ماه پنجم بارداری ـ علائم و تغییرات مادر و جنین + مراقبت‌ها

ماه پنجم بارداری از کدام هفته تا کدام هفته است؟

ماه پنجم بارداری شامل هفته‌های ۱۷ تا ۲۰ است. در این زمان، مادر در اواسط سه‌ماهه دوم قرار دارد. بسیاری از زنان در این ماه احساس بهتری نسبت به سه‌ماهه اول دارند زیرا تهوع و استفراغ کاهش یافته و انرژی عمومی بدن افزایش می‌یابد. رحم اکنون حدود ۵ سانتی‌متر بالاتر از ناف قرار گرفته و رشد جنین به حدی رسیده که می‌تواند با حرکات خود احساس حضورش را در بدن مادر اعلام کند.

عوارض بارداری در ماه پنجم

اگرچه این ماه نسبتاً راحت‌تر از ماه‌های اول است، اما همچنان برخی عوارض ممکن است ظاهر شوند.

• یبوست در بارداری و نفخ: به علت افزایش سطح هورمون پروژسترون، حرکات روده‌ها کندتر می‌شود. مصرف مایعات، میوه، سبزی و غذاهای فیبردار کمک‌کننده است.

• سوزش معده: رحم بزرگ‌تر به معده فشار می‌آورد و باعث بازگشت اسید معده می‌شود. خوردن وعده‌های کوچک و پرهیز از دراز کشیدن بلافاصله بعد از غذا مؤثر است.

• ورم پا در بارداری و دست‌ها: افزایش حجم خون و مایعات بدن سبب ورم می‌شود. بالا نگه‌داشتن پاها و کاهش مصرف نمک توصیه می‌شود.

• تغییرات پوستی: در این ماه ممکن است خطی تیره (لینئا نایگرا) روی شکم ظاهر شود و نوک سینه‌ها تیره‌تر شوند. این تغییرات طبیعی‌اند و بعد از زایمان معمولاً برطرف می‌شوند.

• گرفتگی عضلات پا: در اثر افزایش فشار رحم و کمبود کلسیم یا منیزیم رخ می‌دهد. ماساژ، دوش آب گرم و مصرف لبنیات کمک‌کننده است.

تغییرات شکل شکم در ماه پنجم

در ماه پنجم، شکم مادر کاملاً مشخص می‌شود و دیگر به‌راحتی قابل تشخیص است که باردار است. شکل شکم در زنان مختلف متفاوت است و بستگی به فاکتورهایی مانند قد، فرم لگن، محل قرارگیری جنین و تعداد زایمان‌های قبلی دارد. معمولاً شکم از زیر ناف گرد شده و به جلو می‌آید. پوست شکم ممکن است دچار کشیدگی شود و خارش خفیفی احساس شود. استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده یا روغن‌های طبیعی مثل بادام شیرین یا نارگیل می‌تواند از خشکی پوست جلوگیری کند.

اندازه جنین و وضعیت رشد و تکامل

در پایان ماه پنجم، جنین حدود ۲۵ سانتی‌متر طول و ۳۰۰ تا ۳۵۰ گرم وزن دارد. رشد و تکامل او در این مرحله بسیار سریع است:

• پوست جنین: هنوز نازک و نیمه‌شفاف است اما شروع به ضخیم شدن می‌کند.
• موهای ظریف (لانگو): بدن جنین را می‌پوشاند تا از پوست در برابر مایع آمنیوتیک محافظت کند.
• حواس پنج‌گانه: در حال رشد هستند؛ گوش‌ها عملکرد خود را آغاز می‌کنند و جنین می‌تواند صداهای بیرون مانند صدای قلب مادر یا موسیقی ملایم را بشنود.
• حرکات فعال: جنین مدام در حال لگد زدن، چرخیدن و کش و قوس دادن است.
• رشد اندام‌ها: انگشتان کامل شده، ناخن‌ها در حال شکل‌گیری‌اند، و اندام تناسلی قابل تشخیص است.
• مغز: ارتباطات عصبی پیشرفته‌تر می‌شود و حرکات جنین هماهنگ‌تر می‌گردد.

محل قرارگیری جنین در ماه پنجم

در این ماه، جنین معمولاً در میانه رحم و کمی پایین‌تر از ناف قرار دارد. فضای کافی برای حرکت آزادانه دارد، بنابراین ممکن است در طول روز موقعیتش تغییر کند. هنوز سر جنین به سمت پایین یا بالا ثابت نشده و می‌تواند در هر جهتی قرار گیرد. در بارداری دوقلو، رحم بیشتر کشیده شده و موقعیت هر جنین بسته به محل جفت متفاوت است.

