درمان یبوست در بارداری | ۴ علت اصلی + درمان با تغذیه، ورزش، دارو و طب سنتی

علل یبوست در بارداری

یبوست یکی از مشکلات شایع در دوران بارداری است و حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد زنان باردار آن را تجربه می‌کنند. شدت یبوست می‌تواند از خفیف تا شدید متفاوت باشد و در صورت طولانی شدن نیاز به درمان دارد. دلایل مختلفی برای بروز این اتفاق در بارداری وجود دارد از جمله:

• تغییرات هورمونی: افزایش هورمون پروژسترون باعث شل شدن عضلات دستگاه گوارش می‌شود و حرکت روده‌ها را کند می‌کند.
• رشد جنین :

• مصرف مکمل‌های آهن: مکمل‌های آهن که برای پیشگیری از کم‌خونی در بارداری تجویز می‌شوند، می‌توانند منجر به سفتی مدفوع و یبوست شوند.
• کاهش فعالیت بدنی: بسیاری از زنان باردار به دلیل خستگی یا محدودیت‌های جسمی، تحرک کمتری دارند که این خود عاملی برای کندی حرکات روده است.
• کمبود فیبر و مایعات: رژیم غذایی کم‌فیبر یا مصرف ناکافی آب می‌تواند یبوست را تشدید کند.

چه داروهایی باعث تشدید یبوست در بارداری می‌شوند؟

برخی داروهایی که در دوران بارداری برای حفظ سلامت مادر و جنین تجویز می‌شوند، ممکن است حرکات روده را کند کنند و یبوست را تشدید نمایند. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• مکمل‌های آهن:

  پرکاربردترین عامل دارویی یبوست در بارداری هستند. آهن موجب سفتی مدفوع و کاهش حرکت روده می‌شود. مصرف همزمان فیبر و مایعات بیشتر یا تغییر نوع مکمل به فرم‌های ملایم‌تر می‌تواند علائم را کاهش دهد.

بیشتر بخوانید: مصرف قرص آهن در بارداری ضروری است؟ 7 علامت کمبود آهن + مقدار و زمان مصرف

• مکمل‌های کلسیم:

  برای سلامت استخوان‌ها و پیشگیری از پره‌اکلامپسی تجویز می‌شوند، اما جذب بالای کلسیم در روده می‌تواند منجر به کاهش حرکات روده و سفتی مدفوع شود.

بیشتر بخوانید: مصرف کلسیم در بارداری | ۶ نشانه و عوارض کمبود + نحوه، میزان مصرف و معرفی مکمل‌ها

• داروهای ضداسید حاوی آلومینیوم یا کلسیم:

  بسیاری از زنان باردار به دلیل ریفلاکس معده از این داروها استفاده می‌کنند. ترکیبات آلومینیوم و کلسیم در ضداسیدها، حرکات روده را کند کرده و یبوست ایجاد می‌کنند.

• داروهای ضددرد اپیوئیدی (در موارد خاص پزشکی):

  اگرچه به ندرت در بارداری استفاده می‌شوند، اما در صورت نیاز به مصرف، این داروها حرکت طبیعی روده را مهار کرده و یبوست شدید به دنبال دارند.

• داروهای ضدفشار خون خاص (مثل متیل‌دوپا):

  این دارو گاهی برای کنترل فشار خون بارداری تجویز می‌شود و یکی از عوارض شایع آن یبوست است.

یبوست بارداری از چه زمانی آغاز می‌شود؟

یبوست در بارداری معمولاً از سه‌ماهه اول آغاز می‌شود، زیرا افزایش هورمون پروژسترون از همان ابتدای بارداری باعث شل شدن عضلات دستگاه گوارش و کندی حرکات روده می‌گردد. در برخی زنان این مشکل ممکن است در سه‌ ماهه دوم بارداری یا سه‌ ماهه سوم بارداری تشدید  شود، زمانی که رحم بزرگ‌تر شده و فشار بیشتری بر روده‌ها وارد می‌کند. مصرف مکمل‌های آهن که اغلب از اوایل بارداری شروع می‌شود نیز می‌تواند شروع یبوست را زودتر رقم بزند.

