بیماری سلیاک در کودکان، چه علائمی دارد؟

بیماری سلیاک که به آن بیماری اسپروی سلیاک نیز گفته می شود، نوعی واکنش ایمنی به گلوتن مصرف شده می باشد که در غلاتی مانند گندم و جو موجود است. گلوتن در مبتلایان به بیماری سلیاک منجر به ایجاد پاسخ ایمنی در روده کوچک می شود. بیماری سلیاک، انتروپاتی حساس به گلوتن نیز نامیده می شود. در طول زمان این واکنش به دیواره روده آسیب می زند و مانع از جذب مواد مغذی و ایجاد سوء تغذیه می گردد. آسیب به روده اغلب سبب اسهال، خستگی، ضعف، کاهش وزن، نفخ و آنمی می شود و حتی می تواند عوارض جدی را به دنبال داشته باشد. سلیاک در کودکان می تواند سوء جذب را به همراه داشته باشد و سوء جذب نیز بر رشد آن ها تاثیر خواهد گذاشت. علاوه بر این، سایر علائمی که بزرگسالان تجربه می کنند نیز در کودکان ایجاد خواهد شد. سلیاک درمانی ندارد اما در مورد اغلب افراد رژیم غذایی فاقد گلوتن، می تواند به کنترل علائم بیماری سلیاک کمک کند و به بهبود روده بیانجامد.

علائم بیماری سلیاک
علائم سلیاک در کودکان و افراد بالغ متفاوت می باشد. شایع ترین علائم بیماری سلیاک در بزرگسالان عبارت است از اسهال، خستگی و کاهش وزن. بزرگسالان ممکن است نفخ و گاز معده، درد شکم، تهوع، یبوست و استفراغ را تجربه کنند. اما بیش از نیمی از افراد بزرگسال علائمی دارند که ارتباطی با سیستم گوارشی ندارد. این علائم عبارت است از:
-آنمی، که معمولا ناشی از فقر آهن است.
-از دست دادن دانسیته استخوان یا نرم شدن استخوان ها
-راش های پوستی تاول دار همراه با خارش
-زخم های دهانی
-سردرد و خستگی
-آسیب به سیستم عصبی از جمله بی حسی و مورمور شدن در پاها و دست ها، مشکلاتی در تعادل و اختلال شناختی
-درد مفصل
-کاهش عملکرد طحال
-رفلاکس اسیدی و سوزش معده
علائم سلیاک در کودکان زیر دو سال عبارت است از:
استفراغ
اسهال مزمن
تورم شکم
عدم رشد مناسب
اشتهای ضعیف
اتلاف ماهیچه ای
علائم بیماری سلیاک در کودکان بزرگتر عبارت است از:
اسهال
یبوست
از دست رفتن وزن
تحریک پذیری
کوتاهی قد
تاخیر در بلوغ
نشانه های عصبی مانند اختلال بیش فعالی/کمبود توجه، ناتوانی در یادگیری، سردرد، فقدان هماهنگی ماهیچه ها و تشنج.

Dermatitis herpetiformis:
Dermatitis herpetiformis یک بیماری پوستی همراه با تاول و خارش می باشد که، ناشی از عدم تحمل گلوتن در روده ها می باشد. این راش ها معمولا روی آرنج، زانو، باسن و سر ایجاد می شود. این بیماری اغلب با تغییراتی در دیواره روده کوچک همراه است اما ممکن است علائم گوارشی قابل توجهی ایجاد نکند. پزشکان این بیماری را با رژیم غذایی فاقد گلوتن و یا دارو و یا ترکیبی از هر دو، درمان می کنند.

چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر به اسهال یا ناراحتی های گوارشی دچارید که بیش از دو هفته به طول می انجامد با پزشک مشورت کنید. اگر فرزند شما رنگ پریده است، مدفوع حجیم و بدبو دارد و یا در رشد ناتوان است با پزشک مشورت کنید. قبل استفاده از رژیم غذایی فاقد گلوتن با پزشک مشورت کنید. اگر شما مقدار مصرف گلوتن را قبل از تست بیماری سلیاک کاهش دهید در آن صورت ممکن است نتایج تست تغییر یابد.
بیماری سلیاک می تواند در خانواده موروثی باشد. اگر فردی در خانواده به این بیماری مبتلا باشد پزشک می تواند شما را نیز به لحاظ وجود این بیماری تست کند. هم چنین اگر به بیماری سلیاک مبتلا هستید می توانید از پزشک بخواهید تا سایر اعضای خانواده را به لحاظ وجود این بیماری بررسی کند.

