تاخیر رشدی در کودکان، نشانه ها و تشخیص آن

در این مقاله قصد داریم به شما کمک کنیم تا متوجه شوید که تاخیر رشدی چیست و چگونه می توانید ابتلای احتمالی فرزندتان به این عارضه ها را تشخیص داده و در چه زمان و چه شرایطی باید در مورد آن نگران باشید.

تاخیر رشدی کودک چیست؟
آیا فکر می کنید که نوزاد یا کودک نوپای شما ممکن است تاخیر رشدی داشته باشد؟ تاخیر رشدی اغلب زمانی تشخیص داده می شود که یک کودک طبق انتظار ما به پیشرفت خود دست نمی یابد. آنها می توانند جزئی بوده و یا در برخی موارد مهمتر باشند. اغلب تاخیرهای تکاملی جدی نیستند و معمولاً خودشان اصلاح می شوند و برای برخی نیز علت شناخته شده ای وجود ندارد. با این حال، اگر فرزند شما به نوعی از تاخیر رشدی مبتلا باشد، مواردی وجود دارد که می توانید برای رسیدگی به آن اقدام کنید.

نشانه های تاخیر رشدی کودک چیست؟
انواع مختلفی از تاخیر در رشد ممکن است در نوزادان و کودکان نوپا وجود داشته باشد که حرف زدن، بینایی و مهارت های حرکتی تنها چند مورد از آنهاست. تشخیص این موارد می تواند سخت باشد، به خصوص برای پدر و مادری که برای بار اول و بدون داشتن تجربه کافی بین یک تاخیر ساده و یک تاخیر رشد جدی در فرزند خود مردد هستند. در زیر علائم هشدار دهنده برای انواع مختلف تاخیر رشدی در کودکان از نوزادان تا دو ساله ذکر شده است :
۱) تکلم و گفتار
ضعف گفتاری و تکلم در کودکان نوپا بسیار رایج است. در واقع، آنها شایع ترین نوع تاخیر رشدی کودک هستند. در حالی که گفتار به ارتباطات کلامی اشاره دارد، تکلم بیشتر در مورد این است که چگونه کوچک شما قادر به دریافت و بیان اطلاعات است. اگر کودک شما در همان سنی که خواهر بزرگترش یا بعضی از بچه های دیگر حرف زدند تکلم نداشت، نباید نگران باشید. رشد و توسعه اولیه تکلم بسیار ناهمگون است و با اختلافات زیادی بین کودکان پیش می رود، به گونه ای که چند ماه تفاوت قابل توجه نیست و کودک شما با اینکه ممکن است دیرتر از موعد انتظار شما به حرف بیفتد، می تواند ناگهان یک جهش رشدی واژگانی را تجربه کند.
در صورت بروز تاخیر در تکلم راجع به اولین چیزی که باید تحقیق کنید، احتمال وجود نقص شنوایی در کودک است، اما خوشبختانه این امر به راحتی قابل آزمایش و رد کردن است که در این رابطه باید به پزشک مراجعه نمایید. اگر کودک مدرسه ای شما هنوز با تکلم مشکل دارد، ممکن است لازم باشد به نقایص احتمالی در یادگیری مانند اختلال کم توجهی - بیش فعالی (ADHD) و اوتیسم (ASD) توجه کنید. اگر به تاخیر گفتاری مشکوک هستید، متخصص اطفال احتمالاً فرزند شما را به یک متخصص آسیب شناسی گفتار ارجاع خواهد داد.
چگونه آن را بشناسیم؟
اگر فکر می کنید کودک نوپای شما دارای تاخیر تکلمی است، برخی از نشانه هایی که باید رصد کنید به شرح زیر هستند:
- در۳ تا ۴ ماهگی کماکان صداهای شلوغ را نمی شنود و یا پاسخ نمی دهد.
- در ۴ ماهگی هنوز هیچ تلاشی برای تقلید صدا انجام نمی دهد.
- در ۷ ماهگی به صداها پاسخ نمی دهد.
- در ۱ سالگی هیچ تک کلمه ای را نمی گوید.
- در ۲ سالگی نمی تواند حداقل ۱۵ کلمه را بگوید، گفتار شما را تقلید کند و یا از هیچ مدل کلامی برای ارتباط استفاده کند.
۲) فعالیت یا مهارت های حرکتی
آیا تصور می کنید که کودک شما به موقع راه نمی رود و یا متوجه شده اید که کودک نوپای شما برای گرفتن یک قاشق مشکل دارد؟ اگر چنین است، ممکن است که او یک تأخیر حرکتی داشته باشد.
تاخیر حرکتی عمده بر توانایی چهار دست و پا رفتن یا راه رفتن کودک تاثیر می گذارد، در حالی که یک تاخیر حرکتی جزئی بر توانایی کودک برای استفاده از ظروف یا مداد تاثیر دارد. علل رایج عبارتند از زایمان زودرس، فلج مغزی، صرع، مشکلات بینایی و تاخیر شناختی. اگر به تاخیر کودک در مهارت های حرکتی مشکوک هستید، پزشک متخصص اطفال ممکن است فیزیوتراپی را برای تاخیرهای حرکتی عمده و یا کار درمانی را برای تاخیر حرکتی جزئی به شما توصیه کند.
