تاخیر رشد در کودکان، چیستی و علل آن

رشد کودک به مراحلی گفته می شود که طی آن کودک مهارت هایی را در زمان های پیش بینی شده می آموزد که به آن مراحل رشد می گویند. اختلال رشد زمانی رخ می دهد که کودک در مراحل خاص رشد مهارتی را نیاموزد. برای مثال اگر زمان مناسب برای راه رفتن بین ۹ تا ۱۵ ماهگی است و کودک ۲۰ ماهه ای نمی تواند راه برود او اختلال رشد دارد. اختلال رشد در ۵ زمینه و یا فقط در یک یا دو مورد از آنها رخ می دهد. علاوه بر این از آنجا که رشد در هر زمینه به زمینه دیگر مرتبط است پس اگر در یک زمینه مشکل ایجاد شود (گفتار و زبان) می تواند در قسمت های دیگر نیز تاخیر رشدی ایجاد کند. (اجتماعی و احساسی)

انواع مختلف الگوهای رشد طبیعی

چند تفاوت که در الگوی رشد کودکان طبیعی دیده می‌شود شامل موارد متداول زیر است که اختلال رشد به حساب نمی‌آیند.

تاخیر در رشد قانونی

این وضعیت شامل بچه‌هایی می‌شود که برای سن خود کوچک هستند اما با سرعت طبیعی رشد می‌کنند. این بچه‌ها معمولاً تاخیر رشد استخوانی دارند و این یعنی بلوغ اسکلتی آنها جوان‌تر از هم‌سالانشان است. (بلوغ استخوانی با رادیولوژِی دست و مچ و مقایسه آن با رادیولوژی نرمال بچه‌های هم‌سن ارزیابی می‌شود.)این بچه‌ها هیچ علائم و نشانه بیماری خاصی که بر رشدآنها تاثیرداشته باشد ندارندو فقط دیرتر از هم‌سالانشان به بلوغ می‌رسند

اما ازآنجاکه تا سنین بالاتر همچنان رشد می‌کنند در بزرگسالی به هم‌سالان خود می‌رسند. احتمالاً پدر، مادر یا یکی از اقوام این بچه‌ها نیز چنین الگوی رشدی داشته است.

کوتاهی قد ارثی یا ژنتیکی

این وضعیتی است که در آن بخاطر کوتاه بودن قد والدین قد بچه‌ها هم کوتاه می‌شود. این اصطلاح به بچه‌های کوتاه قدی اطلاق می‌شود که هیچ نشانه بیماری که بر رشدشان تاثیر بگذارد را ندارند. بچه ‌های مبتلا به این مشکل در سن طبیعی وارد بلوغ می‌شوند و قدشان هم معمولاً به ‌اندازه والدینشان رشد می‌کند.

والدین باید با در نظر گرفتن هر دو این الگوهای رشد، اطمینان یابند که فرزندشان بیماری یا مشکل پزشکی که سلامت او را به خطر بیندازد یا نیاز به درمان داشته باشد، ندارد. اما از آنجا که کودک ممکن است همزمان با هم‌سالان خود وارد بلوغ نشود یا کوتاه‌ قدتر بماند، برای کنار آمدن با اذیت و آزارهای دیگران نیاز به کمک بیشتری دارد. در چند مورد از بچه ‌های طبیعی که کوتاه‌ قد هستند یا خیلی دیر وارد بلوغ می‌شوند، هورمون‌ درمانی مفید است.