علت بیماری سلیاک
بیماری سلیاک در اثر تعامل بین ژن ها، مصرف غذاهای حاوی گلوتن و سایر فاکتورهای محیطی ایجاد می شود، اما علت دقیق آن مشخص نیست. تغذیه نوزاد، عفونت های گوارشی و باکتری های معده، می تواند در ایجاد این بیماری نقش داشته باشد.
برخی اوقات ممکن است بیماری سلیاک برای اولین بار بعد از جراحی، بارداری، زایمان، عفونت ویروسی یا استرس عاطفی شدید فعال شود. زمانی که سیستم ایمنی کودک واکنش شدیدی به گلوتن موجود در غذا نشان می دهد این واکنش به پرزهای موجود در روده کوچک آسیب می رساند. این پرزها در جذب ویتامین ها، ترکیبات معدنی و سایر مواد مغذی موجود در غذا نقش دارند. اگر پرزها آسیب ببینند شما نمی توانید به مقدار کافی مواد مغذی جذب کنید و در این حالت اهمیتی ندارد که چقدر غذا می خورید.
برخی تغییرات ژنتیکی به نظر می رسد ریسک ابتلا به بیماری سلیاک را افزایش می دهد، اما داشتن این تغییرات ژنی بدان معنی نیست که شما در خطر ابتلا به بیماری سلیاک قرار دارید و این نشان می دهد فاکتورهای دیگری نیز در ایجاد این بیماری دخالت دارند.

فاکتور های خطر بیماری سلیاک:
همه افراد ممکن است به بیماری سلیاک دچار شوند. اما بیماری در برخی افراد شایع تر است:
-سابقه خانوادگی در ابتلا به بیماری سلیاک یا درماتیتیس هرپیتفرم
-ابتلا به دیابت نوع یک
-بیماری خود ایمنی تیروئید
-کولیت میکروسکوپیک
-بیماری آدیسون
-روماتوئید آرتریت

عوارض بیماری سلیاک:
بیماری سلیاک در صورت عدم درمان می تواند عوارضی را به همراه داشته باشد. عوارض بیماری سلیاک عبارت است از:
سوء تغذیه: آسیب به روده کوچک بدان معناست که مواد مغذی به اندازه کافی جذب نمی شوند. سوء تغذیه می تواند به آنمی و کاهش وزن منجر شود. در کودکان مبتلا به این بیماری سوء تغذیه می تواند روند رشد را آهسته کرده و به کوتاهی قد منجر شود.
از دست دادن کلسیم و دانسیته استخوان: سوء جذب کلسیم و ویتامین D می تواند به نرم شدن استخوان ها در کودکان و از دست رفتن دانسیته استخوان در افراد بالغ بیانجامد.
ناباروری و سقط: سوء جذب کلسیم و ویتامین D می تواند مشکلاتی را در باروری به همراه داشته باشد.
عدم تحمل لاکتوز: آسیب به روده کوچک می تواند سبب درد شکم و اسهال بعد از مصرف محصولات لبنی، حاوی لاکتوز شود. وقتی روده بهبود یافت شما دوباره می توانید محصولات لبنی را تحمل کنید. اما برخی افراد با وجود کنترل موفقیت آمیز سلیاک باز هم نمی توانند لاکتوز را تحمل کنند.
سرطان: مبتلایان به بیماری سلیاک که رژیم غذایی فاقد گلوتن را حفظ نمی کنند در خطر ابتلا به فرم هایی از سرطان می باشند.
مشکلات نورولوژیک: مبتلایان به این بیماری ممکن است به مشکلات نورولوژیک مانند تشنج یا نفروپاتی محیطی دچار شوند.
بیماری سلیاک در کودکان می تواند به ناتوانی در رشد، کاهش وزن، تحریک پذیری، مشکلات دندانی، آنمی، آرتریت و صرع بیانجامد.
حدود ۳۰ درصد مبتلایان به بیماری سلیاک ممکن است نتوانند پاسخ خوبی به رژیم غذایی فاقد گلوتن بدهند. این شرایط اغلب بدان دلیل است که رژیم غذایی به گلوتن آلوده می باشد. بنابراین مشورت با متخصص تغذیه در این مورد بسیار اهمیت دارد.
مبتلایان به بیماری سلیاک مقاوم به رژیم غذایی فاقد گلوتن ممکن است به مشکلات دیگری برای مثال رشد بیش از حد باکتری های روده کوچک، کولیت میکروسکوپیک، عملکرد ضعیف پانکراس، ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر، عدم تحمل دی ساکاریدها دچار باشند و یا این که ممکن است به بیماری سلیاک مقاوم مبتلا باشند.

