شیوع ویروس کرونا، اهمیت نقش مادران

کرونا که آمد مناسبات جهان را به‌هم ریخت. جهان در معرض ویروسی قرار گرفت که به‌ناچار آدمی را از ساده‌ترین عادت‌های زندگی محروم کرد. دیدار، دست دادن و در آغوش کشیدن، مهمانی و پارک رفتن، مدرسه رفتن و کودک را به مهد سپردن و حتی کارکردن و دیگر روزمره‌هایی که تا آن زمان، زندگی انسان‌ها را می‌ساخت.

با طولانی‌شدن زمان همه‌گیری دشواری‌ها و پیچیدگی‌ها بیشتر شد، زیرا آدمی دمادم با پرسش‌هایی تازه برای سازگاری با جهانی که اکنون دیگر امن نبود، مواجه شد.

مادران با نگرانی‌های همیشگی‌شان درباره پرورش و سلامت و تربیت فرزندان، بیش از دیگران، شاید در این گیرودار با اتفاقاتی تازه مواجه شدند. مادرانی که شاغل بودند و بعد از تعطیلی‌ها ناچار باید به سر کار بازمی‌گشتند، مادرانی که باردار بودند و باید در این وضعیت پا به بیمارستان می‌گذاشتند، مادرانی که کودک کلاس‌اولی داشتند و در آموزشش خلل وارد شده بود، مادرانی که فرزندی با بیماری خاص داشتند و بیمارستان‌های شلوغ خطرناک یا مراکز تعطیل شیمی‌درمانی مانع از درمان کودکشان شده بود، با فشارهای تازه‌ای زندگی را می‌گذراندند و بسیار رنج‌ها و دشواری‌های دیگر که روزانه آن‌ها را تجربه کردند و شاید هنوز هم با وجود سازگاری و پذیرش نسبی دوران بیماری، همچنان با دغدغه‌های تازه‌ای چهره‌به‌چهره می‌شوند.

خدیجه ظریفی متخصص اطفال و فعال اجتماعی حوزه کودک که از روزهای آغازین شیوع کرونا در فضای مجازی به آموزش مادران درمقابل این بیماری پرداخته است، از مادرانی یاد می‌کند که در این چند ماه اخیر خود، دچار بیماری‌های گوناگون شدند، مثلا مادری که دچار وسواس بوده و درمان شده بود، با شیوع کرونا به وسواسی شدیدتر مبتلا شده و این بیماری به گونه‌ای افکارش را به‌هم ریخته که اضطراب آن به کودکانش نیز منتقل شده یا مادری که به‌دلیل تعطیلی مهدهای کودک، فرزندش را به مادرسالخورده‌اش سپرده بود تا به سر کار رود؛ غافل از اینکه مادربزرگ با روش‌های تربیتی نادرست و ترساندن بچه از لولوی ترسناکی که اگر اذیت کند او را خواهد برد، باعث شده بود کودک لکنت و شب‌ادراری بگیرد.

این فعال اجتماعی که آموزش‌ به مادران را از مدت‌ها پیش و در قالب طرحی با عنوان "مامان‌دکتر" آغاز کرده است، گفت: مادران در زمینه آموزش و به‌ویژه مسائل مربوط به سلامت فعال‌ترند؛ از همین رو وقتی چیزی را به مادر آموزش می‌دهیم، مادر آن موضوع را هم به پدر و هم فرزندان و هم سالمندان خانواده یاد می‌دهد.

این متخصص اطفال اظهار داشت: با شیوع بیماری کرونا، مادران با موقعیت‌های تازه‌ای مواجه شدند که دشواری وظیفه را برای آن‌ها بیشتر کرد؛ بنابراین ابتدا باید تصویری درست، علمی و دقیق از کرونا به دست می‌آوردند؛ پس در گام نخست به آن‌ها آموختیم که کرونا چیست و راه‌های انتقال آن چگونه است و روش شست‌وشوی صحیح و ضدعفونی به‌ چه صورت است.

او دوران اولیه شیوع بیماری، یعنی بازه زمانی پیش از عید نوروز تا اواخر فروردین‌ماه را آسان‌ترین مرحله آموزش به مادران عنوان کرد و گفت: تا این زمان، گرچه استرس مادران بسیار زیاد بود، اما آموزش به آنان آسان بود؛ زیرا باید پروتکل‌های بهداشتی را یاد می‌دادیم و بعد، در دوران عید نوروز آن‌ها را تشویق می‌کردیم که به‌گونه‌ای اجبار در خانه ماندن و سرگرم کردن کودکان را از سر بگذرانند.

