عزاداری کودکان در محرم، چطور به بچه ها توضیح دهیم؟

برادرم که فقط دو سال از من بزرگ‌تر بود می‌گفت «عزاداری واسه مرد است نه واسه دخترا!» بعد با غرور مردانه‌اش زنجیر کوچکش را برمی داشت و در انتهای دسته زنجیر می‌زد.
من و مادرم اما، در حسینیه می‌ماندیم، من دنبال دخترکان هم سن و سال خودم می‌گشتم تا در آن چند شب همبازی پیدا کرده باشم و مادرم بیشتر دعا می‌خواند یا مثل بقیه عزاداری می‌کرد، هر وقت هم سؤالی می‌پرسیدم سعی می‌کرد با جملات ساده بگوید چرا دعا می‌خواند یا گریه می‌کند.
روزهای عاشورا و تاسوعا تعزیه داشتیم، دایی خودم هم جزو تعزیه خوان‌ها بود، فهمیدن معنای اشعار تعزیه برای من کمی سخت بود، اما باز هم مادرم برایم می‌گفت داستان کدامیک از اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله روایت می‌شود و تعزیه چه می‌گوید.
اکنون سال‌ها گذشته است، شکل و صورت عزاداری‌های من با دیروزها کمی فرق کرده است، اما خوب می‌دانم که آنچه از دین و مذهب می‌دانم ریشه در همان روزهایم دارد.

بستر و زمینه تفکرات مذهبی در کودکان
یکی دو هفته بیشتر تا تاسوعا و عاشورا نمانده است، این روزها برگزاری مراسم مهمی همچون عزاداری‌های محرم به کودکان نشان می‌دهد اتفاقاتی در هستی می‌افتد که روزمره زندگی انسان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اتفاقاتی که شکوه یک واقعه را نشان می‌دهد و شوری حماسی در تار و پود جامعه می‌اندازد تا جایی که این شور و حماسه شامل حال کودکی مانند او نیز می‌شود، زیرا ترانه‌های شاد برنامه‌های کودکش کمتر می‌شود، مهد و مدرسه‌اش تعطیل می‌شوند و دیگر خبری از جشن تولد و دیگر مراسم شاد نیست.
باید توجه کنیم آشنایی کودکان با دین و عقاید اسلامی در متن همین روزها اتفاق می‌افتد و در واقع روزهای خاص مذهبی زمینه تفکرات دینی و بستری مناسب برای تربیت دینی آنان را فراهم می‌آورد.
فراموش نکنیم خود ما نیز اگر عشقی در دل نسبت به خاندان اهل بیت علیهم السلام داریم ریشه‌اش را باید در خاطرات همین روزها جستجو کنیم.

بهترین زمان برای آگاهی کودکان از واقعه عاشورا
«مامان چرا گریه می‌کنی؟»، «بابا چرا ناراحتی؟» این پرسش‌هایی است که معمولاً کودکان بعد از دیدن چهره اشک آلود یا اندوهگین والدینشان می‌پرسند و این بهترین زمان برای توضیح دلیل عزاداری‌هاست، اما باید توجه داشته باشید که توضیح دادن این وقایع نباید به گونه‌ای باشد که کودکان احساس وحشت و ترس کنند، بنابراین از بیان جزئیاتی که دل نازک کودکان را به درد می‌آورد پرهیز کنید و سعی کنید وقایع کربلا را با زبانی کودکانه برایشان روایت کنید؛ روایتی که بتواند در دل کودک بنشیند تا جایی که اصولی همچون مبارزه با ظلم، عشق به همنوعان، کمک به ضعیفان، حق طلبی، راستگویی و... را در ذهن کودک حک کند.
فراموش نکنید شما در دوره‌ای زندگی می‌کنید که کودکان بیش از این که با اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله مأنوس باشند با شخصیت‌های تخیلی کارتون‌هایشان مأنوس شده‌اند.