چگونه آن را بشناسیم؟
اگر فکر می کنید کودک نوپای شما دارای تاخیر حرکتی است، برخی از نشانه هایی که باید رصد کنید به شرح زیر هستند:
- در ۳ تا ۴ ماهگی به اشیاء دست یا چنگ نمی زند و آنها را نگه نمی دارد.
- در ۵ ماهگی در هیچ جهتی غلت نمی زند.
- در ۶ ماهگی بدون کمک نمی تواند بنشیند.
- در ۷ ماهگی هیچ تلاشی برای گرفتن اشیاء نمی کند.
- در ۱ سالگی نمی تواند چهار دست و پا برود و بدون کمک بایستد.
- در ۱۸ ماهگی نمی تواند راه رفته و یا یک اسباب بازی چرخدار را هل دهد.
- در ۲ سالگی همچنان روی انگشتان پا حرکت می کند.
۳) شناختی
تاخیر شناختی به مشکلات تفکری کودک اشاره دارد و گاهی اوقات می تواند به عنوان یک ناتوانی ذهنی شناخته شود. اگر کوچک شما یک تاخیر رشد شناختی داشته باشد ممکن است به دلیل ناتوانی هایی در یادگیری مانند ADHD، مسمومیت سرب، اختلال ژنتیکی یا اختلال طیف اوتیسم(ASD) باشد. در این شرایط برای رفع این نوع تاخیر رشدی کودک مداخله به موقع درمانی بسیار مهم است.
چگونه آن را بشناسیم؟
اگر فکر می کنید کودک نوپای شما دارای تاخیر شناختی است، برخی از نشانه هایی که باید رصد کنید به شرح زیر هستند (علائم اختلالات شناختی مانند اوتیسم در ۱۲ تا ۱۸ ماهگی) :
- سر و صدا نمی کند.
- جهت کنجکاوی و پرسش به اشیاء اشاره نمی کند.
- هیچ شیئی را برای نشان دادن به بزرگترها بالا نگه نمی دارد.
- به افراد دیگر توجه و علاقه ای ندارد.
- به افراد دیگر علائمی مانند خداحافظی یا مانند این را نشان نمی دهد.
- وقتی با اسباب بازی بازی می کند معمولاً کارهایش تکراری است.
- تماس چشمی برقرار نمی کند.
- به یک فرد بالغ نگاه ممتد نمی کند.
- فقط با چند اسباب بازی خاص مورد علاقه اش بازی می کند.
- بیشتر از افراد، به اشیاء علاقه مند است.
- از هیچ چیز تقلید نمی کند.
- به صدا کردن نامش واکنشی نشان نمی دهد.
- مهارت و یا واژه ای که قبلاً آموخته را راحت فراموش می کند.
۴) بینایی
دید کودک شما به طور معمول در طی ۶ ماه اول تار است و به مرور بهبود می یابد. اگر فکر می کنید که در مورد کودکتان این اتفاق نمی افتد، نشانه هایی وجود دارد که باید به آنها توجه داشته باشید.
چگونه آن را بشناسیم؟
اگر فکر می کنید کودک نوپای شما دارای تاخیر بینایی است، برخی از نشانه هایی که باید رصد کنید به شرح زیر هستند:
- در ۲ ماهگی متوجه حرکت دست نمی شود.
- در ۳ ماهگی حرکت اشیاء را با چشم خود دنبال نمی کند.
- در ۶ ماهگی تجربه پاره شدن رگهای چشم یا آسیبهای چشمی دیگر داشته باشد.
- در ۶ ماهگی اجسام نزدیک حدود ۳۰ سانتی متری و یا اشیاء دور تا ۲ متر را دنبال نمی کند.
۵) اجتماعی یا احساسی
تاخیر رشد اجتماعی یا احساسی موجب مشکلاتی در توانایی کودک شما برای برقراری ارتباط با بزرگسالان یا حتی سایر کودکان می شود. این مشکلات به احتمال زیاد قبل از اینکه کودک شما مدرسه را شروع کند، نمایان می شوند. برخی از علل تاخیرهای اجتماعی، عاطفی و یا شناختی به پدیده ای که به عنوان اختلال پیشرفت فراگیر(PDD) شناخته می شود، نسبت داده می شود. PDD تحت چارچوب ASD قرار دارد. در حالی که هیچ درمان قطعی برای این نوع تاخیر در رشد موجود نیست، اما روشهای بهبودی وجود دارد که شامل درمان رفتاری و دارو است.
۶) تاخیر رشد کلی
هنگامی که یک کودک بسیاری و یا همه تاخیرهای رشدی ذکر شده را به طور توام دارا باشد، آن را "تاخیر رشد کلی" می نامند. علل شایع شامل نقص ژنتیکی (مانند سندرم داون)، سندرم X شکننده، سندرم محرک جنین و مشکلات پزشکی شدید منجر شونده به زایمان زودرس هستند.

