مدفوع نکردن نوزاد، زنگ خطر

خوردن شیر خشک، خوردن مواد غذایی جامد و کم آبی بدن نوزاد، می تواند به یبوست منجر شود. یبوست علائمی مانند درد و تقلا هنگام مدفوع کردن، بدبو بودن مدفوع یا باد شکم را به همراه دارد.

پرسش : بچه 4 ماهه من ۴روزه مدفوع نکرده شیر مادر میخوره

پاسخ : شیرخواران ممکن است به طور طبیعی هر ۲ تا ۳ روز بدون هیچ مشکلی دفع مدفوع نرم داشته باشند که در این صورت یبوست تلقی نمی‌شود، اما به طور کلی هر گاه مدفوع سفت و خشک باشد و دفع آن برای کودک همراه با درد و زور زدن باشد و فواصل دفع بیش از یک ۲ روز یا بیشتر باشد، می‌توان گفت که کودک یبوست دارد. بنابراین کاهش نوبت دفع به تنهایی بیانگر یبوست نیست. در هفته اول زندگی معمولا نوزاد تا ۴ بار در روز ممکن است دفع داشته باشد اما با بزرگ‌تر شدن بتدریج کاهش می‌یابد و در 2 سالگی به ۲ بار در روز می‌رسد
بـیشتر کودکان که دچار یبوست می‌شوند، مشکل زمینه‌ای خاصی ندارند و به اصطلاح پزشکان یبوست آنها علت عملکردی دارد و به عـلـت بیماری بخصوص یا مشکلات اعضای گـوارشـی نـیـسـت . اما در موارد کمی هم یبوست کودکان بخصوص اگر از زمان نوزادی شروع شده باشد، می‌تواند به علت بیماری‌های خاص گوارشی و روده‌ای بـــاشــد کــه در ایــن صــورت نـیــاز بــه بررسی‌های بیشتر بالینی و آزمایشگاهی توسط پزشک هست.

نوزادانی که شیر خشک می خورند بیشتر مستعد ابتلا به یبوست هستند. کم آبی بدن نوزاد نیز از عوامل یبوست است. بدبوبودن مدفوع یا باد شکم، نفخ شدید، بی‌اشتهایی نوزاد، بی‌حالی و انرژی نداشتن نوزاد از نشانه های یبوست به شمار می روند.

