درمان آسم در کودکان، داروهای آسم اعتیاد آورند؟

«آسم» از جمله بیماری‌های شایع غیر واگیر است که برای تمام سنین از شیرخوارگی تا دوران کهولت مشکلات زیادی را فراهم می‌آورد و ایرانی‌ها نیز از این امر مستنثی نیستند.
به گزارش سرویس بهداشت و درمان ایسنا، «آسم» از طریق آموزش‌های ساده قابل کنترل است و با به کار گرفتن راهکارهای ساده می‌توان از رنج این بیماران کاست و در نهایت کشور را از صرف هزینه‌های هنگفت در زمینه بروز حملات آسم، غیبت مبتلایان از کار و فعالیت‌های اجتماعی رهایی داد.
بر اساس اعلام مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت، جهت نیل به این هدف از سال ۱۳۷۸ حوزه مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت با همکاری انجمن آسم و آلرژی ایران مبادرت به تشکیل کمیته کشوری آسم و آلرژی کرده است و از اولین فعالیت‌های این کمیته تهیه مطالب آموزشی بوده است.

آسم چیست؟‌
آسم بیماری جدی و مزمن ریه است که غالبا با التهاب مجاری هوایی همراه بوده و ممکن است سبب مشکلات تنفسی شود. مزمن به این معنا است که بیماری همیشه وجود دارد حتی زمانی که بیمار احساس ناخوشی ندارد در صورت تحریک مجاری هوایی در فرد مبتلا به آسم، علائم خس خس، سرفه، تنگی نفس و فشردگی قفسه سینه ظاهر می‌شود و تنفس طبیعی و راحت برای بیمار دشوار می‌شود.
آسم مسئله‌ای مهم در امر بهداشت و سلامت عمومی است. بیش از 150 میلیون نفر در جهان، از جمله تعداد قابل توجهی در ایران به این بیماری مبتلا هستند به طوری که این بیماری تحمیل هزینه زیاد، کاهش کارآیی و فعالیت مفید و عدم توانایی ادامه زندگی طبیعی بیماران در خانواده‌هایشان را سبب می‌شوند.
شیوع بیماری آسم به ویژه در کودکان و شهرهای در حال توسعه رو به افزایش است. برخی عوامل موثر در بروز این مشکلات عبارتند از کاهش تهویه در خانه‌های جدید، تماس با مواد حساست زا (آلرژن‌ها) در محیط‌های بسته (مانند پشم قالی و حیوانات خانگی بویژه گربه)، دود سیگار، عفونت‌های ویروسی، آلودگی هوا، محرک‌های شیمیایی، استفاده از مواد مصنوعی (رنگ‌ها، طعم‌ها دهنده‌ها و اسانس‌ها) در غذاها و افزایش فشارهای روانی در زندگی روزمره.

آسم چگونه بر جامعه تاثیر می‌گذارد؟
جامعه ما ممکن است هزینه زیادی برای آسم کنترل نشده بپردازد. افراد و خانواده‌ها ممکن است مخارج غیر ضروری و زیادی همراه با وقت و انرژی برای مراقبت‌های اورژانس و یا بستری بیماران صرف کنند. زمانی که افراد مبتلا، بیماری‌شان را کنترل کنند ‌تمام جامعه از کاهش این هزینه و افزایش کارایی سود می‌برند. تقریبا پنج درصد از تمام مردم جهان به آسم مبتلا هستند و اگر جامعه‌ای در حال توسعه شهری است، این نسبت ممکن است بیشتر هم باشد.
اطلاعات موجود درباره علل به وجود آمدن آسم و نیز روش‌های جدید پیشگیری از حملات آسم و درمان طولانی مدت آن، موجب می‌شود که با دید تازه‌ای به این بیماری نگاه کنیم.
بیمار مبتلا به آسم دچار التهاب مزمن در مجاری هوایی است. این مسئله سبب بروز علائم حمله آسم یعنی سرفه، خس خس، تنگی نفس،‌عدم تحمل ورزش و احساس فشردگی قفسه سینه می‌شود. علائم آسم عود کننده هستند و ممکن است از چند دقیقه تا چند روز طول بکشند. حملات آسم ممکن است خفیف یا شدید و گاه کشنده باشند. مراقبت‌های پزشکی غالبا برای حملات شدید لازم است.

