چشم نوزاد، از کی می بیند؟

برخلاف شنوایی کودک که در پایان ماه اول زندگی در خارج از رحم کاملاً رشد یافته است، حس بینایی به تدریج و در طول شش تا هشت ماه تکامل می‌یابد و در آن نقطه، او می‌تواند جهان را تقریباً به همان شکلی ببیند که شما می‌بینید.

تمام کودکان با نزدیک بینی متولد می شوند، این امر بدین معنا است که قادر به تشخیص اجسام دوردست نمی باشند، توانایی دیدن اجسام در دوردست جزو توانایی هایی است که مرور زمان کسب می کنند.

تکامل دید نوزاد و کودک امری بسیار پیچیده و پیشرفته است که با تکامل چشم ها و مراکز اختصاصی مغزی و تحت فرمان ژنتیکی انجام می شود. چند روز پس از تولد، نوزاد در مقابل نور شدید باید چشمک بزند.
مردمک نوزاد در تولد در مقابل نور باز و بسته می شود ولی این فعل و انفعال به علت تنگی شدید مردمک ممکن است مورد توجه والدین واقع نگردد. در ۶ هفتگی، نوزاد باید به نگاه والدین توجه کند و دید خودش را متوجه آنها نماید. در ۲ یا ۳ماهگی باید اشیای رنگی را مورد توجه قرار دهد و آنها را لمس کند.

حرکات غیرمتقارن دو چشم و احساس لوچ بودن چشم ها در نوزاد تا ۴ماهگی غیرطبیعی نیست ولی پس از ۴ماهگی اگر چشم انحراف داشته باشد، قطعا طبیعی نبوده و باید به چشم پزشک متخصص ارجاع شود.
عدم توجه به والدین در چند هفتگی و مالش شدید چشم ها با دست علایم عدم دید طبیعی در نوزاد است و باید به آن توجه خاص کرده و به چشم پزشک مراجعه کرد. حرکات چرخشی چشم ها (نیستاگموس) که در ۲ماهگی آغاز می شود نیز طبیعی نیست و باید به چشم پزشک مراجعه کرد. در تولد، رنگ قرنیه، عدسی چشم و محیط درونی چشم شفاف است و هرگونه کدورت و سفیدی در این مسیر غیرطبیعی بوده و لازم است نوزاد معاینه دقیق شود.
رنگ عنبیه نوزادان اکثرا در اثر تشکیل نشدن سلول های رنگینه ای سطحی عنبیه کم رنگ و اکثرا آبی رنگ است که به مرور با تشکیل سلول های رنگینه ای پررنگ می شود. در تولد قطر چشم نوزاد (از جلو به عقب) کوتاه تر از قطر چشم بزرگسالان است. ۱۷۰۳ میلی متر در مقابل ۲۳میلی متر بزرگسالان که باعث دوربینی شدید نوزادان می شود.
این دوربینی به مرور با بزرگ شدن قطر چشم در کودکی کاهش یافته و ناپدید می شود که می تواند حتی به نزدیک بینی (میوپی) تبدیل شود مسیر خروج اشک از چشم که از کانال هایی به داخل بینی راه دارد، در تولد تکامل یافته ولی ممکن است این مسیر خوب باز نباشد و اشک در چشم باقی بماند ولی به علت ترشح نشدن اشک در چند هفته اول تولد ممکن است به این امر توجه نشود و در ماه های بعد از تولد متوجه آن شویم. والدین می توانند با مالش این مسیر خروجی اشک که از فضای بین چشم و بینی از بالا به پایین به طرف بینی پیش می رود، با مالیدن انگشت یا که از بالا به پایین به باز شدن و به جریان افتادن این مسیر خروجی اشک کمک کنند.
یک نوزاد نارس با وزن کم (حدود ۱۵۰۰گرم و سن کمتر از ۷ماه جنینی) حتما باید به وسیله چشم پزشک متخصص بررسی شود، به دلیل اینکه تکامل شبکیه تا تولد کامل نیست و تولد زودرس باعث تشکیل بافت ها و عروق غیرطبیعی در سطح شبکیه می شود که نهایتا می تواند به خون ریزی و کنده شدن شبکیه منجر شود. توسط درمان لیزری می توانیم از این گونه عوارض جلوگیری نماییم.
والدین باید به هر عارضه و هر نوع امر غیرطبیعی در چشم های نوزاد و فرزند خود توجهی خاص و دقیق داشته باشند، چرا که اکثر این عوامل در صورت تشخیص به موقع قابل پیشگیری و حتی درمان است.