بیماری سلیاک مقاوم:
در موارد نادر، آسیب روده ناشی از بیماری ادامه پیدا می کند و به سوء جذب قابل ملاحظه ای منتج می شود و این شرایط حتی با وجود دنبال کردن رژیم غذایی سرسخت فاقد گلوتن، هم چنان ادامه دارد. به این شرایط بیماری سلیاک مقاوم اطلاق می شود.
اگر با وجود رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن به مدت شش ماه تا یک سال علائم هم چنان ادامه داشت، در آن صورت باید تست های بیشتری انجام دهید. برای کاهش التهاب روده پزشک درمان با استروئید را به عنوان داروی سلیاک توصیه می کند و یا از دارویی استفاده می کند که سیستم ایمنی را سرکوب می کند. همه مبتلایان به بیماری سلیاک باید به لحاظ پاسخ به درمان مانیتور شوند و تحت کنترل باشند.

تشخیص بیماری سلیاک
محققین برآورد کرده اند که تنها ۲۰ درصد مبتلایان به بیماری سلیاک تشخیص بیماری را دریافت می کنند. برای تشخیص سلیاک پزشک انجام تست هایی را توصیه می کند:
آزمایش سرولوژی برای بررسی برخی آنتی بادی ها در خون: افزایش میزان برخی پروتئین های آنتی بادی نشان دهنده واکنش ایمنی به گلوتن می باشد.
تست ژنتیکی برای آنتی ژن های لکوسیت انسانی نیز می تواند برای کنار گذاشتن احتمال بیماری سلیاک استفاده شود.
اگر نتایج این تست ها بیماری سلیاک را نشان دهد، پزشک می تواند اندوسکوپی انجام دهد تا روده کوچک بررسی شود و حتی بخشی از بافت روده کوچک برای آنالیز پرزها نمونه برداری می شود.
مهم است که قبل استفاده از رژیم غذایی فاقد گلوتن تست بیماری سلیاک انجام شود. حذف گلوتن از غذا سبب می شود تا نتایج تست تغییر کرده و نرمال به نظر آید.

آمادگی برای ملاقات با پزشک:
شما ممکن است برای درمان سلیاک به متخصص بیماری های گوارشی ارجاع داده شوید. اطلاعات زیر شما را برای ملاقات با پزشک آماده می کند:
-به رژیم غذایی معمول خود ادامه دهید. اگر در رژیم غذایی قبل از تشخیص تغییری ایجاد کنید در آن صورت نتایج تست بیماری سلیاک تغییر خواهد کرد.
-علائم خود را یادداشت کنید. زمان شروع علائم و تغییرات آن در طول زمان را در نظر داشته باشید.
-استرس ها و تغییرات اخیر در زندگی خود را لیست کنید.
-لیستی از تمام داروهای مصرفی و حتی مکمل ها و ویتامین های مصرفی خود تهیه کنید.
-سوالاتی که از پزشک در ذهن دارید را لیست نمایید.