چه کسانی به آسم مبتلا می‌شوند؟
آسم اغلب در خانواده‌هایی با سابقه مثبت فامیلی بروز می‌کند. این بیماری می‌تواند در هر سنی بروز کند. آسم یک بیماری مسری نیست. بسیاری از ورزشکاران المپیک و افراد مشهور، مبتلا به این بیماری هستند. بنابراین افراد می‌توانند همزمان با ابتلا به آسم زندگی موفقی داشته باشند.
علت دقیق و اصلی ابتلا به آسم هنوز نامشخص است؛ اما آنچه تاکنون روشن شده، نشان می‌دهد که برخی از افراد، بویژه شیرخواران که سابقه مثبت آلرژی (حساسیت) در خانواده دارند، زمانی که در معرض دود سیگار، گرده گیاهان و قارچ‌ها یا سایر عوامل حساسیت‌زا (مانند حیوانات خانگی، هیره‌ها و سوسک‌ها) قرار می‌گیرند، شانس بیشتری برای ابتلا به آسم پیدا می‌کنند. برخی از کارگران نیز پس از تماس با محرک‌های شیمیایی استنشاقی دچار آسم می‌شوند.

آیا آسم قابل پیشگیری است؟
حملات آسم قابل پیشگیری است؛ اما برای آنکه ثابت شود آیا خود بیماری نیز به طور ریشه‌ای قابل پیشگیری است یا خیر، مطالعات بیشتری باید صورت گیرد. البته جلوگیری از تماس با عوامل حساسیت‌زای محیطی و محرک‌ها به پیشگیری از بروز آسم کمک می‌کند.
تاکنون راه حلی برای ریشه کن کردن آسم شناسایی نشده است؛ اما این بیماری را می‌توان به شکلی درمان و کنترل کرد که علائم و حملات آن پیشگیری شوند. زندگی با آسم در اغلب موارد بدون دردسر است.
اغلب کودکان مبتلا به این بیماری با افزایش سن علائم کمتری خواهند داشت؛ اگرچه در برخی از آنها ممکن است شدت علائم ثابت بماند و یا حتی بیشتر شود اما پیش بینی این امر به طور قطعی ممکن نیست. آسم یک بیماری درازمدت است که البته می‌تواند قابل کنترل باشد.

آسم چگونه کنترل می‌شود؟
آسم یک بیماری مزمن است، معمولا بیمار نیاز به مراقبت پزشکی پیوسته و منظم دارد. بیماران مبتلا به آسم متوسط تا شدید می‌توانند با استفاده از داروهای طویل الاثر که توسط پزشک توصیه می‌شود به طور روزانه التهاب مجاری هوایی خود را کنترل کنند و به این وسیله علائم و حملات بیماری را پیشگیری کنند. در صورت ظهور علائم، داروهای سریع‌الاثر (مانند داروهای استنشاقی) برای تسکین آنها به کار می‌رود.
هر بیمار مبتلا به آسم باید پزشکی مطلع و آگاه در زمینه بیماری آسم را به عنوان طبیب معالج و مشاور درازمدت خود انتخاب کند. پزشک و بیمار با کمک هم برنامه مشخصی برای مصرف داروها، اجتناب از عوامل آغازگر حمله آسم و مراحل درمان در صورت وقوع حمله را طراحی و اجرا خواهند کرد. پیگیری این برنامه و تعدیل و تغییر آن هنگام لزوم، ممکن است برنامه‌ای برای تمام عمر باشد.
داروها تنها راه کنترل آسم نیستند. اجتناب از عوامل محرک و مزاحمی که سبب التهاب مجاری هوایی و بدتر شدن بیماری آسم می‌شوند، نیز بسیار مهم است. این عوامل آغازگر آسم نامیده می‌شوند. هر بیمار باید راه اجتناب از عوامل آغازگر بیماری خود را بداند و به آن عمل کند.
روش‌های متعددی وجود دارد که والدین می‌توانند از طریق آنها از شدت بیماری کودک خود کم کنند. فرد می‌تواند با شناخت و اجتناب از تماس کودک خود با عوامل آغازگر علائم آسم از شروع حمله پیشگیری کند و در این رابطه از پزشک خود بخواهد تا در شناسایی و راه‌های پیشگیری از تماس عوامل محرک و مزاحم به وی کمک کند.