چـه عـلامـت‌هـایـی زنـگ خـطـر مـحسوب می‌شوند؟
بزرگ شدن و اتساع شکم، عدم دفع گاز، ‌وجود خون در مدفوع،‌ تغییر قطر مدفوع، اختلال در وزن‌گیری و تاخیر رشد و... علامت‌هایی هستند که در صورت وجود آنها باید کودک را حتما، نزد پزشک برد تا علت یبوست بررسی شود. در واقع یبوست اگر در بسیاری موارد علت عضوی ندارد،‌ اما می‌تواند نشانه یک بیماری باشد. بیماری‌های نخاع، بیماری‌‌های گوارش،‌ کم‌کاری تیروئید و غیره می‌توانند با علامت یبوست خود را نشان دهـنـد. یـکـی از نکات مهم برای رد برخی از بیماری‌های مهم گوارشی و عصبی در کودکان دانستن زمان دفع اولین مدفوع دوران نوزادی است.
بنابراین یکی از سوالات مهمی که پزشک از والدین می‌پرسد، زمان اولین دفع در دوران نوزادی است. در واقع در موارد اندکی به طور مادرزادی انتهای روده فاقد عصب است و به همین سبب روده حرکات کافی برای عبور مواد دفعی را ندارد. در چنین بیمارانی همان دفع اولیه در دوران نوزادی دچار اختلال و تاخیر می‌شود. این بیماری که هیرشپرونگ نام دارد، نیازمند مداخله و درمان زودهنگام است. زیرا باقی ماندن مواد دفعی و افزایش مقدار مواد دفعی همراه با از دست دادن آب آنها بوده و منجر به بزرگ‌ شدن قطر روده‌ها و حتی سوراخ شدن روده‌ها می‌شود.
اما به عنوان یک اصل کلی هرگاه یبوست همراه اتساع شکم و عدم دفع گاز یا نفخ شدید باشد یا با درد حاد شکمی همراه باشد به عنوان یک اورژانس پزشکی تلقی می‌شود و حتما بسرعت باید بررسی شود.
همان طور که قبلا گفتیم، در بسیاری موارد در کودکان یبوست علت‌های غیرعضوی دارد که در اصطلاح به آن یبوست عملکردی گفته می‌شود. واقعیت آن است که این نوع یبوست به علت مجموعه‌ای از عوامل رفتاری و رژیم غذایی و حتی روانی به وجود می‌آید. در این نوع یبوست با وجود پیگیری‌ها و اقدامات پزشکی، دلیل خاصی مبنی بر نقص یا مشکلات جسمانی برای یبوست کودک یافت نمی‌شود، اما نگه داشتن مدفوع سبب ایجاد یبوست در کودک می‌شود. گاهی یک تغییر رژیم غذایی از شیر مادر به شیر گاو به علت تغییر در نسبت پروتئین به کربوهیدرات سبب سفت شدن مدفوع و دفع دردناک می‌شود. در این حالت اگرچه مشکل کودک به صورت حاد ایجاد شده است و می‌تواند بسرعت برطرف شود، اما امتناع از دفع و نگه داشتن مدفوع سبب ایجاد یبوست به صورت مزمن می‌شود.
احتباس مدفوع سبب بازجذب آب آن از روده و خشک‌تر شدن آن می‌شود و مشکل را شدیدتر می‌کند.
در بسیاری موارد، کودکان بخصوص در سنین بزرگ‌تر با تغییر محیط مثلا رفتن به مسافرت، تغییر مدرسه یا محل اجابت مزاج ناخوشایند، از دفع خودداری می‌کنند. به تعویق انداختن دفع به علت بازیگوشی‌های کودکانه حتی می‌تواند سبب ایجاد یبوست شود. در بسیاری موارد استرس‌هایی که پدران و مادران بر کودک وارد می‌کنند نیز در این مساله بی‌تاثیر نیست. بخصوص در فرزندان مادران شاغل دوری از مادر در ساعات طولانی و عدم احساس آرامش و راحتی از سوی کودک می‌تواند سبب اختلال دفع در کودک شود. حتی آموزش‌های غلط و نامناسب مادر و پدر برای از پوشک گرفتن کودک در بسیاری از موارد نقطه آغـازگـر یبوست است که کم‌کم دچار سیکل معیوب شده و به سمت مزمن شدن پیش می‌رود.
همان طور که گفته شد، یبوست در اغلب موارد علت‌های ساده‌ای دارد و با آن که به راحتی می‌تواند برطرف شود، رو به مزمن شدن می‌رود و مـی‌تـوانـد سبب ایجاد عوارضی شود. یکی از مهم‌ترین عوارض ناشی از یبوست، بزرگ شدن قطر روده‌هاست که سبب احتباس بیشتر مدفوع و کاهش حرکات دفعی روده‌ها می‌شود. حتی گاهی در موارد نادر سبب سوراخ شدن روده می‌شود. یـکـی دیـگـر از عـوارض شـایـع یبوست مزمن، بی‌اختیاری دفع مدفوع است که با آلوده شدن لباس زیر می‌تواند سبب جلب توجه والدین شود. از عوارض دیگر یبوست بخصوص در دختر بچه‌ها، عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری است که با درمان یبوست بهبود می‌یابد. افزایش فاصله دفع، اغلب منجر به بی‌اشتهایی، استفراغ و نفخ زیاد نیز می‌شود که در کودکان با سنین کمتر بی‌قراری و تحریک‌پذیری و کم‌شدن اشتها را به دنبال دارد.

