ماه چهارم بارداری ـ ماه زیبایی و رشد جنین + مراقبت و تغییرات مادر

ماه چهارم بارداری از کدام هفته تا کدام هفته است؟

ماه چهارم بارداری شامل هفته سیزدهم تا شانزدهم است و آغاز سه‌ماهه دوم به شمار می‌رود. از این زمان، بارداری برای بیشتر مادران آسان‌تر می‌شود. رحم رشد زیادی می‌کند و جفت کاملاً شکل گرفته و وظیفه تغذیه، دفع مواد زائد و محافظت از جنین را برعهده می‌گیرد.

در این ماه، مادر احساس انرژی بیشتری دارد و معمولاً خواب شبانه بهتر می‌شود. با این حال برخی تغییرات مانند افزایش اشتها، تغییرات پوستی و شروع رشد شکم بیشتر به چشم می‌آیند.

وضعیت شکم در ماه چهارم بارداری

در ماه چهارم، شکم مادر کم‌کم حالت گرد و برآمده به خود می‌گیرد. رحم از ناحیه لگن بالاتر آمده و در زیر ناف احساس می‌شود. در زنان باردار دوم یا سوم، شکم زودتر بزرگ می‌شود چون عضلات دیواره شکم انعطاف‌پذیرترند. پوست شکم ممکن است شروع به کشیدگی کند و خارش یا خطوط باریک (استرچ مارک) ظاهر شود. استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده طبیعی مانند روغن بادام یا کره شی‌باتر می‌تواند در پیشگیری از ترک پوستی مفید باشد.

عوارض بارداری در ماه چهارم بارداری

گرچه بیشتر علائم اولیه کاهش می‌یابند، اما برخی مشکلات جدید ممکن است بروز کنند که طبیعی هستند مگر اینکه شدت پیدا کنند:

• یبوست: به دلیل کاهش حرکات روده و مصرف مکمل آهن.
• ترشحات واژینال: در این ماه افزایش می‌یابد ولی در حالت طبیعی بدون رنگ و بوست.
• گرفتگی عضلات پا و درد کمر: ناشی از افزایش وزن رحم و فشار بر عضلات لگن.
• احتقان بینی و خون‌دماغ: به علت افزایش جریان خون در عروق.
• افزایش اشتها و گرسنگی ناگهانی: که نشانه‌ای از رشد جنین است.

در صورت وجود درد شدید، خونریزی، یا ترشحات رنگی، مراجعه فوری به پزشک ضروری است.

اندازه جنین و مراحل تکاملی در ماه چهارم

جنین در ماه چهارم حدود ۹ تا ۱۲ سانتی‌متر طول و نزدیک به ۱۰۰ تا ۱۲۰ گرم وزن دارد. اندام‌های او تقریباً کامل‌اند و سیستم عصبی و عضلانی با سرعت در حال رشد است.

در این ماه:

• سر جنین نسبت به بدن متناسب‌تر می‌شود.
• چشم‌ها و گوش‌ها در موقعیت نهایی خود قرار می‌گیرند.
• انگشتان دست و پا از هم جدا می‌شوند و ناخن‌ها رشد می‌کنند.
• سیستم گوارش شروع به کار می‌کند و جنین مایع آمنیوتیک را می‌بلعد.
• اندام تناسلی در پسرها و دخترها تمایز می‌یابد و از طریق سونوگرافی ممکن است جنسیت قابل تشخیص باشد.

حرکات جنین در ماه چهارم بارداری

در این ماه جنین شروع به حرکت‌های فعال اما لطیف می‌کند؛ دست‌ها و پاهایش را می‌کشد، چرخش دارد و حتی ممکن است دستش را به دهان ببرد. بیشتر مادران هنوز این حرکات را حس نمی‌کنند مگر آنکه قبلاً زایمان کرده باشند. در برخی موارد، در اواخر ماه چهارم مادر احساس لرزش‌های خفیفی در زیر شکم می‌کند که همان حرکت‌های اولیه جنین است و نشان‌دهنده سلامت اوست.

