اختلالات دفعی کودکان، علت این بیماری چیست؟

انجمن روانپزشکی کودک و نوجوان: اختلالات دفعی در کودکان شامل بی‌اختیاری ادرار و مدفوع است که از بین این دو بی‌اختیاری ادرار شیوع و بی‌اختیاری مدفوع اهمیت بیشتری دارد در زیر به توضیح این دو اختلال پرداخته می‌شود :

بی‌اختیاری ادرار :

عدم کنترل ادرار یا شب ادراری یک علامت روان تنی شایع است که هم به تنهایی و هم همراه با سایر اختلالات کودکان و نوجوانان تظاهر می‌یابد و زمانی این اختلال مطرح می‌باشد که کودکی که حداقل سن او ٥ سال می‌باشد، هنوز کنترل ادرار خود را به طور کامل بدست نیاورده است و در رختخواب یا لباس خودش ادرار می‌کند که این عدم کنترل ممکن است فقط در شب (تنوع شبانه)، فقط در روز (نوع روزانه) یا در هر دو زمان (نوع مختلط) باشد، ممکن است این رفتار کودک عمدی یا غیرعمد باشد. از بین این کودکان کسانی هستند که در مرحله‌ای از سن خود حداقل به مدت ٦ ماه تا یکسال کنترل ادرار خود را بدست آورده‌اند و پس از آن مجدد دچار مشکل شده‌اند (نوع ثانویه) ولی کودکانی نیز هستند که هیچگاه کنترل ادرار خود را بدست نیاورده‌اند که این نوع شب ادراری اولیه می‌نامیم و شایع‌تر از نوع ثانویه می‌باشد .

شیوع این بیماری در پسران ١٥-٦ درصد و در دختران ١٢-٣ درصد می‌باشد. با افزایش سن شویع آن کاهش می‌یابد و در سن ١٤ سالگی شیوع آن بین ٥ ٪ - ٥ / ١ ٪ می‌باشد. شب ادراری در پسران شیوع بیشتری نسبت به دختران دارد. در بزرگسالان شیوع شب ادراری به یک درصد (١٪) می‌رسد. درصد بالایی از کودکانی که مبتلا به شب ادراری هستند در بستگان درجه یک خود افرادی را دارند که مبتلا به شب ادراری بوده‌اند و همچنین چنانچه یکی از والدین تارخچه مثبت شب ادراری داشته باشند، احتمال ابتلاء فرزند آنها بیشتر از جمعیت عادی است و چنانچه هر دو والد سابقه مثبت داشته باشند احتمال ابتلاء کودک واضحا افزایش می‌یابد و این مسئله بعد ژنتیک را در این بیماری پررنگتر می‌کند .

علت این بیماری چیست؟

حقیقتا نمی‌توان علت واحدی را برای این اختلال مطرح کرد. در نوع اولیه ممکن است تاخیر تکاملی و رشدی مطرح باشد و بعد ژنتیک نیز به عنوان عامل قوی دیگر در نظر گرفته شود. نوع ثانویه که معمولا در سن ٧-٥ سالگی شروع می‌شود می‌تواند تظاهری از وجود استرس کودک باشد مانند: تولد نوازد جدید، مهاجرت و نقل مکان، دعواهای خانوادگی، اختلاف، جدایی و طلاق والدین، تعویض مدرسه و روود به مدرسه جدید ...

مواردی از همراهی شب ادراری با سایر اختلالات روانپزشکی مانند: تاخیر تکاملی، اختلال بیش فعالی - کم توجهی و اختلالات رفتاری دیده می‌شود. در مورد بیماری‌های جسمی مانند دیابت، کم کاری تیروئید و علل ساختمانی و نقایض آناتومیک از کودکان مبتلا، این مشکلات را داشته باشند در نتیجه بررسی آنها به طور معمول پیشنهاد نمی‌شود و بررسی‌های پرهزینه، تهاجمی و دردناک بستگی به نتیجه معاینه فیزیکی، شرح حال اخذ شده از بیمار و یافته‌های بالینی دارد ولی بهتر است عفونت ادراری بخصوص در دختران مبتلا مورد بررسی قرار گیرد. بررسی نوار مغزی علیرغم انجام زیاد آن در کودکان مبتلا به شب ادراری فقط در صورتی توصیه می‌شود که در شرح حال و معاینه و تاریخچه کودک یافته‌ای به نفع صرع پیدا شود .

گاه دیده می‌شود که شب ادراری متعاقب مصرف برخی از داروهای روانپزشکی رخ می‌دهد در نتیجه بهتر است در این مورد نیز دقت نماییم. کودکانی نیز هستند که بنا به بعضی دلایل روانشناختی، آب و مایعات زیادی مصرف می‌کنند که متعاقب آن دچار شب ادراری می‌شوند .

آینده این کودکان چگونه است؟ شب ادراری به طور کلی یک بیماری خوش خیم و خدبخود محدود شونده است . بهبودی بخصوص در سن ٧-٥ سالگی و پس از ١٢ سالگی رخ می‌دهد. در صورتی که درمانی انجام نشود میزان بهبودی ٢٠-١٠ درصد در سال می‌باشد .

آیا شب ادراری نیاز به درمان دارد؟

معمولا در مواردی که وقایع و حوادث استرس‌زایی چون اختلاف، جدایی و طلاق والدین، تولد فرزند جیدد، مرگ، از دست دادن عضوی از خانواده و ... مطرح می‌باشد، توجه و مداخله مناسب برای حل آنها لازم است. همچنین نباید تاثیر منفی بیماری را بر اعتماد به نفس کودک از نظر دور داشت و چنانچه اعتماد به نفس کودک آسیب دیده باشد و یا کودک دچار افسردگی و اضطراب شده باش باید به این جنبه‌ها جایگاه ویژه‌ای در درمان شب ادراری دارند و باید به عنوان راه‌های اولیه درمانی انتخاب شوند باید از تشویق و تنبیه مناسب در مورد کودک استفاده شود و به شب‌هایی که کودک خودش را خیس نکرده و خشک گذرانده است پاداشی مناسب که واقعا کودک را خوشحال کند، داده شود. می‌توان جدولی برای کودک تشکیل داد که به ازای هر شب خشک، در صبح روز بعد یک ستاره یا صورتک خندان به جدول او چسبانده شود. استفاده از زنگ و تشکچه یک انتخاب قابل قبول به عنوان خط اول درمان با توجه به شرایط سنی کودک می‌باشد. میزان موفقیت این روش ٧٥ درصد می‌باشد. با ریزش اولین قطرات ادرار، صدای زنگ باعث می‌شود کودک از خواب برخیزد و ادرار خود را نگه دارد. در صورت وجود مشکلات روانپزشکی همراه، استرس و مشکلات خانوادگی میزان موفقیت این روش کاهش می‌یابد. علاوه بر موراد فوق می‌توان از ساعت زنگ‌دار برای بیدار کردن کودک در طی شب و محدود کردن مصرف مایعات هنگام شب برای کودک استفاده کرد .

استفاده از دارو در رده‌های بعدی درمانی قرار می‌گیرد . دارو باید تجویز پزشک مصرف شود و قطع آن نیز باید تدریجی باشد تا چنانچه علایم کودک پس از قطع دارو برگردد بنا به نظر پزشک دارو مجدد به دوز قبلی برگردانده شود و دوره جدیدی از درمان شروع شود .

دکتر فریبا عربگل

فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
بیمارستان امام حسین
بخش روانپزشکی اطفال