صفر تا ۳ ماهگی
تا چه فاصله‌ای را می‌بیند؟
احتمالا شما چند هفته اول زندگی نوزادتان را در بهت و ابهام هستید. خب، او هم همین‌طور است! همه چیزهای اطراف درنظر او مه‌آلود و تار هستند؛ این موضوع به‌دلیل آن است که عصب بینایی، که تصاویر را از چشم به مغز می‌برد، هنوز تکامل کافی را پیدا نکرده و مانند بزرگسالان کار نمی‌کند. همچنین قدرت تشخیص رنگ‌ها برای نوزاد در این سن خیلی کم است. او رنگ‌های مشابه مانند قرمز و نارنجی را یکی می‌بیند ولی می‌تواند سیاه را از سفید تشخیص دهد.
برای جلب نظر نوزادتان در این سن می‌توانید از تصاویری که الگوهای متضاد سیاه و سفید دارند استفاده کنید. در این زمان نوزاد نمی‌تواند روی اشیایی که خیلی نزدیک یا خیلی دور هستند تمرکز کند. در نهایت به‌دلیل آنکه نی‌نی کوچولوی شما هنوز کاملا یاد نگرفته که عضلات ۲ چشمش را برای تمرکز بر یک شی هماهنگ کند، ممکن است گاهی‌اوقات یکی از چشم‌هایش با دیگری مطابقت نداشته باشد. نترسید! هول هم نکنید! فکر نکنید چشم نوزادتان مشکلی دارد!
این موضوع تا ۴ ماهگی خودبه‌خود برطرف می‌شود. خوشبختانه یک منطقه وجود دارد که کودک در این سن، اشیای واقع در آن منطقه را واضح می‌بیند: فاصله بین ۲۰ تا ۴۰ سانتی از خودش. یعنی تقریبا همان فاصله‌ای که وقتی نوزادتان را در آغوش می‌گیرید یا به او شیر می‌دهید با صورت شما دارد. وقتی شما او را در آغوش می‌گیرید می‌تواند اجزای صورت شما را به وضوح ببیند. بهتر است یک آینه در تخت کوچک او آویزان کنید تا بتواند صورت خودش را هم ببیند!

۴ تا ۶ ماهگی
حالا می‌تواند جغجغه را بردارد
در این زمان دید نوزاد شما به‌طور شگفت‌آوری دچار تحول می‌شود. چشم‌های او تکامل می‌یابند و به او کمک می‌کنند تا دنیا را رنگی ببیند. همچنین عصب بینایی او به حدی تکامل یافته که می‌تواند تصاویر را با تمام جزئیات به مغز برساند.
یک کار هیجان‌انگیز دیگر که کودک در این دوره یاد می‌گیرد آن است که تصاویر به دست آمده از هر چشم را کنار چشم دیگر می‌گذارد و به اصطلاح آن‌ها را با هم جوش می‌دهد. این کار باعث می‌شود تا او بتواند مفهوم عمق را بفهمد و دنیا را ۳بعدی تماشا کند.
حواس‌‌تان باشد اگر هنوز یکی از چشم‌های او با دیگری تطابق ندارد، حتما به پزشک مراجعه کنید. این موضوع ممکن است نشانه مشکلاتی در دید کودک باشد.همچنان که توان کودک برای تمرکز بر اشیا بیشتر می‌شود، میدان دید او هم گسترش می‌یابد.
حالا او می‌تواند جغجغه را بردارد و با دقت به آن خیره شود. او همچنین می‌تواند عروسک خرسی را که برادرش در دست دارد، از آن طرف اتاق رصد کند و برای به دست آوردن عروسک گریه و زاری راه بیندازد! همه توانایی‌های کوچولوی شما همین نیست! اگر انگشت‌تان را نزدیک صورت او ببرید و به آرامی تکان دهید، او مسیر آن را دنبال می‌کند. این به آن دلیل است که نوزاد شما توان «دنبال کردن اشیا» را هم کسب کرده است.