عوامل خطرساز اختلال رشد چیست؟

عوامل خطری به دو دسته تقسیم می شود:

- ژن و محیط

کودکانی که با نابهنجاری ژنتیکی یا کروموزومی دنیا آمده اند بیشتر در معرض ابتلا به اختلال رشد هستند. یک مثال خوب می تواند خطرات ژنتیکی سندرم داون باشد که موجب اختلال رشد بسبب نابهنجاری کروموزومی می شود. خطرات محیطی از در معرض بودن عوامل آسیب زا قبل و بعد از تولد منشا می گیرد و می تواند شامل سوتغذیه مادر یا مواجه شدن با سموم و انتقال عفونت از مادر به کودک (هپاتیت و ایدز) باشد . خطرات محیطی همچنین شامل گذشته کودک نیز می باشد. مثلا نوزادی که هنوز به رشد کامل نرسیده است با فقر شدید، افسردگی مادر سوتغذیه و عدم مراقبت مواجه است، بیشتر در معرض اختلال رشدی است.عوامل خطری می تواند تاثیر زیادی بر رشد بگذارد.هر چه این عوامل افزایش یابند کودک بیشتر در معرض خطر است.

ما خوشحال می شویم که شما اینجایید چون که کارهای زودهنگام زیادی هستندکه شما می توانید برای کودک خود انجام دهید .ابتدا باید بدانید که خدماتی موجود هستند که شما می توانید از مشکل کودک خود اگاه شوید و اگر مشکل تشخیص داده شود می توانید انرا مورد بررسی قرار دهید.

ما انتظار داریم که مهارت های کودک (شامل خندیدن، چرخیدن، پاسخ دادن، برقراری ارتباط، خوردن غذا، ایستادن و …) در زمان خاص خودآموخته شوند. مثلا کودک در 3 ماهگی احتمالا این کار را انجام می دهد و در 4 ماهگی باید بتواند آن کار را انجام دهد و در یک سالگی می تواند صحبت کند. این زمان بندی ها مراحل رشد گفته می شود. چیزی که بعنوان رشد طبیعی در نظر گرفته می شود به صورت گسترده تعریف می شود زیرا ما می دانیم که همه کودکان مهارت های مشابه را در زمان مشابه نمی آموزند .دو کودک که در یک روز دنیا آمده اند ممکن است که یک مهارت را در ماه های متفاوت بیاموزند و هر دو آن ها نیز طبق برنامه عمل کنند. این درست زمانی است که مهارت ها طبق انتظار پیش نمی رود و والدین و مربیان نگران می شوند.

چه باید کرد؟

ابتدا باید بامتخصص در مورد رشد کودک خود صحبت کنید.

متعجب نشوید اگر متخصص به شما بگوید نگران نباشید ،صبور باشید به کودک خود زمان دهید .این مواردی است که والدین به خصوص در زمان مراحل اولیه رشد کودک خود می شنوند.حتی اگر مشکل وجود داشته باشد کودکان با سرعت متفاوتی رشد می کنند.متخصص آگاه است که ممکن است کوک شما به جای رشد ثابت و آ هسته ،رشد ناگهانی داشته باشد.به عبارت دیگر متخصص به شما توصیه می کنند که غربالگری رشد انجام دهید که هدف از این کار تشخیص احتمال تاخیر در رشد می باشد .غربالگری اندازه گیری کلی و سریع مهارت کودک شما می باشد. غربالگری به اندازه کافی جزئی و دقیق نیست اما نتایج آن میتواند مشخص کند که آیا کودک شما به سنجش رشد نیاز دارد یا خیر.

ارزیابی رشد کودک

ارزیابی رشد باید توسط متخصص حرفه ای صورت گیرد که بتواند از نقاط ضعف و قوت کودک شما نتایجی حاصل کند. این ارزیابی با تمرکز بر 5 زمینه انجام می شود :

- رشد جسمی (مهارت حرکتی)

- رشد ارتباطی(گفتار و زبان)

- رشد شناختی (توانایی هوشی)

- رشد اجتماعی و احساسی (مهارت اجتماعی و کنترل احساسی)

- رشد سازگاری (مهارت مراقبت شخصی)

نتایج این ارزیابی می تواند برای تصمیم گیری نسبت به استفاده از خدمات درمانی زودهنگام کاربرد داشته باشد. مداخلات درمانی زودهنگام برای نیازهای فردی کودک تهیه شده است.