راهکارهای آگاهی بخشی به کودکان
با توجه به این که برنامه‌های کودک در این ایام فضایی آرام‌تر و محزون‌تر دارند و کوچه و محله هم نشانه‌های زیادی از حضور عزاداری مذهبی دارند، سعی کنید رنگ و بوی خانه را هم با این فضا هماهنگ کنید، بسیاری از خانواده‌ها در این روزها خودشان مراسم عزاداری برپا می‌کنند یا نذری می‌دهند، اما در خانه‌هایی که چنین مراسمی برپا نیست والدین به خصوص مادر، بهتر است تغییراتی در فضای خانه ایجاد کند که نشان‌دهنده هم سویی با عزاداری‌ها باشد؛ قرار نیست حتماً با پخش مداحی یا نوحه سرایی چنین فضایی آماده شود، می‌توان با تغییر رنگ لباس در روزهای تاسوعا و عاشورا، خواندن قرآن و دعا یا با آویزان کردن یک پرچم سیاه در خانه، هم سویی با عزاداران را به کودک نشان داد تا او گمان نکند این مراسم مربوط به آدم‌های بیرون از خانه است.
باید توجه داشت برنامه‌های کودک در این ایام تغییرات نسبتاً زیادی پیدا می‌کنند؛ ترانه‌های شاد پخش نمی‌شود و فضای برنامه‌ها در سکوت بیشتری قرار دارد، مجری‌ها معمولاً لباس‌های تیره‌تر می‌پوشند و خنده و شادی کمتری از خود نشان می‌دهند، بنابراین سعی کنید برای کودک برنامه‌های جایگزینی که متناسب با این فضاست قرار دهید.
دیدن تعزیه، دسته‌های عزاداری و نمایشگاه‌هایی که معمولاً به مناسبت این ایام برگزار می‌شود، گزینه‌های مناسبی است.
اگر کودک را به دیدن مراسم تعزیه بردید، با زبان ساده‌ای روایت تعزیه را به کودک بگویید، بسیاری از کودکان به دلیل این که از داستان تعزیه سر در نمی‌آورند کلافه و خسته می‌شوند.
بد نیست سری هم به کتاب‌فروشی‌ها بزنید و کتاب‌های داستانی را تهیه کنید که برای گروه سنی کودکان است و وقایع کربلا را با زبانی کودکانه و به صورت مصور نشان می‌دهد.
یک راه دیگر هم استفاده از اشعار کودکانه است، اگر کتابی در این زمینه پیدا نکردید با یک جستجوی اینترنتی می‌توانید گلچینی از این اشعار را تهیه کنید و برای کودکان بخوانید.
همچنین می‌توانید کودکان را در کمک کردن به مراسم مختلف مذهبی شریک کنید، آن‌ها می‌توانند در پخش کردن غذاهای نذری کمک کنند، به عزاداران خرما یا شیر تعارف کنند و خود را جزئی از عزاداران امام حسین علیه‌السلام ببینند.

نکات پایانی
نکته دیگری که قابل ذکر است نقد برنامه‌های عزاداری در مقابل کودکان است.
به خاطر داشته باشید کودکان با توجه به سن‌شان یک داستان کلی را از محرم یاد می‌گیرند و نقد جزئی شما می‌تواند بر این کلیت یادگیری شده، اثر بگذارد.
بنابراین اگر به اشعار برخی مداحان یا کیفیت یک عزاداری ایرادی وارد است این را در جمع بزرگ‌ترها بیان کنید نه در حضور کودکان.
شما خودتان هم این هویت مذهبی را در کودکی کسب کرده‌اید و با مطالعه و تعمق بیشتر در طول سال‌های متوالی، توانایی تشخیص درست و غلط را به دست آورده‌اید، پس اجازه دهید هویت مذهبی کودک شکل بگیرد و در سنین نوجوانی که پرسش‌های اساسی‌تری برایش ایجاد می‌شود با تفکر و تعمق خودش به این جزئیات بپردازد.