درمان یبوست نوزاد| ۸ راهکار خانگی و دارویی + علت‌های یبوست در نوزادان

منظور از یبوست نوزاد چیست؟

یبوست نوزاد به وضعیتی گفته می‌شود که دفع مدفوع دشوار، دردناک یا نامنظم باشد. یبوست تنها به معنای نخوردن چند روز مدفوع نیست؛ حتی اگر نوزاد مدفوع کند اما مدفوع سفت، خشک یا گوله‌ای باشد و برای دفع آن زور بزند یا بی‌قراری نشان دهد، باز هم یبوست محسوب می‌شود. بنابراین مادران باید هم به کاهش دفعات اجابت مزاج و هم به قوام و شکل مدفوع توجه کنند تا بتوانند یبوست را تشخیص دهند و اقدام به درمان مناسب کنند.

بیشتر بخوانید: برای درمان یبوست نوزاد، مادر چه بخورد؟

 چند روز مدفوع نکردن نوزاد طبیعی است؟

پاسخ به این سوال تحت تاثیر فاکتورهای مختلف است.

در نوزادان تازه متولد شده که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، معمولاً اگر بیش از ۵–۷ روز مدفوع نکرده باشند و مدفوع دفع‌شده سخت یا خشک باشد، می‌تواند نشانه یبوست باشد. در نوزادان شیرخشکی، چون مدفوع معمولاً منظم‌تر است، اگر ۳ روز یا بیشتر مدفوع نکنند و مدفوع سفت باشد، احتمال یبوست وجود دارد. بنابراین فقط کاهش دفعات کافی نیست و قوام مدفوع و راحتی دفع هم باید بررسی شود.

بیشتر بخوانید:  غذاهای ممنوع در دوران شیردهی - لیست ۹ خوردنی ممنوعه

علت یبوست نوزاد

مدفوع نکردن نوزاد ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله:

• تغذیه نامناسب: مصرف کم مایعات یا شیر خشک با ترکیبات خاص.
• عدم تحرک کافی: نوزادان تازه متولد شده حرکات روده محدودی دارند.
• مشکلات پزشکی: اختلالات مادرزادی مانند تنگی مقعد یا بیماری‌های غدد درون‌ریز.
• تغییرات رژیم غذایی مادر: در نوزادان شیرخوار، تغییر رژیم مادر می‌تواند بر هضم شیر تاثیر بگذارد.

بیشتر بخوانید: چه موقع استفراغ نوزاد خطرناک است؟ - ۴ عارضه + ۵ دلیل مهم

عوارض یبوست نوزاد

اگر یبوست درمان نشود، ممکن است باعث مشکلاتی شود مانند:

• درد و ناراحتی هنگام دفع
• خونریزی مقعدی به دلیل شقاق یا پارگی رکتوم
• نفخ و دل‌درد
• بی‌اشتهایی و تحریک‌پذیری
• در موارد شدید، تجمع مدفوع و انسداد روده

ارتباط بین یبوست و سن نوزاد

یبوست نوزادان اغلب با افزایش سن بهبود می‌یابد، زیرا عملکرد دستگاه گوارش کودک به تدریج کامل‌تر می‌شود و الگوی تغذیه او متنوع‌تر و منظم‌تر می‌گردد. با شروع مصرف غذاهای جامد، افزایش دریافت فیبر و مایعات، و رشد طبیعی روده‌ها، حرکات روده بهبود یافته و دفعات اجابت مزاج منظم‌تر می‌شود. بنابراین انتظار می‌رود یبوست نوزاد ۶ ماهه از یبوست نوزاد دو ماهه و یبوست نوزاد سه ماهه کمتر باشد. با این حال، همچنان توجه به علائم هشداردهنده مانند خونریزی، درد شدید یا کاهش اشتها ضروری است و در صورت ادامه یبوست یا بروز مشکلات، مشورت با پزشک توصیه می‌شود.