درمان
محققان طب کودکان معتقدند یبوست در شیرمادرخواران نسبت به شیر خشک‌خواران کمتر اتفاق می‌‌افتد، اگر چه به علت جذب کامل شیر مادر در دفعات دفع در شیر مادر‌خواران کمتر است. ادامه تغذیه انحصاری شیرخوار با شـیر مادر و مراجعه به پزشک در این مورد ضروری است، زیرا یبوست مزمن در این سنین نیاز به بررسی‌هاو مداخله‌های پزشک دارد. با گذشتن سن کودک از مرز ۶ ماهگی و آغاز تغذیه کمکی میزان ابتلا به یبوست نیز بیشتر می‌شود. در موارد زیادی عدم تحمل پروتئین شیر گاو می‌تواند سبب بروز یبوست شود که در این موارد نیز لازم است مادران به صورت حاد و در فاصله زمانی کوتاهی شیر گاو را به میزان زیاد وارد رژیم غذایی کودک خود نکنند و از روزانه حدود چند سی‌سی شروع کنند. مصرف کافی آب و مایعات و سبزیجات پرفیبر و ملین مانند انجیر،آلو، زردآلو و سایر میوه‌ها و سبزی‌های تازه سبب نرم شدن مدفوع می‌شود. علاوه بر آن سبوس موجود در نان‌های سبوس‌دار و غلات نیز یک منبع خوب برای تامین فیبر غذایی است.
ذرت بو داده (پاپ کورن) یکی از منابع خوب سبوس‌ است که اغلب کودکان آن را دوست دارند اما فراموش نکنید که تمام این مواد غذایی را به گونه‌ای متناسب با قدرت جویدن کودک فراهم کنید زیرا عدم جویدن غذا خود می‌تواند یکی از علت‌های یبوست باشد هیچ‌گاه برای کودک خود بدون نظر پزشک داروی ملین استفاده نکنید و در صـورتـی‌کـه بـا رعـایـت رژیـم غـذایـی کودکتان همچنان یبوست دارد، با پزشک مشورت کنید.
بیشتر موارد یبوست در کودکان با تغذیه صحیح کودک و توجه به مسائل روحی ــ روانی وی قابل درمان است. این کودکان اغلب به دلایل مختلفی هنگام اجابت مزاج مدفوع خود را نگه می‌دارند و دفع را به تعویق می‌اندازند که به این ترتیب مدفوع آب بیشتری از دست می‌دهد، سفت و خشک می‌شود و ممکن است دفع آن با سختی و درد همراه شده و باعث نگه‌ داشتن بیشتر مدفوع و تسلط کودک بشود. این سیکل معیوب می‌تواند مثلا به دنبال یک شقاق مقعد که سبب دفع دردناک می‌شود، ایجاد گردد. بنابراین مهم‌ترین اصل در پیشگیری از یبوست مزمن، برطرف کردن علت حاد آن است. اضطراب و عجله برای دفع در کودک و سایر مسائل روانی یکی از مهم‌ترین علت‌های ایجاد یبوست است. این مساله بخصوص در سنین آموزش رفتن به توالت و اجابت مزاج اهمیت بیشتری دارد. ایجاد کردن یک الگوی منظم برای دفع در کودک می‌تواند این مساله را تا حد زیادی حل کند. پدرها و مادرها می‌‌توانند با یک برنامه منظم پس از صرف صبحانه و شام برای تخلیه روده کودک ۵ تا ۱۰ دقیقه کودک را مجاب به نشستن در توالت کنند. چنین برنامه منظمی بتدریج الگوی دفعی کودک را تنظیم می‌کند.
ماساژ ملایم شکم کودک ، می تواند از تا حدی مشکل او را برطرف کند، همچنین خواباندن او به پشت وخمیده نمودن پاهایش بسمت شکم ، بهمراه چرخش ملایم در جهت عقربه های ساعت نیز روش نسبتا مؤثری در برطرف کردن این مشکل می باشد.در کودکان بالای 6 ماه که از این روش نتیجه نگرفته باشند میتوان ( زیر نظر پزشک ) از شیاف های گلیسرین برای نرم کردن مدفوع استفاده کرد .
استفاده از این شیافها تنها برای یک تا دو بار مجاز است . در صورتی که پاسخ مناسبی از این کار حاصل نشد ، حتما با پزشک خود مشورت نمائید .
استفاده از روش های تنقیه یا مصرف شل کننده های مدفوع بدون تجویز پزشک ، توصیه نمی شود.

نکات بسیار مهم
در کودکان زیر 3 ماه اگر یبوست بیشتر از 24 ساعت بطول انجامید، ودر کودکان 3 ماهه تا 11 ساله اگر یکهفته درمان در منزل مفید واقع نشد ،
همچنین در موارد مزمن اگر ، به مرور بر شدت بیماری افزوده شود ، یا مشکلات جدیدی در حال پیدایش است ، درد مقعدی یا دردهای شکمی بوجود آیند ، یا نسبت به قبل افزایش یابند ، تب به تابلوی بیماری افزوده شود ، خون در مدفوع دیده شود ، مقدار آن نسبت به قبل بیشتر شود ، یا بیشتر از یکهفته ادامه یابد ، حتما با پزشک خود مشورت کنید.