یبوست شدید در بارداری

یبوست شدید در بارداری می‌تواند مشکلات متعددی برای مادر ایجاد کند و کیفیت زندگی او را به شدت کاهش دهد. زور زدن مکرر برای دفع مدفوع ممکن است منجر به بروز یا تشدید هموروئید و شقاق مقعدی شود که با درد، خونریزی و سوزش همراه است. تجمع طولانی‌مدت مدفوع در روده نیز می‌تواند باعث نفخ، دل‌درد، کاهش اشتها و حتی در موارد نادر انسداد روده گردد. علاوه بر این، یبوست شدید استرس و اضطراب مادر را افزایش می‌دهد و ممکن است روند بارداری را دشوارتر کند. بنابراین بی‌توجهی به یبوست شدید می‌تواند خطرآفرین باشد و نیاز به بررسی و درمان پزشکی دارد.

بیشتر بخوانید:  هموروئید بعد از زایمان طبیعی | علت‌ها، علائم، درمان و معرفی ۵ پماد موثر

فاکتورهای خطر

بعضی فاکتورها ممکن است خطر ابتلا به یبوست در بارداری را افزایش دهد از جمله:

• سابقه یبوست مزمن قبل از بارداری
• مصرف بالای مکمل‌های آهن یا کلسیم
• رژیم غذایی کم‌فیبر
• کم‌تحرکی یا استراحت طولانی مدت
• استرس و اضطراب دوران بارداری
• ابتلا به بیماری‌های گوارشی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر

بیشتر بخوانید: استرس در بارداری چه عوارضی دارد؟

عوارض یبوست در بارداری

اگر یبوست در بارداری درمان نشود می‌تواند عوارض زیر را به همراه داشته باشد:

• درد و ناراحتی شکمی
• نفخ و احساس پری
• افزایش احتمال ایجاد هموروئید
• بروز شقاق مقعدی به دلیل زور زدن زیاد
• کاهش کیفیت زندگی و ایجاد استرس روانی

رابطه هموروئید و یبوست در بارداری

یبوست در دوران بارداری یکی از عوامل اصلی ایجاد یا تشدید هموروئید محسوب می‌شود. زور زدن مکرر هنگام دفع مدفوع سفت باعث افزایش فشار در ناحیه مقعد و تورم وریدهای هموروئیدی می‌شود. از طرفی تغییرات هورمونی و فشار رحم بزرگ‌شده نیز این وضعیت را بدتر می‌کنند. بنابراین مدیریت یبوست از طریق اصلاح رژیم غذایی، مصرف مایعات کافی و تحرک مناسب می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از بروز یا شدت یافتن هموروئید در بارداری داشته باشد.

بیشتر بخوانید:  ۵ روش اصلی درمان بواسیر در بارداری | از درمان خانگی تا دارو و جراحی

درمان‌های خانگی یبوست در بارداری

درمان خانگی یبوست در بارداری در بخش‌های مختلف زیر انجام می‌شود:

فعالیت بدنی ملایم

بهترین حرکات ورزشی برای درمان یبوست در بارداری عبارتند از:

• پیاده‌روی روزانه:

پیاده‌روی ملایم به مدت ۲۰–۳۰ دقیقه باعث تحریک عضلات روده و افزایش حرکات طبیعی آن می‌شود.

• حرکت زانو به سینه در حالت درازکش (Knee-to-Chest Stretch):

کشیدن زانوها به سمت سینه به آرامی شکم و روده‌ها را ماساژ می‌دهد و عبور مدفوع را تسهیل می‌کند.

• پل باسن (Bridge Pose):

در حالت خوابیده روی کمر، بالا بردن باسن باعث تقویت عضلات شکم و کف لگن می‌شود و حرکات روده را تحریک می‌کند.

• چرخش کمر در حالت نشسته یا خوابیده (Torso Twists):

چرخش ملایم تنه به راست و چپ جریان خون به روده‌ها را افزایش داده و به حرکات منظم روده کمک می‌کند.