 تشخیص یبوست نوزاد

والدین می‌توانند با مشاهده علائم زیر یبوست نوزاد را تشخیص دهند:

• دفع کمتر از ۳ بار در هفته
• مدفوع سخت یا گلوله‌ای
• درد یا گریه هنگام دفع
• وجود خون در مدفوع به علت پارگی رکتوم

تشخیص دقیق توسط پزشک و بررسی سابقه تغذیه و سلامت عمومی کودک توصیه می‌شود.

بیشتر بخوانید: یبوست عملکردی چیست؟ ۶ نشانه و روش تشخیص + روش‌های درمان تضمینی

یبوست نوزاد چگونه است؟

شکل دفع نوزاد و یبوست را می‌توان با توجه به قوام و دفعات مدفوع تشخیص داد. مدفوع طبیعی نوزاد شیرخوار نرم، مرطوب و به رنگ زرد تا قهوه‌ای روشن است و به راحتی خارج می‌شود، در حالی که یبوست معمولاً با مدفوع سفت، خشک یا گوله‌ای همراه است که دفع آن دشوار و با زور زدن زیاد یا درد نوزاد همراه است. کاهش دفعات اجابت مزاج نسبت به معمول نیز می‌تواند نشانه یبوست باشد. همچنین نوزاد ممکن است هنگام دفع بی‌قراری، گریه یا نفخ شکم نشان دهد که به مادران کمک می‌کند به یبوست پی ببرند.

 آیا یبوست نوزاد خطرناک است؟

در اغلب موارد یبوست خفیف نوزاد خطرناک نیست و با تغییر رژیم غذایی یا درمان خانگی برطرف می‌شود. اما اگر یبوست طولانی‌مدت باشد یا با خونریزی، تب یا استفراغ همراه شود، می‌تواند نشانه یک مشکل جدی باشد و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد.

بیشتر بخوانید:  طرز تهیه ۱۳ غذای خوشمزه برای کودکان زیر ۱ سال

درمان یبوست نوزاد

درمان یبوست نوزادان بسته به سن و شدت متفاوت است. اما می‌توان روندهای درمانی را در دو دسته درمان‌های خانگی و دارویی بررسی کرد:

درمان خانگی یبوست نوزاد

روش‌های طبیعی و خانگی معمولاً برای یبوست خفیف مناسب هستند. از مهمترین این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 افزایش مصرف مایعات

افزایش مصرف مایعات یکی از روش‌های مؤثر برای پیشگیری و درمان یبوست در نوزادان است، زیرا آب و مایعات کافی مدفوع را نرم و دفع آن را آسان‌تر می‌کند. در نوزادان شیرخوار، تأمین مایعات معمولاً از طریق شیردهی مکرر یا مصرف شیر خشک مطابق دستور پزشک انجام می‌شود و نیازی به آب اضافی برای نوزادان زیر شش ماه به طور معمول نیست، مگر به توصیه پزشک. با شروع تغذیه با غذاهای جامد، ارائه مقدار مناسب آب و مایعات به همراه وعده‌های غذایی می‌تواند به تنظیم حرکات روده و کاهش یبوست کمک کند.

بیشتربخوانید: کم آبی بدن نوزاد، مراقب باشید!

ماساژ شکم

ماساژ شکم یکی از روش‌های موثر و بی‌خطر برای کمک به دفع نوزاد است. ماساژ ملایم شکم نوزاد با حرکات دورانی به تحریک عضلات روده و افزایش حرکات دودی روده کمک می‌کند. این روش جریان گوارش را بهبود می‌بخشد و دفع مدفوع سفت را آسان‌تر می‌کند. انجام روزانه چند دقیقه ماساژ می‌تواند یبوست را کاهش دهد و نوزاد را آرام کند.

مراحل صحیح انجام آن به شرح زیر است:

1. آماده‌سازی محیط: نوزاد را روی سطح نرم و گرم (مثلاً پتو یا حوله) به پشت بخوابانید و دستان خود را گرم کنید.

2. روغن مناسب: در صورت تمایل، می‌توان از مقدار کمی روغن کودک یا روغن زیتون استفاده کرد تا دست‌ها راحت‌تر روی پوست حرکت کنند.