متخصص اطفال: با تداوم شیوع کرونا، برخی مادران دچار وسواس، اضطراب و افسردگی شده‌اند و این احساسات را به کودکانشان نیز منتقل می‌کنند

تشکیل حباب اجتماعی، راهکاری جلوگیری از افسردگی قرنطینه

این متخصص اطفال بیان کرد: در این دوران پیشنهاد تشکیل "حباب اجتماعی" را به خانواده‌ها دادیم، بدان‌معنا برای جلوگیری از افسردگی، جمعیت افراد را در قرنطینه افزایش دهیم؛ مثلا خانواده‌ای متشکل از پدر و مادر و فرزندان با مادر بزرگ و پدربزرگ با یکدیگر در یک خانه زندگی کنند و بدین‌گونه این دوران را آسان‌تر بگذرانند؛ البته در این زمینه زنان بیشتر تمایل دارند با خانواده مادریشان حباب اجتماعی تشکیل دهند.

این پزشک دامنه دشواری‌های زندگی با سبک کرونایی را به مسائل اجتماعی و روانی محدود ندانست و بر آن است که کرونا هم تغییراتی مثبت و هم تغییراتی منفی در سبک زندگی مادران و کودکان ایجاد کرده؛ برای مثال بروز مشکل در تکامل کودکان یکی از آثار منفی شیوع و ماندگاری کروناست و به عقیده این متخصص اطفال دوری آنان از طبیعت، لمس خاک و تن زدن به آب، در روند تکامل فرزندان وقفه ایجاد کرده و حال مادران باید با به خرج‌دادن ابتکارهایی جدید مثل استفاده از فضای پشت‌بام، بالکن یا حیاط این نیاز را برطرف کنند.

او در همین زمینه یکی از مشکلات بزرگ این دوران که هم کودکان و هم بزرگترها را تهدید می‌کند، چاقی عنوان کرد که به‌ویژه در کودکان افزایش یافته؛ هرچند از سوی دیگر مصرف غذاهای فست‌فودی کاهش یافته است.

این فعال حوزه کودک ادامه داد: تماشای تلویزیون و افزایش استفاده از گوشی موبایل و فضای مجازی نیز در میان خانواده‌ها نگران‌کننده است؛ چراکه مادران که انتخاب‌های کمتری برای سرگرم کردن کودکانشان دارند و به این وسیله‌ها پناه می‌برند.

دغدغه‌های جدید، رهاورد کرونا برای مادران

ظریفی در بخش دیگری از سخنانش به دغدغه‌های معمول مادران در این روزها پرداخت و بیان کرد: بزرگترین دغدغه مادران تاثیر تعطیلات بر آموزش فرزندانشان در مدرسه است. بسیاری که کودک ۶ ساله دارند می‌گویند شاید بهتر باشد یک سال دیرتر فرزندمان را به پیش‌دبستانی و کلاس اول بفرستیم و از همین رو، ضروری است که وزارت آموزش و پرورش هرچه زودتر تکلیف سال تحصیلی جدید را مشخص کند و راهکارهایی پیش روی خانواده‌ها بگذارد.

این متخصص اطفال با اشاره به اهمیت آموزش رو در رو و حضوری در دوران پیش‌دبستانی و دبستان بیان کرد: آموزش و پرورش و صدا و سیما باید در این باره به‌صورتی روشن به خانواده‌ها توضیح دهند که اگر کودکان به پیش‌دبستانی نروند چه خواهد شد و چه مشکلاتی برای یادگیری آن‌ها پیش خواهد آمد.

او پیشنهاد کرد که با تقسیم دانش‌آموزان به دو یا سه دسته، حضور آنان را در مدرسه به یک یا دو روز محدود کنند تا فاصله اجتماعی سر کلاس‌ها رعایت شود و ارتباط با معلم نیز برقرار گردد؛ بدین‌ترتیب فشار بر مادران و معلمان وارد نمی‌شود.

ظریفی یکی دیگر از مشکلات دوران کرونا را موضوع تغییر منزل و جابجایی وسایل زندگی برشمرد و گفت: شماری از خانواده‌ها ناچارند به دلیل افزایش اجاره‌بها در این دوران جابجا شوند، این موضوع به خودی‌خود در شرایط عادی نیز دشوار است؛ اما حال، با شیوع کرونا دشوارتر نیز شده، اینکه مادران چگونه خود و فرزندان را از آلودگی‌های احتمالی دور بدارند، خانه بیابند و اسباب‌کشی کنند، خود به یکی از دغدغه‌های فکری آنان بدل شده است.

او افزود: یکی دیگر از مسائلی که در دوران کرونا شایع شده، نگرانی مادران از اشتغال خود و همسرشان است، از سویی نمی‌توان کسب و کار را تا زمان یافتن واکسن و مهار کرونا تعطیل کرد و از سوی دیگر، دشواری‌های رفت‌وآمد و نحوه رعایت پروتکل‌های بهداشتی در وسایل نقلیه عمومی و حتی در مواجهه با ارباب رجوع، افزون بر مسائل نگهداری کودکان به یکی دیگر از دغدغه‌های مادران و پدران بدل شده، جدای از اینکه باید اختلافات زناشویی را هم به آن افزود.