• یوگای مخصوص بارداری (Cat-Cow Stretch):

حرکت متناوب قوس دادن و گرد کردن پشت در وضعیت چهار دست و پا، عضلات شکم و روده را فعال کرده و یبوست را کاهش می‌دهد.

• حرکت اسکات ملایم (Squats):

اسکات سبک با نگه داشتن تعادل باعث تقویت عضلات پایین شکم و لگن و تسهیل دفع می‌شود.

• دوچرخه‌سواری در حالت خوابیده (Leg Bicycle Exercise):

حرکت دوچرخه‌ای پاها روی زمین به صورت خوابیده، روده‌ها را ماساژ داده و حرکت مدفوع را راحت‌تر می‌کند.

اصلاح الگوی دفع

اصلاح عادات و الگوی دفع نقش مهمی در پیشگیری و درمان یبوست در بارداری دارد. نکات کلیدی در این زمینه عبارت‌اند از:

• زمان‌بندی منظم: سعی کنید هر روز در یک ساعت مشخص به دستشویی بروید، ترجیحاً بعد از صبحانه، زیرا وعده غذایی باعث تحریک طبیعی روده‌ها می‌شود.
• عدم به تاخیر انداختن دفع: به محض احساس نیاز به دفع، اقدام کنید؛ به تأخیر انداختن می‌تواند مدفوع را خشک‌تر و سفت‌تر کند.
• وضعیت مناسب نشستن: قرار دادن پاها روی یک چهارپایه کوچک هنگام نشستن روی توالت باعث زاویه مناسب لگن شده و دفع را آسان‌تر می‌کند.
• تمرکز و آرامش: شل کردن عضلات شکم و کف لگن و اجتناب از فشار زیاد هنگام دفع، به پیشگیری از هموروئید و شقاق کمک می‌کند.
• تمرین تنفس و آرام‌سازی: تنفس عمیق و آرامش حین نشستن روی توالت می‌تواند عضلات روده را آرام کند و دفع را تسهیل نماید.

رعایت این نکات به همراه تغذیه مناسب، مصرف مایعات کافی و فعالیت بدنی منظم می‌تواند به طور چشمگیری مشکل یبوست در بارداری را کاهش دهد.

برای درمان یبوست بارداری چی بخوریم؟

با رعایت چند نکته تغذیه‌ای و تغییراتی در مصرف غذاهای روزانه می‌توانید یبوست بارداری را درمان کنید:

• تقسیم وعده‌های غذایی: خوردن وعده‌های کوچک اما مکرر به جای وعده‌های سنگین.
• مصرف مواد غذایی ملین طبیعی: انجیر خشک، آلو، کیوی و سبوس گندم به بهبود حرکات روده کمک می‌کنند.
• افزایش مصرف فیبر: گنجاندن میوه‌ها، سبزیجات تازه، حبوبات و غلات کامل در رژیم غذایی.
• نوشیدن آب کافی: مصرف روزانه حداقل ۸ تا ۱۰ لیوان آب به نرم شدن مدفوع کمک می‌کند.

یک فهرست غذاهای مفید برای درمان یبوست در بارداری در ادامه آمده است:

• آلو و آب آلو: سرشار از فیبر محلول و سوربیتول است که خاصیت ملین طبیعی دارد و حرکات روده را افزایش می‌دهد.
• انجیر خشک: حاوی فیبر فراوان و ترکیباتی است که مدفوع را نرم‌تر می‌کند و به دفع راحت‌تر کمک می‌نماید.
• کیوی: دارای آنزیم اکتینیدین و فیبر محلول است که سرعت عبور غذا از روده را بالا می‌برد.
• سیب (به‌ویژه با پوست): غنی از فیبر محلول (پکتین) و آب است که موجب افزایش حجم مدفوع و تحریک حرکات روده می‌شود.
• گلابی: فیبر و مقدار زیادی آب دارد و علاوه بر خاصیت ملین، برای هیدراته نگه داشتن بدن نیز مفید است.
• سبزیجات برگ سبز (اسفناج، کلم بروکلی، کاهو): سرشار از فیبر و منیزیم هستند که به عملکرد بهتر عضلات روده کمک می‌کنند.
• هویج و کدو حلوایی: حاوی فیبر نامحلول‌اند و به افزایش حجم مدفوع و دفع آسان کمک می‌کنند.
• حبوبات (عدس، لوبیا، نخود): منبع غنی فیبر و پروتئین گیاهی هستند که حرکات روده را منظم می‌کنند.
• غلات کامل (نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو دوسر): دارای فیبر نامحلول‌اند که از سفت شدن مدفوع جلوگیری می‌کند.
• دانه‌های چیا و تخم کتان: سرشار از فیبر محلول‌اند و با جذب آب، حالت ژل‌مانند ایجاد می‌کنند که موجب نرم شدن مدفوع می‌شود.
• بادام و گردو: علاوه بر فیبر، چربی‌های مفید دارند که حرکت روده‌ها را تسهیل می‌کند.
• ماست پروبیوتیک: با تنظیم فلور میکروبی روده به هضم بهتر غذا و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند.
• خیار و کرفس: آب و فیبر بالایی دارند که بدن را هیدراته کرده و عملکرد روده را تقویت می‌کنند.
• انواع مرکبات (پرتقال، گریپ‌فروت، نارنگی): حاوی فیبر محلول و ویتامین C هستند که به دفع راحت‌تر و بهبود سلامت گوارش کمک می‌کنند.

درمان دارویی یبوست در بارداری

در صورتی که درمان‌های خانگی موثر نباشند، پزشک ممکن است داروهای خاصی را توصیه کند:

• ملین‌های فیبری (حجیم‌کننده): مثل پسیلیوم (ایسبگول) که ایمن‌ترین گزینه‌ها هستند.
• ملین‌های اسمزی: مانند لاکتولوز یا پلی‌اتیلن گلایکول که با کشیدن آب به روده، مدفوع را نرم می‌کنند.
• شیاف گلیسیرین: در موارد یبوست شدید و موقت، به تخلیه سریع کمک می‌کند.
• تنظیم مکمل آهن: در صورت شدت علائم، پزشک ممکن است نوع مکمل آهن را تغییر دهد یا همراه با فیبر و مایعات بیشتری تجویز کند.

نکته مهم: مصرف ملین‌های محرک (مثل سنا یا بیزاکودیل) و داروهای قوی‌تر باید تنها تحت نظر پزشک انجام شود، زیرا ممکن است موجب تحریک انقباضات رحمی شوند.

اسم شربت یبوست در بارداری

چند شربت که معمولاً برای درمان یبوست در بارداری توسط پزشکان توصیه می‌شوند عبارت‌اند از:

• شربت لاکتولوز (Lactulose): یکی از پرکاربردترین ملین‌های اسمزی در بارداری که با جذب آب به داخل روده، مدفوع را نرم می‌کند.
• شربت پلی‌اتیلن گلایکول (PEG): ملین اسمزی ایمن در بارداری که باعث افزایش حرکات روده می‌شود.
• شربت هیدروکسید منیزیم (شیر منیزیا): گاهی برای درمان یبوست خفیف تا متوسط در بارداری استفاده می‌شود، اما باید با نظر پزشک مصرف شود.
• شربت لاکتیول (Lactitol): مشابه لاکتولوز عمل می‌کند و به نرم شدن مدفوع کمک می‌کند.

این داروها معمولاً ایمن در نظر گرفته می‌شوند، اما مصرف آن‌ها باید تنها با تجویز و تأیید پزشک انجام شود تا از بروز مشکلات احتمالی برای مادر و جنین جلوگیری شود.

درمان سریع یبوست در بارداری

سریع‌ترین روش درمان یبوست در بارداری در خانه معمولاً استفاده از شیاف گلیسیرین یا ملین‌های محرک کوتاه‌مدت است که به طور مستقیم حرکات روده را تحریک می‌کنند و معمولاً ظرف چند ساعت اثر می‌گذارند. با این حال، این روش‌ها فقط برای موارد موقت و اضطراری توصیه می‌شوند و نباید به صورت مداوم مصرف شوند، زیرا ممکن است باعث تحریک بیش از حد روده یا وابستگی شوند. بهترین رویکرد درمان یبوست به طور پایدار، ترکیب رژیم غذایی غنی از فیبر، مصرف مایعات کافی و فعالیت بدنی ملایم همراه با داروهای ملایم مانند شربت لاکتولوز یا پلی‌اتیلن گلایکول است.