تغذیه در ماه پنجم بارداری

در این ماه، تغذیه مادر نقش حیاتی در رشد سالم استخوان‌ها، مغز و سیستم عصبی جنین دارد. رژیم غذایی باید متعادل و سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی باشد.

• پروتئین: در گوشت سفید، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات و لبنیات یافت می‌شود و به رشد بافت‌ها کمک می‌کند.
• کلسیم و ویتامین D: برای استخوان‌سازی جنین ضروری‌اند. مصرف شیر، ماست، پنیر، بادام، کنجد و نور خورشید صبحگاهی توصیه می‌شود.
• آهن: از کم‌خونی جلوگیری می‌کند. منابع خوب آهن شامل گوشت قرمز، عدس، سبزی‌های سبز تیره و خرما هستند.
• فیبر: میوه‌ها، سبزی‌ها و غلات کامل به بهبود عملکرد روده‌ها کمک می‌کنند.
• مایعات: حداقل ۸ لیوان آب در روز مصرف شود تا بدن هیدراته بماند و از ورم و یبوست پیشگیری شود.

همچنین باید از مصرف غذاهای فرآوری‌شده، نوشابه، فست‌فود و غذاهای چرب یا خیلی شیرین دوری کرد.

بیشتر بخوانید: 13 خوراکی ممنوع در بارداری - لیست غذاهای مضر برای زنان باردار

میوه‌های مفید در ماه پنجم بارداری

در ماه پنجم بارداری، مصرف میوه‌ها اهمیت زیادی دارد زیرا منبع طبیعی ویتامین‌ها، فیبر و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند و به رشد سالم جنین و بهبود عملکرد دستگاه گوارش مادر کمک می‌کنند. میوه‌هایی مانند سیب برای تقویت قلب و سیستم ایمنی، انار برای بهبود خون‌رسانی و افزایش آهن، موز برای تأمین پتاسیم و پیشگیری از گرفتگی عضلات، و پرتقال و مرکبات برای دریافت ویتامین C در بارداری و جذب بهتر آهن توصیه می‌شوند. همچنین انگور در بارداری و توت‌ها به دلیل داشتن آنتی‌اکسیدان‌های فراوان به رشد سلول‌های مغزی جنین کمک می‌کنند. خرما در حد متعادل باعث افزایش انرژی و بهبود یبوست می‌شود. مصرف روزانه دو تا سه نوع میوه متنوع در کنار رژیم متعادل، بهترین راه برای تأمین نیازهای تغذیه‌ای این ماه است.

فعالیت‌های ورزشی در ماه پنجم بارداری

ورزش‌های سبک و منظم در این ماه باعث بهبود گردش خون، افزایش انرژی و آمادگی بدن برای زایمان می‌شود.

ورزش‌های مناسب:

• پیاده‌روی روزانه ۲۰ تا ۳۰ دقیقه با سرعت ملایم
• یوگای بارداری با نظارت مربی متخصص
• شنا یا تمرینات در آب ولرم
• حرکات کششی سبک مخصوص کمر و لگن

ورزش‌های ممنوع:

• دویدن، پریدن، بلند کردن وزنه سنگین یا تمرینات شکمی فشارآورنده.
• در صورت احساس سرگیجه یا درد، ورزش باید بلافاصله متوقف شود.

سونوگرافی‌ها و آزمایشات مهم در ماه پنجم بارداری

در ماه پنجم بارداری، یکی از مهم‌ترین بخش‌های مراقبت دوران بارداری انجام سونوگرافی آنومالی اسکن و چند آزمایش تکمیلی است که هدف آن بررسی سلامت کامل جنین و وضعیت جسمی مادر است. سونوگرافی آنومالی (Anomaly Scan) معمولاً بین هفته ۱۸ بارداری تا هفته ۲۲ بارداری انجام می‌شود و یکی از دقیق‌ترین سونوگرافی‌های بارداری است. در این سونوگرافی، پزشک تمام اندام‌های اصلی جنین مانند مغز، قلب، ستون فقرات، کلیه‌ها، معده، دست و پا، صورت و اندام تناسلی را بررسی می‌کند تا از نبود ناهنجاری‌های مادرزادی اطمینان حاصل شود. همچنین محل جفت، مقدار مایع آمنیوتیک، حرکات و رشد جنین نیز ارزیابی می‌شود.

