانی با سنگ شکنی قابل درمان هستند. هر قدر سنگ در حالب پائین تر بیاید موفقیت سنگ شکنی کمتر می شود.

درآوردن سنگ با یورتروسکوپ: امروزه وسایل مجهزی وجود دارند که با آن می توان سنگ را در داخل حالب سنگ شکنی و خارج کرد. منتهی این روش نیاز به بیهوشی دارد و نسبتاً تهاجمی است مثلاً ممکن است حالب سوراخ شود. بدین دلیل است که باید سعی کرد سنگ در داخل کلیه تشخیص داده شود.

درآوردن سنگ کلیه از طریق پوست: گاهاً کودک دارای سنگهای بزرگ و متعدد در داخل کلیه می باشد که در این موارد می توان زیر بیهوشی کلیه کودک را از بیرون سوراخ و با سنگ شکنی سنگهای کلیه را خارج کرد.

چگونه می توان از تشکیل سنگ در کودکان پیشگیری کرد؟

باید حداکثر تلاش را کرد که علت سنگسازی مشخص شود وقتی علت مشخص شد می توان آنرا درمان نمود. مثلاً اگر کودکی دارای تنگی حالب است باید آنرا جراحی کرد و یا اگر کودک کلسیم و یا سیستئین زیادی از راه ادرار دفع می کند باید با تجویز دارو دفع آنها را از طریق ادرار کم کرد. اگر کودک دارای سنگ اگزالات کلسیمی است باید نمک کم بخورد، محدودیت لبنیات ندارد ولی غذاهای حاوی اگزالات (شکلات، نوشابه ، آجیل) را باید کم مصرف نماید. گاهاً در این کودکان استفاده از بعضی داروهای مدر مفید است. اگر کودکی دارای سنگهای اسید اوریکی و سیستئینی است باید ادرار وی را قلیائی نمود. قلیائی کردن ادرار در این کودکان خیلی مؤثر است و ضمن پیشگیری از تشکیل سنگ جدید حتی در بعضی موارد می تواند سنگهای موجود را نیز حل نماید. همیشه پیشگیری از برخی از انواع سنگ کلیه ممکن نیست. اما نوشیدن آب به اندازه کافی برای جلوگیری از کم آبی بدن مهم است. رنگ ادرار که همیشه تقریبا روشن باشد، نشانه آن است که فرد مایعات به اندازه کافی مصرف کرده است. کاهش مصرف نمک و غذاهای شور نیز به کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه کمک می‌کند.

برای کمک به جلوگیری از سنگ جدید، همه بچه‌هایی که سنگ کلیه داشته‌اند، باید:
نوشیدن مقدار زیادی مایعات در طول روز. این به معنی ۳ فنجان در روز (برای نوزادان ) الی ۸ لیوان (برای نوجوانان) باشد. از دکتر خود در مورد اینکه فرزند شما چقدر باید آب بنوشد، سوال کنید.
محدود کردن مصرف نمک و پروتئین در رژیم غذایی خود.
نوشابه، یا نوشیدنی‌های ورزشی مصرف نکنید.
اگر تغییرات در رژیم غذایی از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری نمی‌کند، داروهایی در دسترس هستند که برای کاهش سطح موادی که موجب تشکیل کریستال در ادرار می‌شوند، مفید می‌باشند.