نکاتی که نمی‌دانستید
در یکی، دو ماه اول سفیدی چشم نوزادان به حدی نازک است که ممکن است آبی روشن یا حتی توسی به‌نظر ‌رسد.
تا زمانی که کودک به ۳ماهگی برسد، مردمک‌های چشم او توانایی تنگ شدن در نور زیاد و گشاد شدن در نور اندک را ندارند.
چشم کودکان در ۵ تا ۷ سالگی به اندازه و مدلی که در بزرگسالی باید باشد می‌رسد، یعنی خیلی زودتر از سایر قسمت‌های صورت بالغ می‌شود.
نوزادان در مقایسه با بزرگسالان نور ماورای بنفش بیشتری را در چشم‌های خود جذب می‌کنند و این نور به چشم آنها آسیب می‌رساند. بنابراین موقع بیرون بردن نی‌نی حتما آفتابگیر کالسکه او را باز کنید یا کلاه لبه‌دار بزرگی روی سر او بگذارید تا مانع از ورود نور ماورا‌ی بنفش به چشم‌های او بشود. همچنین می‌توانید از عینک آفتابی ضد‌نور ماورا‌ی بنفش برای این کار استفاده کنید.

۷ تا ۲۱ماهگی
وقتی که اشک واقعی تولید می‌شود!
در این سن دیگر دید نوزاد شما به‌خوبی دید یک بزرگسال است. با وجود این، یکی از تغییراتی که در ۷ تا ۱۲ ماهگی اتفاق می‌افتد، آن است که کودک بالاخره می‌تواند اشک‌های واقعی تولید کند! تا قبل از این، چشم‌های او به جای اشک نوعی ترشح غلیظ به نام (موسین) تولید می‌کردند که به سطح چشم‌های کودک می‌چسبید و آن‌ها را مرطوب نگاه می‌داشت به همین دلیل هم بعضی وقت‌ها ممکن بود ببینید کودک‌تان با چشم‌های باز به راحتی خوابیده است. شاید دقت کرده باشید که در بدو تولد نمی‌توان رنگ چشم نوزادان را با قاطعیت اعلام کرد. اغلب موارد رنگ چشم چیزی بین ۲ یا حتی ۳ رنگ است اما در این زمان، رنگ چشم کودک‌تان که تا حالا به نوعی مبهم بود، اکنون دیگر کاملا شکل گرفته است البته این را هم بدانید، هم در طول سال‌هایی که فرزندتان تاتی‌تاتی می‌کند و هم در موقع بلوغ، رنگ چشم او تحت‌تاثیر هورمون‌ها تغییراتی جزئی پیدا می‌کند.
اکنون بهترین زمان است که شما با تکامل یافتن کودک‌تان به او برای یادگیری بهتر زبان کمک کنید. بهتر است چیزهایی که او می‌بیند یا برمی‌دارد را با اسم به او یاد بدهید مثلا وقتی عروسک یا فنجان را به او می‌دهید، بگویید: «عروسک»، یا «فنجان». دانستن نام اشیا در این سن کودکان را بیشتر به آن‌ها علاقه‌مند می‌کند و نیز راهی است برای آن‌که این اشیا را به خاطر بسپارند.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
مکانیسم بینایی و تشخیص نور نوزادان بسیار جالب است اما خیلی از پدر و مادر‌ها دقیقا نمی‌دانند که نوزادشان از کی می‌تواند نور‌ها را ببیند و رنگ‌ها را تشخیص دهد بنابر‌این ما از دکتر پریسا ضیغمی، متخصص کودکان و نوزادان، درباره ببینایی جنین و نوزادان پرسیدیم.

