آزار جسمی کودکان، چگونه باید برخورد کنیم؟

کودکان همواره با نگاه پاک و معصوم خود به دنیا نگاه می‌کنند اما دنیای امروز گاه آنقدر بی‌رحم است که والدین ترجیح می‌دهند خیلی زود آنها را از حوادث و خطراتی که ممکن است برای‌شان پیش بیاید، آگاه کنند.
بچه‌هایی که مورد آزار قرار گرفته‌اند، آسیب دیده‌اند و حتی کشته شده‌اند. این مشکل در تمام کشورهای دنیا مشاهده می‌شود. اما مثل هر مشکل دیگری راهکارهایی برای جلوگیری از آن وجود دارد.

بگذارید کودک‌تان از شما سؤال جنسی بپرسد
کنجکاوی جنسی کودکان بسته به هوش و روابط اجتماعی آنها از ۳ تا ۶ سالگی شروع می‌شود.
آنچه مهم است این است که بچه‌ها شوق و هیجان زیادی در کشف جنسیت خودشان دارند. دنیای ذهن کودک بسیار پاک و معصوم است و اگر سوالات جنسی می‌پرسد، والدین نباید احساس شرم، ناراحتی یا عصبانیت پیدا ‌کنند و نگاه‌شان باید همسو با نگاه کودک باشد.
او با دنیای خودش و از دنیای پاک و معصوم خود از والدین سؤال می‌کند.
بنابراین اگر والدین در برابر هر سؤال جنسی به هر نوعی در مقابل بچه‌ها قرار گرفتند نباید شرم و حیا نشان دهند، در غیر این صورت نمی‌توانند به او کمک کنند.
اگر والدین سؤالات ابتدایی بچه‌ها را دربرابر مسائل جنسی به این شیوه پاسخ دهند اثرات منفی دارد.
اول اینکه کودک از این به بعد در این مورد از آنها مشورت نمی‌گیرد. دوم اینکه منبع آگاهی‌شان را همسن و سالان خودشان یا منابع نامطمئن بیرونی قرار می‌دهند و بیشتر در معرض خطر قرار می‌گیرند و بالاخره اینکه ناراحتی و عصبانیت آنها از سؤال کودک به او احساس گناه و شرم غیرضروری می‌دهد.
بنابراین اگر بعدها مشکلی برایش پیش بیاید و خطری او را تهدید کند به والدین نمی‌گوید.

چگونه مسائل جنسی را به کودکان خود آموزش دهیم؟
درست است که سن آموزش مسائل جنسی به کودکان از ۳سالگی شروع می‌شود اما والدین باید بدانند که تنها در صورتی که کودک از آنها سوال جنسی کرد باید پاسخ دهند نه اینکه خودشان بی‌مقدمه برای کودک توضیح دهند.
ممکن است والدین در کودک رفتاری ببینند که احساس کنند او آمادگی آموزش مسائل جنسی را دارد، مثلا وقتی که کودک اندام جنسی‌اش را نمی‌پوشاند.
والدین باید به خاطر داشته باشند که سؤالات کودک را به صورت کلی و متناسب با سن او پاسخ دهند.
مثلا اگر کودک می‌پرسد: «مامان من از کجا اومدم» مادر پاسخ می‌دهد «از شکمم» و اگر چرایی این مسئله را پرسید مادر می‌گوید: «بچه باید جایی رشد کنه که گرم و آروم باشه و کسی به اون صدمه نزنه و اینجا بهترین جاست.» هرچه سن کودک بالاتر می‌رود پاسخ‌ها می‌تواند بسط بیشتری پیدا کند.
در آموزش به کودک خصوصی کردن و شخصی نشان دادن اندام‌های جنسی به بچه‌ها مهم است زیرا یاد می‌گیرند که از خودشان مراقبت کنند.
نکته مهم آن است که در این آموزش جنسی نباید کودکان به خاطر اندام جنسی‌شان شرمسار شوند.
به عنوان مثال می‌توان درآموزش جنسی به کودک گفت«کسی اجازه نداره به چشم و گوش تو دست بزنه و حتی خودت هم نمی‌تونی و باید مراقب باشی.
بعضی از اندام‌ها مثل چشم و گوش ماست و خیلی خصوصی است و هرکسی نباید به آن دست بزند.
همون‌طور که اگر کسی به چشم و گوشت دست زد میای به من میگی، درباره این قسمت هم اگر کسی دست زد میای به من میگی و از من کمک می‌گیری.» به این ترتیب کودک اول از همه مراقبت از خود را یاد می‌گیرد و دوم اینکه اگر تعرضی پیش آمد بلافاصله والدین را مطلع می‌کند.
اگر والدین پیام عیب است و زشت است به کودک بدهند، اگر تعرضی پیش بیاید شرم و اضطرابی پیدا می‌کند که آن را بازگو نمی‌کند.