تغذیه در ماه چهارم بارداری

تغذیه مناسب در این ماه اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا جنین در حال ساخت اندام‌ها و استخوان‌های خود است. برنامه غذایی باید متنوع، تازه و سرشار از مواد مغذی باشد.

غذاهای مفید عبارت‌اند از:

• پروتئین‌ها: گوشت قرمز کم‌چرب، مرغ، ماهی پخته، تخم‌مرغ، حبوبات.
• کلسیم و ویتامین D: لبنیات کم‌چرب، کنجد، بادام، ماهی سالمون.
• آهن: جگر (در حد مجاز)، عدس، اسفناج، کشمش، خرما.
• میوه‌ها و سبزیجات: سیب، پرتقال، به، انار، کاهو، هویج و سبزی‌های برگ سبز.
• غلات کامل: نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای و جو دوسر.

همچنین مصرف روزانه ۸ لیوان آب و محدود کردن شیرینی‌ها و چربی‌های اشباع بسیار توصیه می‌شود.

غذاهای ممنوعه در ماه چهارم بارداری

در ماه چهارم بارداری از مصرف غذاهای زیر خودداری کنید:

• گوشت خام یا نیم‌پز، تخم‌مرغ عسلی.
• پنیرهای محلی غیرپاستوریزه و لبنیات خام.
• فست‌فود، نوشابه‌های گازدار و غذاهای شور.
• مصرف زیاد چای پررنگ، قهوه یا نوشیدنی‌های انرژی‌زا.
• ادویه‌های محرک مانند زعفران زیاد، دارچین و زنجبیل در مقادیر بالا.
• ماهی‌های دارای جیوه زیاد (کوسه، تن آبی، شمشیرماهی).

فعالیت‌های ورزشی در ماه چهارم بارداری

در این ماه، ورزش منظم و ملایم به تقویت عضلات، بهبود خواب، کاهش استرس و جلوگیری از اضافه‌وزن کمک می‌کند.

بهترین فعالیت‌ها برای ماه چهارم بارداری عبارتند از:

• پیاده‌روی آرام ۳۰ دقیقه در روز
• یوگای مخصوص بارداری
• تمرینات کششی سبک و تنفس عمیق

باید از ورزش‌هایی مانند دویدن، پرش، دوچرخه‌سواری و حرکات خوابیده روی شکم پرهیز شود. اگر مادر دچار درد، سرگیجه یا تنگی نفس شد، ورزش باید بلافاصله متوقف گردد.

سونوگرافی و آزمایش‌های لازم در ماه چهارم

در این ماه معمولاً سونوگرافی دوم بارداری انجام می‌شود تا وضعیت رشد جنین، سلامت جفت و مقدار مایع آمنیوتیک بررسی شود.

آزمایش‌های غربالگری سه‌گانه نیز بین هفته‌های ۱۵ تا ۱۶ انجام می‌شود تا خطر ناهنجاری‌های کروموزومی مانند سندرم داون مشخص شود. همچنین پزشک ممکن است آزمایش ادرار برای بررسی عفونت یا قند توصیه کند.

علائم خطر در ماه چهارم

اگر مادر هر یک از علائم زیر را تجربه کند، باید سریعاً به پزشک مراجعه کند:

• خونریزی یا لکه‌بینی هرچند جزئی
• درد شدید زیر شکم یا کمر
• ترشحات بدبو، زرد یا سبز
• تب بالا یا لرز
• بی‌هوشی یا سرگیجه مکرر
• کاهش یا قطع حرکات جنین در هفته‌های پایانی ماه چهارم

دردهای ماه چهارم بارداری

دردهای ماه چهارم معمولاً ناشی از کشیدگی رباط‌های رحم است که در اثر رشد جنین اتفاق می‌افتد. این دردها اغلب در دو طرف شکم یا زیر شکم احساس می‌شوند و با استراحت، گرمای ملایم یا ماساژ سبک کاهش می‌یابند. اگر دردها همراه با انقباض یا ترشح باشند، باید فوراً بررسی شوند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

به‌جز موارد خطر، مادر باید در طول ماه چهارم حداقل یک بار برای معاینه عمومی، کنترل فشار خون، وزن و بررسی رشد رحم به پزشک یا مامای خود مراجعه کند. در صورت مشاهده علائمی مانند ورم پا، تاری دید، سردرد شدید یا بی‌حرکتی جنین، مراجعه فوری الزامی است.