همه چیز درباره بینایی نوزاد در بدو تولد
دکتر ضیغمی، متخصص کودکان و نوزادان، درباره تشخیص نور توسط جنین می‌گوید: در هفته پنج جنینی لنز‌‌ها یا عدسی‌های اولیه که بعدا در همان محل چشم‌های جنین تکامل می‌یابند تشکیل می‌گردد و در هفته بیست و هشتم حاملگی چشم جنین باز می‌شود.
تا قبل از هفته سی‌و‌چهارم، مردمک به نور واکنش انقباضی ندارد و پلک‌ها بسیار نازک هستند اما بعد از هفته سی‌وششم پلک‌ها ضخیم شده و نوزاد می‌تواند میزان نور وارد شده به چشم را کنترل کند. محیط رحم قبل از تولد نوزاد تاریک است بنابر‌این جنین قبل از تولد تجربه نور و بینایی ندارد.
دکتر ضیغمی درباره بینایی نوزاد پس از تولد می‌گوید: بینایی نوزاد در بدو تولد حدود شصت درصد افراد بالغ است و او اشیا را در هاله‌ای از سایه خاکستری و سیاه و سفید می‌بیند.
میزان نوری که نوزاد می‌تواند تشخیص بدهد پنجاه برابر افراد بالغ است یعنی روشنایی باید پنجاه برابر حد معمول باشد تا نوزاد آن را تشخیص بدهد. به همین دلیل است که نوزاد در یک اتاق کاملا روشن به خواب می‌رود.

تشخیص رنگ‌ها در نوزادان
نوزادان رنگ‌ها را به این صورت تشخیص می‌دهند که ابتدا در هفته اول پس از تولد رنگ‌های زرد، نارنجی، سبز و قرمز را تشخیص می‌دهد ولی رنگ آبی و بنفش را به دلیل طول موج کمتر و داشتن رِسِپتور یا پذیرنده کمتر در شبکیه دیر‌تر تشخیص می‌دهد. در شش ماهگی دید شیرخوار نزدیک به بزرگسال می‌شود که باید اولین معاینه برای سلامت بینایی انجام شود.
این متخصص کودکان و نوزادان، درباره تابش مستقیم نور و تأثیرات آن بر روی نوزاد توضیح می‌دهد: نکته مهم بعد از تولد نوزاد نارس، این است که از تابش مستقیم نور به وی جلوگیری شود اما تابش نور در دوران بارداری تأثیر ندارد.
نوزاد ابتدا همه‌چیز را در سایه‌ای خاکستری وفقط به رنگ سفید و سیاه می‌بیند و بینایی او در ابتدای تولد در برابر افراد بالغ تنها شصت درصد است. بر همین اساس دکتر درباره تکامل فرایند بینایی نوزاد می‌گوید: برای این که نوزاد تکامل بینایی درستی داشته باشد نیاز به تجربه دیدن نور پس از چهل‌هفتگی جنینی دارد. یعنی این نور، نور روی اشیایی که می‌بیند باشد نه این که مستقیم به چشمش بخورد.
نوزاد در ماه اول شروع به تمرکز کردن، توجه به نور و حرکت اشیا در دامنه‌های مختف می‌کنند و بعد از 2 تا 3 ماه می‌توانند رنگ‌ها را ببینند. البته نوزاد بعد از یک‌هفتگی رنگ زرد، نارنجی، قرمز و سبز را تشخیص می‌دهد و بعد از مدتی نیز رنگ آبی و بنفش را می‌تواند تشخیص دهد.
اما در روزهای اول باید فاصله صورت مادر با نوزاد بین شانزده تا بیست‌و‌پنج سانتیمتر فاصله داشته باشد و نور کافی صورتش را روشن کند تا نوزاد به تدریج مادرش را تشخیص دهد.»

