امنیت روانی در کودکان، آسیب‌های ناشی از آن

برخی از کارشناسان معتقدند برای تامین امنیت روانی کودکان لازم است به مواردی از قبیل تامین فضای عاطفی مناسب در سطح خانواده، پرهیز از برخوردهای خشن والدین، در نظر گرفتن تکالیف آموزشی و ورزشی مناسب و عدم ترک کودکان در فضاهای خطرناک توجه کرد.
امنیت روانی در کودکان عبارت است از داشتن شرایط مناسب برای رشد ذهنی و شخصیتی کودکان و دور بودن آنها از انواع آسیب‌های احتمالی فیزیکی و یا روان شناختی. به گونه‌ای که یک کودک در فضای خانواده یا در اجتماع و یا حتی در مدرسه بدون ترس از بروز هر نوع آسیب احتمالی بتواند در آن فضاها حضور داشته و از بودن در آن فضاها لذت ببرد. لذا توجه به عوامل تأثیر گذار بر ایجاد و حفظ امنیت روانی کودکان و آسیب‌ها و تبعاتی که ناشی از عدم وجود چنین احساسی است، توجه بسیاری از کارشناسان و متخصصان این حوزه را برای ارائه راهکارهایی مؤثر به خود جلب کرده است که با توجه به اهمیت این نکته، پژوهشگر ایرنا با علی اکبر ارجمندنیا، روان شناس و استاد دانشگاه به گفت و گو نشست.

آسیب‌های ناشی از عدم امنیت روانی در کودکان
ارجمند نیا در خصوص آسیب‌های ناشی از عدم امنیت روانی در کودکان گفت: اگر کودکی از امنیت روانی لازم برخوردار باشد، طبعاً می‌تواند در زمینه‌های مختلف رفتاری- ارتباطی و تحصیلی و نیز در حوزه‌های مختلف، زندگی بهتری، رشد بهتری و احساس آرامش بیشتری داشته باشد. در مواقعی که احساس نا امنی در بچه‌ها وجود دارد، فعالیت‌های ارتباطی و اجتماعی آنها محدود می‌شود و در حوزه مسائل تحصیلی با مشکل برخورد می‌کنند و دچار اضطراب‌های مختلف، افسردگی و مشکلات مختلف روان شناختی می‌شوند.
وی افزود: احساس نا امنی و تأثیرات آن، فقط در سطح کودکی باقی نمی‌ماند. اگر فردی در دوران کودکی احساس نا امنی شدیدی کند، این امر باعث می‌شود که وی نتواند متناسب با سن اش رشد کند. به مرور این فرد در بزرگسالی با چالش بزرگی مواجه خواهد شد. برای مثال افرادی که نمی‌توانند ارتباطات خود را با والدین شأن تنظیم کنند و استقلال فردی و اجتماعی در سن خود کسب کنند، معمولاً در بزرگسالی دچار مشکلات اضطرابی می‌شوند و به راحتی نمی‌توانند به دیگران اعتماد کنند. دخترانی که احساس نا امنی می‌کنند نمی‌توانند همسران و مادران خوبی باشد و پسرانی که احساس نا امنی می‌کنند، نخواهند توانست همسران و پدران خوبی باشند و فعالیت‌های اجتماعی این افراد در سطح جامعه هم تحت تأثیر این احساس نا امنی قرار می‌گیرد.
این روان شناس افزود: عدم وجود امنیت روانی می‌تواند آسیب‌های متنوعی برای کودکان ایجاد کند. طبعاً انتظار داریم کودکان در دوران کودکی از عهده یکسری از تکالیف وابسته به سنشان برآیند و این تکالیف وابسته به سن امکان ارتباط گرفتن با اطرافیان، داشتن تفکر خلاق و جست و جو گر و استفاده از توانمندی‌های ذهنی برای کسب دانش، ایجاد ارتباط با دوستان و هم کلاسی‌ها و مهمتر از همه اینها لذت بردن از زندگی است. اگر عدم احساس امنیت اتفاق بیفتد طبیعی است که در موفقیت کودکان در برآوردن این چالش‌ها تأثیر گذار می‌شود و رشد آنها را چه به لجاظ جسمی و چه رشدی و عاطفی به تأخیر و یا بن بست می‌اندازد. و این امر باعث ایجاد یکسری نگرانی‌ها نه تنها در میان کودکان بلکه برای خانواده‌های آنها هم می‌شود.