نمونه‌ای از عوامل آغازگر حملات و علائم آسم و راه‌های اجتناب از آنها
- عوامل حساسیت زای حیوانات؛ حیوانات دست آموز از خانه خارج شوند و از به کار بردن بالش یا تشک حاوی پر، پشم و کرک اجتناب شود.
- هیره موجود در گرد و خاک خانه‌ها؛ هیره‌ها بند پایانی میکروسکوپی هستند (به اندازه طولی حدود 1/0 میلی متر) که معمولا با چشم غیرمسلح مشاهده نمی‌شوند. به این منظور لازم است بالش‌ها و تشک‌ها را در پوشش‌هایی غیرقابل نفوذ (به عنوان مثال پلاستیکی) پیچیده شوند. تمام ملحفه‌ها هفته‌ای یک بار در آب داغ (55 درجه سانتی گراد) شسته شوند. رطوبت خانه‌ و محیط‌های بسته کاهش یافته و در حد کمتر از 50 درصد باشد. در صورت امکان از قالی به عنوان کف پوش استفاده نشود.
- گرده‌ها و قارچ‌های هوازی؛ در فصول گرده افشانی پنجره‌ها بسته باشند. از منابع تکثیر قارچ مانند برگ‌های خیس و مواد زائد باغچه اجتناب شود. در صورت امکان از دستگاه تهویه استفاده شود.
- دود سیگار؛ دود سیگار که حاوی صدها ماده مختلف شیمیایی و سمی است، یکی از مهم‌ترین عوامل محرک و آغازگر حملات آسم به شمار می‌رود. بنابراین توصیه می‌شود در صورت ابتلا به آسم به هیچ وجه سیگار مصرف نشود. اجازه سیگار کشیدن در خانه به هیچ کس داده نشود.
- تغذیه کودکان و مواد حساسیت زای غذایی؛ تغذیه انحصاری شیرخواران با شیر مادر تا سن شش ماهگی، یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از وقوع آسم و سایر حساسیت‌ها در کودکانی است که سابقه چنین بیماری‌هایی را در خانواده خود دارند. رعایت توصیه‌های پزشکی و بهداشتی در زمینه تغذیه شیرخوار و عدم استفاده از مواد حساسیت‌زا (مانند سفیده تخم مرغ، ماهی، شیر گاو، فراورده‌های گندم، سویا، آجیل، مرکبات و ...) در ابتدای شروع تغذیه کمکی شیرخوار به پیشگیری از وقوع آسم کمک شایانی می‌کند.

اهمیت آسم در دوران بارداری چیست؟
علائم بیماری آسم در زنان باردار ممکن است تشدید شود. بیشترین زمان محتمل برای تشدید علائم آسم در زمان بارداری مربوط به هفته‌های آخر این دوران است. نباید فراموش کرد که در صورت عدم کنترل مناسب بیماری، سلامتی جنین و مادر هر دو در معرض تهدید قرار می‌گیرد. بنابراین توصیه می‌شود:
- مادر باردار در صورت وجود سابقه آسم، این موضوع را با پزشک، ماما یا پرستار خود در میان بگذارد.
- در دوران بارداری معاینات مکرر دوره‌ای داشته باشد تا از سلامت خود و جنین مطمئن شود.
- در مورد ادامه مصرف داروهای قبلی با پزشک خود مشورت کند.
- در دوران بارداری در صورت تجویز داروهای ضد آسم توسط پزشک معالج، آنها را با برنامه درمانی توصیه شده مصرف کند. مصرف اغلب داروهای درمان آسم، در دوران بارداری بدون خطر و مجاز است.

از برنامه درمانی آسم چه انتظاراتی می‌توان داشت؟
افرادی که برنامه درمانی آسم را دنبال می‌کنند، می‌توانند زندگی فعال، با نشاط و بدون علائم آزار دهنده آسم داشته باشند. بنابراین درمان آسم سبب کاهش خسارات اقتصادی، ‌اجتماعی و خانوادگی ناشی از آن می‌شود.
با درمان مناسب اغلب بیماران مبتلا به آسم قادر خواهند بود:
- فعالیت طبیعی، ‌بدون ایجاد علائم آسم داشته باشند.
- خواب طبیعی و بدون علائم آسم شب هنگام داشته باشند.
- از حملات آسم پیشگیری کنند.
- عدد ثبت شده اولیه توسط نفس سنج (پیک فلومتر) را به سطح بالاتری افزایش دهند.