پلک نوزاد
دکتر ضیغمی معتقد است پلک نوزاد نازک است وقدرت تطابقی مردمک کمی دارد و می‌گوید: پدر و مادر‌ها از اینکه چشم نوزاد را در برابر نورمستقیم و زیادی مانند فلش دوربین قرار دهند باید پرهیز کنند. ضمن این‌که ماردان باید در زمان حاملگی تغذیه خوب و استراحت کافی داشته باشند.
همچنین مادران باید از سیگار ،الکل و بعضی داروها و عفونت‌ها که در تکامل درست سیستم بینایی جنین تاثیر دارند پرهیز کنند. تا شش‌ماهگی قدرت بینایی شیرخوار به 25 درصد می‌رسد و خیلی پیشرفت می‌کند و از حدود 2 تا 3 سالگی به قدرت دید افراد بالغ می‌رسد.

وضعیت دید چشم نوزاد در روزهای اول تولد
چشم‌های نوزادتان ممکن است، در هنگام تولد، پف‌آلود به نظر برسد و یا اکثر مواقع بسته باشد. بهتر است هرگز به زور چشم‌های نوزاد را از هم باز نکنید و بگذارید این کار به طور طبیعی صورت پذیرد. در این زمان نوزادان اشکال را مبهم می‌ببینند زیرا بسیار نزدیک‌بین هستند.
بینایی بدون نقص بزرگسالان 20/20 است. و بینایی یک نوزاد تازه ‌متولد شده 400/20 است. این باعث می‌شود که نوزادتان از نزدیک چهره شما را موقع نگهداری از او ببیند. شاید برایتان جالب باشد بدانید، نوزاد می‌تواند فاصله 20 تا 25 سانتی‌متری را به وضوح ببیند.
یعنی تقریبا همان فاصله‌ای که وقتی نوزادتان را در آغوش می‌گیرید یا به او شیر می‌دهید با صورت شما دارد. اما در فاصله‌های بیشتر قدرت تمرکز هر دو چشم بر روی یک نقطه را ندارد.
در ابتدای تولد، چشم‌ها ممکن است لوچ یا چپ به نظر برسد که همه این مشکلات با قوی‌تر شدن عضلات چشم، در حدود یک ماهگی، بر طرف می‌گردد.

وضعیت دید چشم نوزاد بین ۱ تا ۳ ماهگی
در این زمان نوزاد نمی‌تواند روی اشیایی که خیلی نزدیک یا خیلی دور هستند تمرکز کند. در نهایت به‌ دلیل آنکه نی‌نی کوچولوی شما هنوز کاملا یاد نگرفته است که عضلات ۲ چشمش را برای تمرکز بر یک شی هماهنگ کند، ممکن است گاهی‌ اوقات یکی از چشم‌هایش با دیگری مطابقت نداشته باشد.
نترسید! هول هم نکنید! فکر نکنید چشم نوزاد شما مشکلی دارد! این موضوع تا 4 ماهگی خودبه‌خود برطرف می‌شود.
در دو تا سه ماهگی، هماهنگی چشم نوزاد شما به اندازه کافی پیشرفت کرده است که بتواند شیئی را از زاویه ۱۸۰ درجه با چشم دنبال کند. اگر وسیله‌ای رنگی را بالا گهواره تکان دهید متوجه می‌شوید که آن را با چشم دنبال می‌کند.
نوزادتان از نگاه کردن به شما که در اطراف قدم می‌زنید، درحالی‌که در گهواره خود خوابیده است لذت می‌برد. جلوی دید او را باز کنید و بگذارید، به هرچه که چشمش را می‌گیرد نگاه کند. در این سن نوزاد باید دستش را به طرف اسباب‌بازی که جلوی او می‌گیرید دراز کند و یا دستش را به آن بزند.
به طور معمول نوزادان در ۳ ماهگی می‌توانند طرح‌ کلی صورت‌ها را از دور کمی تشخیص دهند. صورت اشخاص از چیزهای موردعلاقه نوزادان برای دیدن است، بخصوص چهره کسانی که از او نگهداری می‌کنند مانند پدر و مادر یا حتی چهره خود نوزاد.
آینه‌ای جلوی گهواره‌اش قرار دهید و ببینید که چگونه خود را در آینه نگاه می‌کند. ممکن است او را موقع زل زدن به یک تصویر روی دیوار یا پنجره هم مشاهده کنید.