عوامل تأثیر گذارد در امنیت روانی کودکان
ارجمند نیا در خصوص عوامل تأثیر گذار بر امنیت روانی کودکان گفت: امنیت روانی کودکان متأثر از عوامل مختلفی می‌تواند باشد. بخشی از این عوامل وابسته به درون خانواده است. اگر کودکی در معرض تهدیدهای مختلف در خانه قرار بگیرد، امنیت روانی اش با خدشه رو به رو می‌شود. اگر با فضای مدرسه و یا فضاهای اجتماعی احساس نا امنی کند باز در آنجا می‌تواند تحت تأثیر قرار بگیرد و البته نا گفته نماند که احساس امنیت در سنین مختلف می‌تواند متفاوت باشد. در سنین اولیه زندگی تحت تأثیر رابطه با مادر و مراقبین خود قرار می‌گیرد و کمی که بزرگ‌تر می‌شود مساله ارتباط با اطرافیان و هم سن و سال‌های کودک هم مطرح می‌شود و به همان میزانی که کودک رشد ذهنی پیدا می‌کند، احساس ترس هم می‌تواند در او ایجاد شود. برای مثال در سن ۵ یا ۶ سالگی احساس امنیت کودکان ناشی از ترس‌های موهمی است که ناشی از موجودات خیالی و یا مسائلی از این قبیل است که باعث می‌شود آنها نتوانند تنهایی‌های خیلی کوچک را هم حتی تجربه کنند و از این رو به پدر و یا مادر خود پناه می‌برند و این باعث می‌شود که استقلال آنها تحت تأثیر قرار بگیرد. و خود کارآمدی و استقلال فردی شأن با مشکل رو به رو شود.
وی افزود: وقتی وارد مدرسه می‌شوند عوامل مدرسه‌ای بیشتر امنیت روانی آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. و هر چقدر کودکی توانایی ارتباط بهتری داشته باشد طبعاً در مدرسه هم احساس نا امنی کمتری می‌کند و بهتر می‌تواند با هم کلاسی‌ها و دوستانش ارتباط بهتری برقرار کند و از بودن در فضاهایی که پدر و مادرش حضور ندارند، لذت ببرد.

راهکارهای ارتقای امنیت روانی در کودکان
ارجمند نیا در خصوص راهکارهای ارتقای امنیت روانی کودکان گفت: داشتن انتظارات وابسته به سن، احساس استقلال کودکان و تکریم آنها و پرهیز از برخوردهای خشن و ایجاد فضای عاطفی مناسب در سطح خانواده و در نظر گرفتن تکالیف آموزشی و در واقع ورزشی برای کودکان در سنین آنها و دور بودن آنها برای زمان‌های کوتاه از والدین شأن و نگهداری آنها در فضای امن و عدم رها کردن کودکان در محیط‌های خطرناک عواملی هستند که می‌توانند به رشد و امنیت کودکان کمک کنند.
وی افزود: داشتن مراقبین سالم به لحاظ عاطفی و مستقل می‌تواند زمینه‌های امنیت روانی را برای کودکان فراهم کند. به عبارت دیگر رفتارهای متزلزل و وسواس گونه والدین می‌تواند زمینه احساس نا امنی را در کودکان ایجاد کند. به این معنا که اگر ما به دنبال این هستیم که کودکان ما دارای احساس امنیت بهتری باشند طبیعی است که بزرگ‌تر بتوانند خودشان مشکلات روان شناختی که بر احساس نا امنی تأثیر می‌گذارد مثل وسواس، اضطراب و کمال طلبی را کنترل کنند و تنها در این صورت است که می‌توانند فرزندی را تربیت کنند که او هم احساس امنیت کند. در واقع بزرگ‌تر ها باید از خودشان شروع کنند و نگرانی‌های غیر ضروری خود را کنار بگذارند و وسواس‌هایشان را کنار بگذارند و با آرامش به تربیت کودکان خود بپردازند. این مسیر می‌تواند زمینه احساس امنیت را فراهم کرده و احساس نا امنی خطرناک را کاهش دهد.