مهمترین مطالب در این باره:

علل
نوزاد به دلایل زیر دچار مشکل یبوست می‌شود:
شیر خشک: نوزادانی که از شیر خشک تغذیه می‌کنند، بیشتر مستعد یبوست هستند، چون هضم شیر خشک دشوارتر از هضم شیر مادر است. به علاوه شیر خشک مدفوع را سفت و حجیم می‌کند. نوزدانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، معمولاً دچار یبوست نمی‌شوند و مدفوع‌شان همیشه نرم است، حتی اگر شکم‌شان چند روز کار نکرده باشد.
مواد غذایی جامد: زمانی که دادن غذاهای جامد به نوزاد شروع می‌شود، مدتی طول می‌کشد تا بدن روش هضم غذاهای جدید را یاد بگیرد، به همین دلیل نوزادان معمولاً در این مرحله دچار یبوست می‌شوند. غذاهای با فیبر کم و عدم مصرف مایعات کافی منجر به یبوست می‌شود.
کم‌آبی بدن کودک و نوزاد: دندان درآوردن، برفک زدن دهان نوزاد، عفونت گلو، سرماخوردگی یا عفونت گوش باعث بی‌اشتهایی نوزاد و بی‌میلی به شیر می‌شود. نوزادان بزرگتر گاهی در اثر ننوشیدن شیر یا آب کافی همراه با غذا دچار یبوست می‌شوند. دلیل یبوست هر چه باشد، اگر نوزاد مایعات کافی دریافت نکند، آب بدن‌اش کم می‌شود. خشک شدن بدن سفت شدن مدفوع را به دنبال دارد.
ابتلا به بیماری یا عارضه‌های مختلف: یبوست گاهی علامت آلرژی غذایی، مسمومیت‌های غذایی مانند بوتولیسم یا ابتلا به اختلال‌های متابولیسم یعنی وجود مشکل در شیوه جذب غذا توسط بدن است.
یبوست نوزادان به ندرت از بیماری‌های مادرزادی نشأت می‌گیرد. بااین حال بیماری‌های مادرزادی آسیب زننده به عملکرد روده بزرگ مانند بیماری هیرشپرونگ، مهره شکاف‌دار یا اسپینا بیفیدا و سیستیک فیبروسیس نیز منجر به یبوست می‌شود.

علائم یبوست نوزادان
یبوست نوزادان معمولاً با توجه به علائم زیر تشخیص داده می‌شود:
- دفع با تاخیر یا در فواصل طولانی (کمتر از دو بار در هفته) مدفوع کوچک، خشک و سفت
- درد و تقلا هنگام مدفوع کردن
- بدبو بودن مدفوع یا باد شکم
- نفخ شدید
- بی‌اشتهایی نوزاد
- بی‌حالی و انرژی نداشتن نوزاد
- گریه کردن نوزاد و ناراحتی، تحریک پذیری یا درد قبل از دفع
- خشک، سخت و گلوله‌ای بودن مدفوعی که به سختی خارج می‌شود.
- شکم کمتر از سه بار در هفته کار می‌کند.
- سفت بودن شکم نوزاد