درمان یبوست در بارداری در طب سنتی

در درمان یبوست در بارداری دکتر خیراندیش معمولاً به دلیل ضعف عملکرد روده، خشکی مزاج یا غلبه صفرا و سودا در بدن تلقی می‌شود و درمان آن بیشتر بر تغذیه، اصلاح سبک زندگی و استفاده از داروهای گیاهی ملایم متمرکز است.

 ۱. اصلاح تغذیه

 افزایش مصرف میوه‌های آبدار و نرم: مانند انجیر، آلو، خیار، گلابی و مرکبات که رطوبت و فیبر مورد نیاز روده را تامین می‌کنند.

 سبزیجات پخته و برگ سبز: اسفناج، کاهو و کدو حلوایی به نرم شدن مدفوع کمک می‌کنند.

 حبوبات و غلات سبوس‌دار: عدس، نخود، جو دوسر و نان سبوس‌دار موجب تحریک حرکات روده می‌شوند.

 روغن‌های گیاهی ملایم: درمان یبوست در بارداری با روغن زیتون یا کنجد به عنوان ملین طبیعی نیز می‌تواند موثر باشد.

 ۲. نوشیدنی‌های مفید

 دم‌نوش‌های گیاهی ملایم: مانند به‌لیمو و نعناع می‌توانند حرکات روده را تحریک کنند و نفخ را کاهش دهند.

 آب ولرم صبحگاهی: نوشیدن یک لیوان آب ولرم ناشتا به شروع فعالیت روده کمک می‌کند.

 ۳. داروهای سنتی گیاهی

 انجیر خشک و آلو: به صورت مصرف خوراکی یا خیسانده در آب، ملین طبیعی هستند.

 شربت آلو یا شیره انگور: به تنظیم حرکات روده و افزایش رطوبت مدفوع کمک می‌کنند.

۴. اصلاح سبک زندگی

فعالیت بدنی ملایم: پیاده‌روی کوتاه، حرکات سبک یوگا یا نرمش‌های مخصوص بارداری.

تنظیم زمان دفع: رفتن به دستشویی در ساعات مشخص و پرهیز از به تأخیر انداختن دفع مدفوع.

استراحت کافی و کاهش استرس: استرس و اضطراب می‌توانند عملکرد روده را کند کنند.

توجه داشته باشید همه درمان‌های سنتی باید با مشورت پزشک انجام شود، به ویژه در بارداری، تا از بروز عوارض برای مادر یا جنین جلوگیری گردد.

پیشگیری از یبوست در بارداری

برای پیشگیری از یبوست در بارداری، رعایت چند اصل ساده اما مؤثر اهمیت زیادی دارد. داشتن رژیم غذایی سرشار از فیبر شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات، نوشیدن آب کافی در طول روز، و انجام فعالیت‌های بدنی ملایم مانند پیاده‌روی می‌تواند حرکات روده را منظم نگه دارد. همچنین بهتر است وعده‌های غذایی کوچک و متعدد مصرف شود و الگوی منظم برای دفع مدفوع شکل بگیرد. در صورت نیاز به مصرف مکمل‌های آهن یا کلسیم، مشورت با پزشک برای انتخاب نوع مناسب و مصرف همزمان فیبر بیشتر کمک‌کننده خواهد بود.

سخن پایانی

یبوست در بارداری مشکلی شایع اما قابل مدیریت است. رعایت رژیم غذایی سالم، نوشیدن مایعات کافی، داشتن فعالیت بدنی منظم و توجه به الگوی دفع می‌تواند در بسیاری از موارد مشکل را برطرف کند. در صورت تداوم یبوست یا بروز عوارض، مراجعه به پزشک برای تجویز داروهای ایمن ضروری است.