توصیه‌های کتاب ریحانه بهشتی برای ماه چهارم بارداری

در کتاب «ریحانه بهشتی» توصیه شده که مادر در ماه چهارم با آرامش و ذهنی مثبت زندگی کند، زیرا این ماه در شکل‌گیری روح و زیبایی جنین نقش مهمی دارد. خوردن میوه‌هایی مانند سیب، به، انار و خرما برای لطافت پوست و آرامش جنین توصیه شده است. همچنین گوش دادن به قرآن، دعا و پرهیز از عصبانیت از مهم‌ترین توصیه‌های این کتاب است.

ماه چهارم و دوقلو زایی

در بارداری دوقلو، شکم در این ماه زودتر از بارداری تک‌قلو نمایان می‌شود. مادر ممکن است زودتر احساس خستگی یا تنگی نفس کند. نیاز به تغذیه بیشتر، مصرف مکمل‌های آهن و کلسیم و مراجعه‌های منظم‌تر به پزشک در بارداری دوقلو بسیار اهمیت دارد.

ماه چهارم بارداری و زیبایی جنین

ماه چهارم را «ماه زیبایی جنین» می‌نامند. در این زمان پوست، مو و چهره جنین در حال شکل‌گیری است. تغذیه سالم، آرامش روانی و دوری از اضطراب تأثیر مستقیمی بر زیبایی و سلامت چهره و خلق‌وخوی نوزاد دارد. مصرف میوه‌هایی مانند سیب، انار، انگور و به در این ماه توصیه شده است.

تعیین جنسیت در ماه چهارم بارداری

در بیشتر موارد، سونوگرافی هفته شانزدهم می‌تواند جنسیت جنین را مشخص کند. اندام تناسلی در پسرها و دخترها در ماه چهارم کاملاً متمایز می‌شود. البته گاهی موقعیت جنین اجازه تشخیص قطعی را نمی‌دهد و نیاز به تکرار سونوگرافی وجود دارد.

تفاوت بارداری پسر و دختر در ماه چهارم

در باورهای عامیانه، گفته می‌شود که بارداری پسر با تمایل به غذاهای شور و گوشت و افزایش انرژی همراه است، در حالی که بارداری دختر با تمایل به شیرینی و تغییرات پوستی بیشتر دیده می‌شود. از نظر علمی، تفاوت خاصی در این ماه میان بارداری پسر و دختر وجود ندارد و تنها سونوگرافی می‌تواند جنسیت را تعیین کند.

بایدها و نبایدهای ماه چهارم بارداری

مطالب گفته شده در بالا را می‌توان به شکل زیر خلاصه کرد:

کارهایی که باید انجام داد:

• تغذیه متنوع و سالم با مصرف روزانه میوه و سبزی
• پیاده‌روی سبک و خواب کافی
• مصرف منظم مکمل‌های تجویز شده
• مراجعه ماهانه به پزشک
• حفظ آرامش روانی و دوری از تنش

کارهایی که نباید انجام داد:

• مصرف دخانیات و الکل
• داروهای بدون تجویز پزشک
• ایستادن طولانی‌مدت
• بلند کردن اجسام سنگین
• مصرف زیاد چای یا قهوه

سخن پایانی

ماه چهارم بارداری، نقطه ورود مادر به دوران آرامش و لذت از بارداری است. جنین در این ماه رشد شگفت‌انگیزی دارد و مادر احساس ارتباط بیشتری با او پیدا می‌کند. تغذیه مناسب، روحیه مثبت و مراقبت‌های منظم پزشکی کلید سلامت مادر و زیبایی و هوش جنین هستند. بهتر است مادران در این ماه از حمایت عاطفی خانواده بهره ببرند و بدن و ذهن خود را برای ادامه این مسیر زیبا آماده کنند.