مادری در دوران کرونا سخت و پیچیده است

روانشناس و مدرس دانشگاه نیز با تاکید بر اهمیت نقش مادری در دوران کرونا، عنوان کرد: مادران مهمترین و اساسی ترین نقش را در خانواده در وضعیت کرونا ایفا می‌کنند، در این زمینه باید به وظایف مادر در قبال خود به‌عنوان فردی مستقل، دغدغه‌های او درباره بیماری و سلامت خود و اعضای خانواده و نیز حمایت روانی و روحی از فرزندان اشاره کرد.

ساناز چراغی بیان داشت: کار مادر در این دوران بسیار سخت و پیچیده‌تر از گذشته است و از آنجا که فرزندان در خانه هستند، وظایفشان دوچندان شده است. پیش از آغاز تابستان و تعطیلی مدارس آنان باید افزون بر رسیدگی به وضعیت درسی در ساعات دیگر روز نیز آن‌ها را سرگرم می‌کردند و با شروع تعطیلات هم از آنجا که اوقات فراغت بیشتر بچه‌ها در خانه طی می‌شود، سرگرمی آن‌ها و انجام کارهای خانه توامان شده و این وضعیت برای مادران شاغل بسیار دشوارتر است.

او ادامه داد: نباید از شرایط خاص این دوران نیز غافل شد؛ مثلا مادامی که فرزندان در خانه هستند، بیشتر غذا می‌خورند، بیشتر ریخت‌وپاش می‌کنند و باید بر این‌ها ضرورت ضدعفونی مدام وسایلی که از بیرون خریداری شده یا آنچه ممکن است برای کودکان خطرناک باشد، هم افزود.

چراغی حاصل این وضعیت را نگرانی، اضطراب و استرس مادران عنوان کرد و گفت: مادران مدام به بیماری و احتمال درگیری خود و اعضای خانواده‌شان می‌اندیشند و این موضوع ناخودآگاه وظایف و رفتارهای مادرانه را بیش از گذشته دشوار می‌کند.

این روانشناس بر آن است که تداوم چنین وضعیتی سبب بروز بیماری‌های روحی خواهد شد که از جمله آن‌ها وسواس است.

افسردگی و وسواس، رایج‌ترین بیماری‌های مادران

او براساس تجارب مشاوره‌ای خود طی دوران شیوع کرونا، بیان کرد: سبک زندگی مردم تغییر کرده و امروز بیشتر مراجعات افراد و به ویژه مادران به مراکز مشاوره و روان‌درمانی برای سازگاری با وضعیت شیوع بیماری، افسردگی و وسواس است.

چراغی با بیان اینکه محدودشدن روابط اجتماعی تاب‌آوری کودکان را کاهش داده است، گفت: بر این اساس می‌توان گفت در دوران کرونا، افزون بر شیوع بیماری فراگیر جسمانی با بیماری‌های روانی و اختلالات نیز مواجهیم و مادران بیش از دیگران با این مسائل دست به گریبان بوده‌اند؛ چراکه باید به وضعیت تک‌تک اعضای خانواده رسیدگی کنند، اول از همه خودشان و بعد فرزندان و همسر.روانشناس و مدرس دانشگاه: کودکان درکی دقیق و منطقی از قرنطینه و کرونا ندارند، کم‌حوصله و بی‌تاب می‌شوند و پرخاشگری نیز در آنان افزایش می‌یابد و از همین رو دغدغه‌ها و مشکلات مادران، به‌ویژه مادران شاغل بیشتر شده است

این روانشناس ادامه داد: مادران باید بیش از گذشته به آموزش اهتمام ورزند، آن‌ها باید بیاموزند چگونه اضطراب و وسواس‌شان را مدیریت کنند و چگونه آن را به فرزندان منتقل نکنند.

او دغدغه والدین را در دوران کرونا بسیار بیش از قبل توصیف کرد و گفت: استفاده بیش از حد کودکان از فضای مجازی، کاهش تاب‌آوری اعضای خانواده، ناتوانی در مدیریت مسائل زندگی، کاهش تحرک بدنی و چاقی، اختلالات خواب، مشکلاتی همچون ثبت‌نام مدارس و آموزش به کودکان خانواده‌ها را سردر گم کرده است.

به گفته چراغی از آنجا که کودکان درکی دقیق و منطقی از قرنطینه و کرونا ندارند، کم‌حوصله و بی‌تاب می‌شوند و پرخاشگری نیز در آنان افزایش می‌یابد و از همین رو دغدغه‌ها و مشکلات مادران، به‌ویژه مادران شاغل بیشتر شده است.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه پدر خانواده نیز به دلیل مشکلات اقتصادی و سختی تعادل درآمد و مخارج تحت‌فشار است، گفت: زیست با کرونا بر نظم و آرامش خانه تاثیرگذار بوده است و گرچه همه اعضای خانواده به نحوه با مسائل مختلف درگیرند دشواری‌های مادر بودن بیشتر است؛ اما راهکار مناسب برای رهایی از این وضعیت می‌تواند تلاش برای یافتن راه‌های تازه برای ایجاد تعامل، شکوفایی استعداد و خلاقیت فرزندان و افزایش تاب‌آوری باشد.