درمان
تغییر شیر نوزاد
اگر نوزاد فقط از شیر مادر تغذیه می‌کند، بهتر است رژیم غذایی نوزاد را تغییر دهید. ممکن است نوزاد به چیزی در رژیم غذایی مادر حساس باشد و این حساسیت عامل یبوست باشد. اما اگر نوزاد شیرخوار از شیشه شیر تغذیه کند، بهتر است شیر خشک دست‌کم تا زمان رفع یبوست عوض شود. حساسیت به بعضی مواد اولیه شیر خشک باعث یبوست می‌شود.
مصرف غذاهای جامد
بعضی غذاهای جامد باعث کار نکردن شکم نوزاد می‌شود، حال آن که بعضی دفع را آسان می‌کند. اگر تغذیه نوزاد از غذاهای جامد را تازه شروع کرده‌اید، سعی کنید خوراکی‌های زیر را که فیبربالایی دارند به کودک بخورانید:
- کلم بروکلی
- گلابی
- آلو
- هلو
- سیب بدون پوست
به جای برنجک یا گندمک فراوری و تصفیه شده غلاتی مانند جو، جو دوسر یا خاویار گیاهی (کینوا) را بپزید. نان کامل سبوس‌دار، کراکر و برشتوک سبوس‌دار نیز مدفوع را حجیم و یبوست را درمان می‌کند.
پوره کردن غذاها
اگر نوزاد هنوز شیرخوار است و خوردن غذاهای جامد را شروع نکرده است، بعضی از خوراکی‌های اشاره شده در بالا را پوره کنید و به او بدهید. به خاطر داشته باشید که میوه‌ها و سبزیجات فیبر طبیعی بالایی دارند که مدفوع را حجیم می‌کند. بعضی خوراکی‌ها بیشتر از بقیه به انجام عمل دفع کمک می‌کنند و شکم را به کار می‌اندازند.
افزایش مصرف مایعات
تامین آب بدن کودک از راه‌های ساده‌ای مانند مصرف آب وشیر برای دفع منظم ضروری است. آلو و آب گلابی نیز انقباض‌های روده و در نتیجه دفع را سریع‌تر می‌کند. اگر آب میوه بیش از حد برای ذائقه کودک شیرین یا طعم‌دار باشد، می‌توانید آن را با یک فنجان آب رقیق کنید.
ورزش
تحرک به گوارش غذا و حرکت سریع‌تر آن در بدن کمک می‌کند. اگر نوزاد هنوز راه نمی‌رود، حرکت دوچرخه پاها و تمرین‌های دیگر را می‌توان جایگزین راه رفتن کرد تا شکم نوزاد بهتر کار کند.
ماساژ
ماساژ ملایم شکم و پایین شکم روده را تحریک به دفع مدفوع می‌کند. شکم سفت نوزاد را چند بار در طول روز ماساژ دهید تا نوزاد در نهایت مدفوع کند.
تحریک راست روده
با انگشت، دماسنج مقعدی یا گوش پاک کن (سواب پنبه‌ای) به آرامی به راست روده فشار بیاورید. این تحریک به سرعت منجر به کار کردن شکم می‌شود.
تنقیه نوزاد
سر سرنگ حبابی تنقیه را با روغن زیتون چرب و لغزنده کنید. سپس حدود نیم اینچ از نوک سرنگ را وارد مقعد نوزاد کنید. حباب سرنگ باید حاوی حدود ۱ تا ۳ قاشق سوپخوری آب ولرم باشد. آب را به آرامی وارد روده کنید. مطمئن شوید که در حباب فقط آب وجود دارد و هوا داخل آن نیست. چند دقیقه صبر کنید تا نوزاد مدفوع کند. در صورت لزوم تنقیه را تکرار کنید.
شیاف گلیسیرین
اگر متوجه نشانه‌های پاره شدن راست روده یعنی وجود خون قرمز روشن در مدفوع شدید، می‌توانید از شیاف گلیسیرین استفاده کنید تا نوزاد راحت‌تر مدفوع کند. شیاف را مطابق دستورات روی بسته دارو یا توصیه پزشک مصرف کنید.

پیشگیری از یبوست در نوزادان
روش‌های درمانی فوق برای پیشگیری و درمان یبوست در تمام گروه‌های سنی مفید است، اما دو توصیه زیر مختص یبوست نوزادان است:
مقدار کمتری شیر خشک را در وعده‌های بیشتر به نوزاد بدهید تا روده بهتر بتواند شیر خشک را هضم کند. قاعده کلی این است که حجم شیر خشک را نصف و تعداد دفعات تغذیه را دو برابر کنید.
شروع تغذیه با خوراکی‌های جامد، به ویژه مواد عامل یبوست مانند برنج و موز، را به تاخیر بیاندازید. به جای برنجک از برشتوک جو استفاده کنید. پوره گلابی و پوره آلو از بهترین غذاهای اولیه کودک هستند که به دلیل فیبر بالا برای درمان یبوست مناسب هستند.