آیا درمان‌های مناسب و جدید آسم در جامعه ما قابل دسترس است؟
داروهای موثر و متنوعی در زمینه آسم وجود دارند که با نظر پزشک و بر اساس نوع و شدت بیماری انتخاب می‌شوند. برخی از داروهای جدید گران هستند، اما در مقابل به دلیل تاثیر خوب آنها، سبب پیشگیری از بستری بیمار در بیمارستان که هزینه بیشتری دارد، می‌شوند.
از آنجا که برنامه‌های پیشگیری و درمان سبب صرفه جویی در هزینه‌های درمان دیررس می‌شوند، به سود مبتلایان این بیماری است که تاخیری در پیگیری و اجرای آنها نداشته باشند.
از آنجا که بیماری آسم به همه گروه‌های سنی و شغلی جامعه مربوط می‌شود بنابراین اقدام برای شناسایی و حل مشکلات ناشی از آن نیاز به کمک همه افراد جامعه دارد و ضروری است که پزشکان، پرستاران، معلمان، بهورزان و بیماران با همکاری یکدیگر برنامه پیشگیری و درمان آسم را اجرا کنند.
تنگی نفس، سرفه و خس خس از علائم بالینی شایع در آسم است. همچنین کاهش در عدد ثبت شده توسط نفس سنج بیمار، وخامت پیش رونده سرفه، خس خس، تنگی نفس و یا احساس فشردگی قفسه سینه
هرگونه سختی در نفس کشیدن از علائم هشدار دهنده وقوع حمله آسم است.
نفس سنج یا دستگاه پیک فلومتر وسیله‌ای مدرج است که بیمار برای سنجش وضعیت تنفسی خود و پس از آموزش توسط پزشک معالج به طور روزانه از آن استفاده می‌کند و عدد مربوط به فشار بازدم خود را در برگه‌ای ثبت می‌کند. اندازه‌گیری و ثبت روزانه فشار هوای بازدم توسط این دستگاه کمک به کنترل بهتر بیماری آسم و پیشگیری از وقوع حملات شدید و بستری بیمار در بیمارستان می‌کند.
باید گفت که آسم بیماری غیرواگیر است. بیمار مبتلا به آسم در شرایط کنترل بیماری منعی برای انجام ورزش ندارد. داروهای ضد آسم اعتیاد آور نیستند و عمل به توصیه پزشک معالج و استفاده از وسایل و داروهای تجویز شده برای موفقیت درمان ضروری است. استفاده از داروهای ضد سرفه برای بیماران مبتلا به آسم مضر است و اصرار بیمار در تجویز مصرف آنها صحیح نیست.

چه داروهایی برای درمان آسم استفاده می‌شوند؟
دو نوع دارو برای درمان آسم استفاده می‌شوند؛ داروهای گشاد کننده برونش، داروهایی هستند که عضلات منقبض شده مجاری هوایی را شل می‌کنند و از این راه سبب کاهش و یا رفع علائم آسم به ویژه در موقع حمله حاد می‌شوند. داروهای ضد التهابی، داروهایی هستند که سبب کاهش تورم و التهاب مجاری هوایی می‌شوند و از این راه علائم آسم را کاهش می‌دهند. این داروها نقش مهمی در پیشگیری از بروز علائم و حملات آسم دارند.
بیماری آسم میان بیماران، تفاوت‌های مهم و قابل توجهی دارد. عوامل آغازگر و تشدید کننده در هر بیمار ممکن است متفاوت باشد. بنابراین تشخیص نوع و شدت آسم در یک بیمار و انتخاب داروی مناسب به بررسی و معاینه دقیق توسط پزشک معالج نیاز دارد. برنامه درمانی و داروهای مناسب توسط پزشک تعیین می‌شود و تنها با رعایت دستورات توصیه شده پزشک می‌توان انتظار کنترل بیماری و رفع علائم را داشت.

آیا داروهای آسم بدون عارضه هستند؟
معمولا داروهای تجویز شده برای آسم به شرط مصرف مناسب و به جا، فاقد عارضه قابل توجه هستند. برخی از مردم نگران اعتیاد و وابستگی‌ به داروهای آسم هستند که چنین باوری درست و علمی نیست.
برای پیشگیری از وقوع عوارض احتمالی، لازم است داروها را همان طور که پزشک تجویز کرده، مصرف شود و در صورت بروز هرگونه عارضه و یا مشکلی، پزشک معالج باخبر شود.
همچنین بیمار نباید به هیچ وجه داروی مصرفی را با نظر خود افزایش یا کاهش دهد و هرگز بدون توصیه پزشک داروهای خود را قطع نکند.