خیال کودک‌تان را راحت کنید
اگر والدین در مورد آزار و تعارض جنسی کودک حرفی نزنند و موضوع را نادیده بگیرند، کودک فکر می‌کند گناهی انجام داده.
بدترین کار این است که به او حمله کنید. در این صورت مشکلات او بیشتر خواهد شد.
بهترین راه این است که در مورد تجربه تلخی که داشته گفت‌وگو شود.
اگر کودک به والدین بگوید و والدین نیز با او هم‌دردی کنند و به راه‌حل هم برسند می‌توانند از اضطراب دور شوند و آگاهانه زندگی عادی‌شان را داشته باشند.

پاسخ به سوالات جنسی کودکان یک ضرورت است
بهتر است به کودک گفته شود« ما درباره این موضوع حرف زدیم و راه‌حل دادیم و بهتر است زندگی‌مان را داشته باشیم اما اگر سؤالی داشتی می‌توانی هر وقت خواستی از ما بپرسی.» به این ترتیب موضوع را به خود کودک واگذار می‌کنید تا هروقت لازم دید با شما صحبت کند.
حتی اگر والدین از ترس آبرو روی این مسئله سرپوش می‌گذارند باید بدانند که دست‌کم بین خودشان این مسئله باید حل شود و امنیت و هم‌دلی به کودک داده شود.
به او اطمینان دهند که خداوند ناظر همه ماست و فردی که کار زشتی با او انجام داده یا او را آزار داده جزا خواهد شد.

به عوارض تعرض جنسی دقت کنید
کودکی که مورد تعرض قرار می‌گیرد به خصوص اگر با خشونت همراه باشد دچار پدیده PTSD یا استرس پس از حادثه می‌شود.
یعنی اتفاق بدی برای او پیش آمده و تمام شده ولی حجم احساس منفی و هیجان در او مانده است.
عزت نفس و حرمت نفس در این موضوع به شدت در معرض خطر است.
کودک با به یادآوری موضوع دچار حمله اضطرابی می‌شود. حتی اگر خودش را کنترل کند حمله اضطرابی تبدیل به اضطراب انتشاری در موضوعات دیگر می‌شود مثلا اینکه از فضای بسته و از صدای بلند می‌ترسد و به اصطلاح دامنه ترس‌هایش افزایش پیدا می‌کند.
ضمن آنکه ممکن است افکار وسواسی پیدا ‌کند و با کوچک‌ترین صدا عصبی ‌شود.
فرار و انکار محیط‌های اجتماعی از دیگر عوارض این اتفاق است که حل کردنش کار یک متخصص است.
کودک ممکن است دیگر خودش را دوست نداشته باشد و از خودش متنفر باشد.
هراس اجتماعی کودک می‌تواند تبدیل به تنفر اجتماعی شده و او شخصیت ضداجتماعی پیدا کند.

نشانه های نگران کننده آزار جنسی کودک
در برخی نیز موارد نشانه های فیزیکی از آزار جنسی وجود دارد، که البته نسبتاً نادر است و بیشتر سوءاستفاده های جنسی کودک، آسیب فیزیکی ایجاد نمی کند.
هر چند بیماری های مقاربتی در کودکان نشانه قابل اعتمادی برای سوءاستفاده جنسی به حساب می آیند.