از نظر آزمایشگاهی، معمولاً در ماه پنجم بارداری آزمایش‌های غربالگری سه‌گانه یا چهارگانه (Triple/Quadruple Test) انجام می‌شود تا خطر سندرم داون، تریزومی ۱۸ و سایر اختلالات کروموزومی بررسی گردد. در صورت لزوم، پزشک ممکن است آزمایش‌های تکمیلی مانند آزمایش قند خون، بررسی سطح آهن و هموگلوبین و گاهی آزمایش ادرار برای تشخیص عفونت‌های احتمالی تجویز کند. انجام این سونوگرافی و آزمایش‌ها نه‌تنها به تشخیص زودهنگام مشکلات احتمالی کمک می‌کند، بلکه اطمینان و آرامش بیشتری برای مادر فراهم می‌آورد.

علائم خطرناک در ماه پنجم بارداری

در صورت بروز هر یک از موارد زیر باید سریعاً به پزشک مراجعه شود:

• خونریزی یا لکه‌بینی واژینال
• درد شدید یا ناگهانی شکم و لگن
• سردرد مداوم یا تاری دید
• ورم ناگهانی در صورت یا دست‌ها
• ترشح مایع شفاف از واژن (احتمال پارگی زودرس کیسه آب)
• کاهش محسوس حرکات جنین
• تب یا لرز بی‌دلیل

این علائم ممکن است نشانه تهدید زایمان زودرس یا مشکلات جفتی باشند و نیاز به بررسی فوری دارند.

دردهای ماه پنجم بارداری

درد زیر شکم و لگن در ماه پنجم معمول است و اغلب به دلیل کشش رباط‌های رحم و رشد سریع آن ایجاد می‌شود. برخی زنان احساس تیرکشیدن در دو طرف شکم دارند که با تغییر حالت بدن یا سرفه شدت می‌گیرد.

برای پیشگیری یا کاهش دردهای ماه پنجم کارهای زیر را انجام دهید:

• استراحت در طول روز
• خوابیدن به پهلوی چپ با قرار دادن بالش بین زانوها
• پرهیز از ایستادن طولانی
• استفاده از کمربند حمایتی بارداری

اگر درد شدید، منظم یا همراه با ترشح و خونریزی بود باید سریعاً به پزشک مراجعه شود.

سقط جنین در ماه پنجم بارداری

سقط جنین در ماه پنجم بارداری که در محدوده‌ی هفته‌های ۱۷ تا ۲۰ قرار دارد، به‌عنوان سقط دیررس یا سقط در اواسط بارداری شناخته می‌شود و معمولاً کمتر از سقط در ماه‌های ابتدایی اتفاق می‌افتد، اما در صورت وقوع، از نظر جسمی و روحی برای مادر بسیار سنگین است.

از مهم‌ترین دلایل سقط در این ماه می‌توان به نارسایی دهانه رحم (باز شدن زودهنگام دهانه رحم بدون درد)، عفونت‌های رحم یا جفت، اختلالات کروموزومی یا ناهنجاری‌های جنینی، فشار خون بالا و پره‌اکلامپسی شدید، ضربه فیزیکی یا استرس‌های شدید اشاره کرد. علائم هشداردهنده سقط شامل خونریزی واژینال، درد شدید زیر شکم، خروج مایع یا بافت از واژن، و انقباضات مکرر رحم است. در صورت مشاهده چنین علائمی، مراجعه فوری به پزشک یا بیمارستان ضروری است. در برخی موارد، اگر دهانه رحم ضعیف تشخیص داده شود، پزشک ممکن است سرکلاژ (دوخت دهانه رحم) را برای پیشگیری از سقط‌های بعدی پیشنهاد دهد. پس از سقط در ماه پنجم، بررسی دقیق علت با آزمایش‌های کروموزومی، عفونت‌شناسی و بررسی رحم اهمیت دارد تا از تکرار آن در بارداری‌های آینده جلوگیری شود.

بیشتر بخوانید:  از کجا بفهمیم جنین سقط شده؟ ۴ علامت مهم سقط جنین + روش‌های پیشگیری

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

ویزیت‌های معمول ماه پنجم معمولاً شامل بررسی فشار خون، وزن، و سونوگرافی آنومالی است. اما در صورت بروز هرگونه علائم غیرعادی مانند کاهش حرکات جنین، درد شدید، یا تورم غیرطبیعی، باید سریعاً به پزشک مراجعه کرد. همچنین اگر مادر احساس کند رحمش به‌صورت منظم سفت و منبسط می‌شود (انقباضات زودرس)، مراجعه فوری ضروری است.

توصیه‌های کتاب ریحانه بهشتی برای ماه پنجم بارداری

کتاب ریحانه بهشتی تاکید می‌کند که مادر در این ماه باید از نظر روحی آرام و پر از محبت باشد، زیرا حالات روحی مادر بر خلق‌وخو و احساسات جنین تاثیر می‌گذارد.