اگر دچار تردید در تاخیر رشدی کودکتان هستید چه باید بکنید و چه وقتی باید نگران تاخیر رشدی کودک باشید؟
به یاد داشته باشید که اگر کودک نوپای شما به موقع به نقاط عطف رشدی اش نمی رسد، این لزوماً تنها عامل نتیجه گیری نیست که فرزند شما تاخیر رشدی دارد. بچه های مختلف در مراحل مختلف یاد می گیرند و نقاط قوت خود را به مرور برجسته می کنند، به این معنی که محدوده طبیعی کودک شما برای رسیدن به یک نقطه عطف خاص وسیع است.
بسیاری از محدوده ها و دامنه های سنی معمول که برای نقاط عطف کودکان مطرح می شوند، فقط میانگین هستند و به این معنا نیست که همه کودکان باید این نقاط عطف را دقیقاً در همان حد متوسط سنی مطرح شده از خود نشان دهند. برخی ممکن است زودتر و برخی نیز دیرتر به آنها برسند.
همچنین لازم به ذکر است که دستیابی به برخی از نقاط عطف ممکن است به طور کامل در کودک دیده نشده و یا جابجا شود. اما برای یک کودک معمولاً برای دو مرحله متوالی از نقاط عطف رشدی این اتفاق نمی افتد (توالی به این معنی که یکی بخشی از دیگری بوده و یا به طور مستقیم بعد از دیگری بروز می کند). بنابراین اگر کودک شما کمی در رسیدن به یک نقطه عطف عقب بوده و تاخیر دارد، لازم نیست نگران باشید. با این حال اگر فکر می کنید در کودکتان رسیدن به برخی از این مهارتها به تعویق جدی افتاده است، سلسله مراتب زیر را رعایت کنید:
به حس خود اعتماد کنید
هیچکس فرزند شما را مانند خودتان نمی شناسد. بنابراین، اگر شما خودتان احساس می کنید ممکن است مشکلی وجود داشته باشد، پس واقعاً محتمل است.
زود اقدام کنید
اگر نگران هستید، سریع تر نظرات و کمک ها را دریابید. با هر نوع تاخیر رشد، درمان اولیه کلیدی است.
گوش به زنگ باشید
با اینکه متخصص اطفال فرزند شما، اولین کسی است که در صورت بروز مشکل به او مراجعه می کنید، اما این شما هستید که محافظ نهایی فرزندتان هستید. اگر دغدغه دارید، در مورد درخواست به موقع غربالگری رشد، گوش به زنگ باشید.
علاوه بر پزشک متخصص، از یک مشاور تربیتی حرفه ای نیز کمک بگیرید
دو نوع ارزیابی حرفه ای وجود دارد که کودک شما هنگام تعیین یک تاخیر رشدی می تواند دریافت کند: پزشکی و آموزشی. همانطور که متخصص اطفال می تواند ارزیابی های پزشکی لازم را انجام دهد، یک متخصص یا مشاور حرفه ای تربیتی نیز می تواند ارزیابی آموزشی کودک شما را انجام دهد.