چه عواملی در نمایان ساختن واکنش به مسئله آزار جنسی مؤثر است؟
روانشناس برخی عوامل را در نمایان ساختن واکنش به مسئله آزار مهم شمرد و چنین توضیح داد:
1. سن قربانی:هر چه سن قربانی بیشتر باشد، تجارب سخت تری خواهد داشت.
۲. سن متجاوز:هر چه سن متجاوز بیشتر باشد، آثار شدیدتری بر قربانی به جای می گذارد.
3. هویت متجاوز:متجاوزان مذکر آثار سخت تر و جدی تری بر کودک می گذارند.
۴. طول دوره سوءاستفاده جنسی:هر چه مدت سوءاستفاده طولانی تر باشد، آثار منفی شدیدتری بر قربانی خواهد داشت.
5. ارتباط متجاوز با قربانی:هر چه رابطه نزدیک تر باشد، آثار ایجادشده بیشتر و شدیدتر است.
۶. ماهیت عمل سوءاستفاده گرانه:هر چه آزار با خشونت و اجبار بیشتری اعمال شود، آثار شدیدتری خواهد داشت.
7. مرحله رشدی که کودک در آن قرار دارد.
۸. تعداد سوءاستفاده کنندگان.
9. میزان حمایت خانواده.
به دلیل اینکه انجام هرعمل جنسی بر روی کودک به نوعی آزار محسوب شده و در حیطه رشدی او قرار ندارد، لذا بر روی هر دو جنس که در سنین کودکی باشند، آسیب رسان خواهد بود.

آزار جنسی کودک چه عوارضی در پی خواهد داشت؟
عضو پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی در ادامه درخصوص عوارض این آزار در سنین مختلف بر کودکان چنین تشریح کرد:
1. در کودکان 4-1 سال: اغلب فقدان آداب توالت، ترس از مردان و چسبیدن افراطی به مادر دیده می شود.
۲. قربانیان ۶ - ۴ سال: معمولاً با شکایت جسمانی به پزشک مراجعه می کنند.
قربانی با احساس گناه شدید و قطع امید از علاقه و توجه دیگران گاه مانند کودکی وحشی رفتار می کند. نظافت و شستشوی جبری یا مرگ سمبولیک و تکراری والدین؛ از مراحل مهم بازی های کودک این سن به شمار می آید.
۳. کودکانی در سنین ۱۲ - ۹ سالگی: که قربانی آزار جنسی می گردند اکثراً به دلیل مشکلاتی که در صحبت کردن در مورد این مسئله دارند، دچار واپس زنی جنسیت و اختلال در هویت جنسی می شوند.
درگیری و اشتغال ذهنی آنها با مسایل جنسی سبب می شود که گاهی به صورت بی شرمانه و توأم با پررویی، به توضیح واقعیات بپردازند.

والدین چه مواجهه ای داشته باشند؟
وی درخصوص نحوه مواجهه والدین با کودک خود، پس از دیدن علایم مذکور گفت: اولاً مهم است که والدین از قبل در این زمینه آموزش و دانش لازم را کسب کرده باشند؛ هر چند که شاید بسیاری از خانواده ها کسب اطلاع در این زمینه را ضروری ندانند.
این روانشناس ادامه داد:بنابراین توصیه می کنم که حتماً والدین اطلاعات ابتدایی را در زمینه برخورد با کودکی که احیاناً به هر علتی مورد سوءاستفاده قرار گرفته است، بدانند؛ چراکه بزرگسالان با برخورد تند و حتی گاهی با تنبیه فیزیکی این احساس را در کودک ایجاد می کنند که او مقصر است و این امر سبب تنفر کودک از خودش خواهد شد و فکر می کند موجودی دوست داشتنی نیست.

از سؤال کردن های مکرر و توضیح خواستن از کودک خوداری کنید
وی با تأکید بر اینکه والدین پس از مطلع شدن، از سؤال کردن های مکرر و توضیح خواستن از کودک خوداری کنند، ادامه داد:لازم است والدین نقش حمایتی خود را به عنوان والد به فرزند نشان دهند؛ به طوری که کودک بفهمد که او مقصر نیست و کسی که به او آزار رسانده است، گناه کار است.
آزار جنسی می تواند آسیب جدی از نظر روانی به همراه داشته باشد و به همین جهت لازم است والدین کودک را به کلینیک های روانشناختی هدایت کرده و تحت درمان قرار دهند و از طریق مقامات قانونی اقدام کنند تا مجرم به مجازات خود برسد.