در این کتاب توصیه شده است:

• خواندن سوره‌های انعام، مریم، یوسف و نحل
• مصرف خوراکی‌هایی چون سیب، انار، عسل، انگور و کندر برای تقویت هوش و زیبایی جنین
• پرهیز از پرخاشگری، اضطراب و حسادت
• حفظ آرامش و ارتباط عاطفی با همسر

همچنین این کتاب تاکید دارد که معنویت، آرامش و تغذیه پاک در این ماه اثر مستقیم بر صفات اخلاقی کودک دارد.

بیشتر بخوانید: توصیه‌های مذهبی ماه‌های بارداری - ریحانه بهشتی و اعمال در هر ماه 

ماه پنجم بارداری و دوقلو زایی

در بارداری دوقلو، رحم زودتر بزرگ می‌شود و مادر ممکن است زودتر احساس خستگی یا درد کند. افزایش وزن در ماه پنجم حدود ۵ تا ۶ کیلوگرم طبیعی است. نیاز به آهن، پروتئین و کالری در این مادران بیشتر است. ممکن است حرکات جنین‌ها زودتر حس شود، ولی فشار بیشتری به کمر و مثانه وارد شود. استراحت بیشتر و مراجعه منظم به پزشک برای کنترل وضعیت جفت و رشد دوقلوها ضروری است.

ماه پنجم بارداری و زیبایی جنین

در باورهای ایرانی، خوراکی‌هایی مانند سیب سرخ، انار، خرما و عسل طبیعی برای زیبایی و لطافت پوست جنین مفید دانسته شده‌اند. هرچند از دید علمی زیبایی بیشتر به ژنتیک والدین بستگی دارد، اما تغذیه سالم، ویتامین‌های کافی و اکسیژن‌رسانی مطلوب به جنین، در شفافیت پوست و رشد سالم او نقش غیرمستقیم دارند. آرامش روانی مادر نیز در سلامت چهره و خلق‌وخو تأثیرگذار است.

بیشتر بخوانید: زن باردار چه بخورد که فرزندش زیبا شود؟ ۶ خوراکی + نکات مهم 

تفاوت ماه پنجم بارداری پسر و دختر

در ماه پنجم بارداری، تفاوت‌های بارداری دختر و پسر از نظر علمی بسیار جزئی است، اما برخی نشانه‌ها ممکن است در ظاهر مادر یا شرایط جسمی دیده شوند. در بارداری پسر، معمولاً شکم مادر به شکل نوک‌تیزتر و پایین‌تر دیده می‌شود، در حالی که در بارداری دختر شکم گردتر و بالاتر است. برخی مادران گزارش می‌دهند که در بارداری پسر احساس گرسنگی و تمایل به غذاهای شور و پروتئینی بیشتر دارند، در حالی که در بارداری دختر میل به شیرینی و میوه افزایش می‌یابد. از نظر علمی، تنها روش دقیق برای تعیین جنسیت، سونوگرافی در هفته‌های ۱۸ تا ۲۰ است که اندام تناسلی جنین به وضوح قابل مشاهده می‌شود، و هیچ‌یک از علائم ظاهری به تنهایی معیار قطعی محسوب نمی‌شوند.

بیشتر بخوانید: تکان خوردن جنین پسر و دختر چه تفاوتی با هم دارند؟

بایدها و نبایدهای ماه پنجم بارداری

به طور کلی مطالبی که در بالا گفته شد را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:

کارهایی که باید انجام دهید:

• خواب کافی (۸ ساعت در شب و ۱ ساعت استراحت روزانه)
• مصرف منظم مکمل‌های آهن و فولیک اسید
• پوشیدن لباس‌های آزاد و کفش‌های راحت
• مراجعه منظم به پزشک و انجام سونوگرافی هفته ۱۸ تا ۲۰
• ارتباط عاطفی مثبت با همسر و آرامش روانی

کارها که نباید در ماه پنجم بارداری انجام بدهید:

• مصرف دارو بدون مشورت پزشک
• خوردن غذاهای پرنمک یا چرب
• استعمال دخانیات و نوشیدنی‌های کافئین‌دار
• ایستادن طولانی یا بلند کردن اجسام سنگین
• استفاده از حمام داغ یا سونا

سخن پایانی

ماه پنجم بارداری، دوران شکوفایی رشد جنین و تعادل بدن مادر است. در این ماه، مادر باید بیش از پیش به تغذیه، استراحت و سلامت روان خود اهمیت دهد تا بارداری سالم و بدون عارضه‌ای داشته باشد. احساس حرکات جنین، تجربه‌ای شیرین و نشانه‌ای از رشد طبیعی اوست. هر علامت غیرعادی باید جدی گرفته شود و مراجعه منظم به پزشک کلید سلامت مادر و فرزند است.