تشخیص تاخیر رشد
پس از تشخیص تاخیر رشدی کودک، تعداد منابع موجود برای کمک به فرزند و خانواده تان متعدد هستند. شما می توانید با تحقیق در مورد منابع موجود در منطقه خود شروع کنید و به راحتی به شکل آنلاین دیگر والدین درگیر با کودکان مبتلا به تاخیر رشدی را نیز پیدا کرده و به تبادل تجربیات بپردازید.

منابع آنلاین
در زیر برخی از منابع عالی و مفید جهانی ذکر شده است که ما پیشنهاد می کنیم که آنها را دیده و از آنها برای کمک به خود و فرزندتان استفاده کنید.
- autismspeaks.org
- devdelay.org
- parentcenterhub.org
- parentcenterhub.org
- ed.gov

انجمن والدین را پیدا کنید
پس از تشخیص تاخیر رشدی کودک، پیدا کردن یک مجمع از والدین که فرزندانشان مشکل مشابه دارند، بسیار مهم و البته بسیار مفید است. در اینجا لیستی از جوامع آنلاین برای پیدا کردن پشتیبانی و مشاوره ذکر شده است.
- autismspeaks.org
- myautismteam.com
- mychildwithoutlimits.org
ما امیدواریم که این اطلاعات به شما کمک کند تا در مورد کودک و دغدغه های رشدی او اطلاعات بیشتری به دست آورید.

چرا نباید نگران باشید؟
بین تولد تا سه سالگی، هر کودک ممکن است نوعی از رشد غیر عادی را از خود بروز دهد. این که آیا این مشکل فیزیکی و یا ذهنی است، خیلی مهم نیست، این مهم است که کودکان آن قدر گرانبها هستند که ارزش انجام هر کاری را داشته باشند. البته باز تاکید می کنیم که هر کودک خاص و منحصر به فرد است و هیچ دلیلی برای نزدیک بودنش به یک کودک متوسط تعریف شده وجود ندارد.
جای تعجب نیست اگر هر پدر و مادری نگران باشند که چرا فرزندشان با بقیه کودکان هماهنگ نیست و اگر شما در مورد چهار دست و پا رفتن، راه رفتن، صحبت کردن، گریه و یا هر کدام از صدها گام دیگری که کودکتان باید بردارد، نگران هستید ضروری است که از متخصص اطفال جهت مشاوره و بازدید حرفه ای جهت رد هر گونه علت تاخیر پزشکی، مشاوره کسب کنید.
خبر خوب این است که برای اکثریت قریب به اتفاق بچه ها یک تاخیر خفیف بیانگر وجود یک مشکل پزشکی نیست، بلکه چیزی است که ممکن است طبیعی تلقی شود. در این موارد، راه حل بهینه به سادگی این است که تحریک کودک از محیط اطرافش را برای کسب مهارت فوق تشدید کنید.
برای این بچه ها تعداد زیادی از فعالیت های سرگرم کننده و آموزشی که با نقاط عطف رشدی متفاوت دسته بندی شده اند، وجود دارد و شما نیز به عنوان یک پدر و مادر به راحتی می توانید ایده های جدیدی را برای دستیابی به بهترین فرصت های یادگیری ارائه کنید. کمک والدین دست اندرکار به یافتن ایده های عملی برای سرگرمی و فعالیت های جذاب برای کودک بسیار حیاتی است و ما نیز بر این باوریم که یادگیری در هنگام تولد شروع می شود و یکی از بهترین هدیه هایی است که کودک می تواند از آن لذت ببرد.