چند توصیه به والدین
عضو پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی برای پیشگیری از آزار جنسی کودک، توصیه کرد:لازم است والدین از فرستادن کودکان خود به محیط های خلوت که امکان رخ دادن آزار باشد خودداری کنند،
اگر کودک خود را برای خرید می فرستند در ساعت خلوت از روز یا شب نباشد و برای کودکان سنین پایین تر این کار به تنهایی نبوده و حتماً خودشان در کنار او در فروشگاه حضور داشته باشند، نسبت به حرف هایی که کودک می گوید حساس باشند؛ مثل اینکه "من دوست ندارم خانه دایی برم."، استفاده از اینترنت و ماهواره با توجه به سن کودک و فعالیت درسی کودک، محدود و زیر نظارت والدین باشد، همچنین لازم است شناخت کافی از دوستانی که فرزندان با آنها ارتباط دارند داشته باشند و مراقب باشند که کودک افراد خیلی بزرگ تر از خود معاشرت نداشته باشد.
وی با بیان اینکه بایستی والدین باید درباره تربیت جنسی و سوءاستفاده جنسی به کودکان خود آموزش دهند، ادامه داد:هر چند این کار برای برخی از والدین بسیار سخت است؛ چراکه از یک طرف باید آنها را آگاه کنند و از طرف دیگر نباید دچار ترس و نگرانی شوند.

این مفهوم را در فرزندان خود تقویت کنید که بدن آنها به خودشان تعلق دارد
افرادی که برای جسم خود ارزش و احترام قائل اند، کمتر احتمال دارد مورد سوءاستفاده قرار بگیرند؛ لذا والدین باید این مفهوم را در فرزندان خود تقویت کنند که بدن آنها به خودشان تعلق دارد و بچه ها با این کار برای جسم خود احترام قائل خواهند شد.

مفهوم خصوصی بودن بدن را در سن 4- 3 سالگی به کودک آموزش دهید
این روانشناس با بیان اینکه والدین به کودکان در سن ۴- ۳ سالگی مفهوم خصوصی بودن بدن را منتقل کنند، ادامه داد:بایستی یک کودک پنچ ساله حریم خصوصی خود را به خوبی درک کند.

بهترین زمان برای دادن این آموزش ها زمان حمام کردن کودک است
عضو پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی بهترین زمان طرح موضوع سوءاستفاده جنسی برای کودک را هنگام حمام کردن دانست و تشریح کرد:موضوع سوءاستفاده جنسی موضوعی خشن است و شما می توانید برای ملایم تر کردن گفتگوی خود، ابتدا درباره رشد مناسب بدن فرزندان صحبت و سلامت جسمی او را تحسین کنید و در ضمن از این جملات استفاده کنید:"به به! ببین چقدر تمیز شدی.
چه بدن سالمی داری! حالا یادت باشد که بدن تو خصوصی است و کسی نباید از تو بخواهد که به قسمت های خصوصی بدن تو نگاه کند یا به آنها دست بزند.
به غیر از مامان و بابا هنگام حمام یا وقتی که بخواهند از سلامت بدنت آگاه شوند و پزشک وقتی که بخواهد تو را معاینه کند؛ در حضور پدر و مادر.
قسمت های خصوصی بدنت آن قسمت هایی است که با لباس شنا پوشانده می شود."

فرمول "نه، برو"
وی ادامه داد: البته والدین باید برای حد و مرزها احترام قائل باشند و اگر فرزندشان دوست ندارد کسی را ببوسد، او را اجبار نکنند، همچنین او را به زور به آغوش نکشند؛ از آن جایی که اغلب اوقات فرد متجاوز از افراد نزدیک کودک است، باید به کودکان خود بگویید "اگر کسی با دست زدن به بدنت، تو را ناراحت می کند از فرمول نه، برو" استفاده کند و از فرد سوءاستفاده کننده دور شوند.
می توان حتی به کودکان کوچکتر هم این فرمول را با نقش بازی کردن برای مقابله با سوءاستفاده آموزش داد.

تفاوت "خصوصی" و "راز" را به کودکان آموزش دهید
ایشان با بیان اینکه والدین باید تفاوت میان "خصوصی" و "راز" را برای فرزندان خود توضیح دهند، خاطرنشان کرد:متجاوزان نزدیک، از قربانی خود می خواهند که این مسئله را مانند یک راز نزد خود نگه دارد و همین امر باعث ادامه یافتن سوءاستفاده و آسیب بیشتر برای کودک می شود.