وضعیت دید چشم نوزاد بین ۴ تا ‌۶ ماهگی
در این زمان دید نوزاد شما به‌ طور شگفت‌آوری دچار تحول می‌شود. چشم‌های او تکامل می‌یابند و به او کمک می‌کنند تا دنیا را رنگی ببیند. همچنین عصب بینایی او به حدی تکامل یافته که می‌تواند تصاویر را با تمام جزئیات به مغز برساند.
حالا او می‌تواند جغجغه را بردارد و با دقت به آن خیره شود. اگر انگشتتان را نزدیک صورت او ببرید و به آرامی تکان دهید، او مسیر آن را دنبال می‌کند. این به آن دلیل است که نوزاد شما توان «دنبال کردن اشیا» را هم کسب کرده است.
توجه: حواستان باشد اگر هنوز یکی از چشم‌های او با دیگری تطابق ندارد، حتما به پزشک مراجعه کنید. این موضوع ممکن است نشانه مشکلاتی در دید کودک باشد.

وضعیت دید چشم نوزاد بین 7 تا ‌12 ماهگی
در این سن دیگر دید نوزاد شما به‌ خوبی دید یک بزرگسال است. با وجود این، یکی از تغییراتی که در ۷ تا ۱۲ ماهگی اتفاق می‌افتد، آن است که کودک بالاخره می‌تواند اشک‌های واقعی تولید کند!
تا قبل از این، چشم‌های او به جای اشک نوعی ترشح غلیظ به نام (موسین) تولید می‌کردند که به سطح چشم‌های کودک می‌چسبید و آن‌ها را مرطوب نگاه می‌داشت به همین دلیل هم بعضی وقت‌ها ممکن بود ببینید کودکتان با چشم‌های باز به راحتی خوابیده است.
شاید دقت کرده باشید که در بدو تولد نمی‌توان رنگ چشم نوزاد را با قاطعیت اعلام کرد. اغلب موارد رنگ چشم نوزاد چیزی بین ۲ یا حتی ۳ رنگ است اما در این زمان، رنگ چشم کودکتان که تا حالا به نوعی مبهم بود، اکنون دیگر کاملا شکل گرفته است.

نکاتی که بهتر است بدانید
- تا زمانی که کودک به ۳ ماهگی برسد، مردمک‌های چشم او توانایی تنگ شدن در نور زیاد و گشاد شدن در نور اندک را ندارند.
- نوزادان در مقایسه با بزرگسالان نور ماورای بنفش بیشتری را در چشم‌های خود جذب می‌کنند و این نور به چشم آن‌ها آسیب می‌رساند. بنابراین موقع بیرون بردن نوزاد حتما آفتاب‌گیر کالسکه او را باز کنید یا کلاه لبه‌دار بزرگی روی سر او بگذارید تا مانع از ورود نور ماورا‌ی بنفش به چشم‌های او بشود.
- در ابتدا چشم نوزاد ممکن است آبی روشن یا حتی توسی به‌ نظر ‌برسد ولی به مرور با رشد کردن نوزاد رنگ آن تثبیت می‌شود.
- چشم کودکان خیلی زودتر از سایر قسمت‌های صورت بالغ می‌شود. یعنی بین 5 تا 7 سالگی.