درمان بیماری سلیاک
آیا بیماری سلیاک قابل درمان است؟ رژیم غذایی فاقد گلوتن برای تمام عمر تنها راه کنترل و نه درمان بیماری می باشد. به عبارتی عمدتا رفع بیماری سلیاک با دوری از گلوتن به دست می آید. علاوه بر گندم سایر غذاهای حاوی گلوتن عبارت است از:
-جو
-بلغور
-مالت
-چاودار
-سمولینا
-تریتیکاله
-دروم
وقتی گلوتن از برنامه غذایی حذف شود، التهاب در روده کوچک، ظرف چند هفته کاهش می یابد و شما ظرف چند روز احساس بهتری خواهید داشت. بهبود و رشد مجدد پرزها ممکن است چند ماه تا چند سال زمان ببرد. فرایند بهبود روده کوچک در کودکان سریع تر از افراد بالغ می باشد.
اگر به طور تصادفی محصول حاول گلوتن را استفاده کنید در آن صورت ممکن است درد شکم و اسهال را تجربه کنید. برخی افراد بعد از خوردن گلوتن علائمی ندارند اما این بدان معنا نیست که گلوتن برای آن ها آسیبی در پی ندارد. حتی وجود مقدار اندکی گلوتن در برنامه غذایی می توان آسیب زننده باشد، خواه علائمی ایجاد شود، خواه بدون ایجاد علائم باشد.
گلوتن ممکن است در برخی غذاها، داروها و محصولات غیر غذایی نیز وجود داشته باشد:
-نشاسته های غنی شده، محافظت کننده و تثبیت کننده های غذایی
-برخی داروهای نسخه ای و غیر نسخه ای
-مکمل های مینرال و ویتامین ها
-مکمل های غذایی و گیاهی
-رژ لب ها
-خمیردندان و شوینده های دهان
-چسب پاکت و تمبر
-مکمل های مینرال و ویتامین ها
اگر کمبود مواد مغذی در مبتلایان به بیماری سلیاک شدید باشد، در آن صورت ممکن است مصرف برخی مکمل ها و ویتامین ها توصیه شود. شما ممکن است به این ترکیبات نیاز داشته باشید:
-کلسیم
-فولات
-آهن
-ویتامین B۱۲
-ویتامین D
-ویتامین K
-زینک
ویتامین ها و مکمل ها معمولا به شکل قرص استفاده می شود. اگر شما در جذب ویتامین های خوراکی دچار مشکل شوید آن را به صورت تزریقی دریافت خواهید کرد. باید اطمینان حاصل کنید ویتامین ها و مکمل های مصرفی فاقد گلوتن باشند.
نکات مهم:
برچسب روی مواد غذایی را بخوانید. برچسب روی غذاهای بسته بندی شده را بخوانید تا از عدم وجود گلوتن اطمینان یابید. پاستاها، غلات و نان، کیک ها و کوکی ها ممکن است حاوی گلوتن باشند. در غذاهای زیر احتمال وجود گلوتن ممکن است:
-آبجو
-آب نبات
-گوشت های فرآوری شده
-سس ها و از جمله سویا سس
-سوپ ها
برخی غلات مانند جوی دو سر ممکن است با گندم ترکیب شده باشد. جوی دو سر خالص برای اغلب مبتلایان به بیماری سلیاک مناسب است.
بسیاری از غذاها وجود دارند که اثری از گلوتن در آن ها نمی باشد. از جمله این غذاها عبارت است از:
-گوشت قرمز، ماهی و مرغ تازه
-میوه ها
-اغلب محصولات لبنی
-سیب زمینی
-سبزیجات
پایبندی کامل به رژیم بیماری سلیاک (رژیم غذایی فاقد گلوتن) دشوار می باشد. در ادامه نکاتی آمده است که شما را در این مورد یاری خواهد کرد:
آموزش: خانواده و دوستان مبتلایان به بیماری سلیاک باید آموزش دیده و توجیه شوند تا شما را همراهی کنند.
از توصیه های پزشک پیروی کنید: اگر تشخیص سلیاک در مورد شما داده شده است لازم است از غذاهای فاقد گلوتن استفاده کنید.
می توانید با سایر افراد مبتلا به بیماری سلیاک در ارتباط باشید تا تجربه ها و مشکلات خود را به اشتراک بگذارید.