3. حرکت دایره‌ای آرام: با نوک انگشتان، شکم نوزاد را به آرامی به سمت راست و بالا حرکت دهید (جهت عقربه‌های ساعت)، از پایین شکم تا بالای ناف و سپس به سمت چپ حرکت کنید.

4. حرکت شبیه دوچرخه پاها: پاهای نوزاد را به آرامی خم و راست کنید، همانند حرکت دوچرخه، تا حرکات روده تحریک شود.

5. زمان ماساژ: هر بار ۵–۱۰ دقیقه کافی است و می‌توان این کار را روزانه ۱–۲ بار تکرار کرد.

6. نکته مهم: فشار زیاد نیاورید و در صورت گریه شدید یا بی‌قراری نوزاد ماساژ را متوقف کنید.

حرکات ورزشی پاها

حرکت ورزشی پاها یکی از روش‌های ساده و مؤثر برای کمک به رفع یبوست نوزادان است، زیرا با تقلید حرکت دوچرخه، روده‌ها تحریک شده و حرکات دودی روده افزایش می‌یابد. برای انجام این حرکت، نوزاد باید روی پشت خوابیده باشد و والدین به آرامی پاهای او را خم و باز کنند و به سمت شکم حرکت دهند، گویی در حال رکاب زدن است. تکرار این حرکت چند بار در روز و همراه با ملایمت، می‌تواند نرم شدن مدفوع و دفع راحت‌تر را تسهیل کند، ضمن آنکه برای نوزاد لذت‌بخش و آرامش‌بخش نیز است.

 تغذیه با فیبر مناسب

تغذیه با فیبر کافی یکی از روش‌های مؤثر برای پیشگیری و درمان یبوست در نوزادان است و پس از شروع تغذیه با غذاهای جامد، ارائه میوه‌ها و سبزیجات پوره‌شده نقش مهمی دارد. میوه‌هایی مانند هلو، سیب (پخته و پوره شده)، گلابی، آلو و زردآلو به شکل پوره نرم برای نوزاد مناسب هستند و با افزایش فیبر محلول در روده، مدفوع را نرم و دفع آن را آسان‌تر می‌کنند. همچنین سبزیجات پخته و پوره مانند کدو حلوایی، هویج و سبزیجات برگ‌سبز می‌توانند به تامین فیبر و جلوگیری از یبوست کمک کنند، البته هر ماده غذایی باید به تدریج و با رعایت سن و تحمل نوزاد معرفی شود.

تغییر در رژیم غذایی مادر

تغییر رژیم غذایی مادر می‌تواند نقش مهمی در درمان یبوست نوزاد داشته باشد، به‌ویژه برای نوزادان شیرخوار. افزایش مصرف فیبر از طریق میوه‌ها، سبزیجات و غلات سبوس‌دار و همچنین نوشیدن آب و مایعات کافی باعث بهبود کیفیت شیر و نرم‌تر شدن مدفوع نوزاد می‌شود. همچنین محدود کردن غذاهای پرچرب، فرآوری‌شده و مواد غذایی که یبوست ایجاد می‌کنند، مانند برنج سفید و موز بیش از حد، می‌تواند به تنظیم حرکات روده کودک کمک کند. رعایت این تغییرات ساده در رژیم مادر اغلب به کاهش یبوست نوزاد و افزایش راحتی او منجر می‌شود.

استفاده از پوشک مناسب

پوشک به‌طور مستقیم باعث یبوست نوزاد نمی‌شود، اما استفاده طولانی‌مدت از پوشک‌های خیلی تنگ یا نامناسب می‌تواند باعث کاهش تحرک و راحتی نوزاد شود و در نتیجه دفع مدفوع را کمی دشوار کند. علاوه بر این، پوشک‌های مرطوب یا کثیف می‌توانند نوزاد را تحریک و بی‌قرار کنند، که گریه و بی‌قراری ممکن است بر حرکات روده تاثیر بگذارد. تعویض منظم پوشک و استفاده از سایز مناسب، همراه با مراقبت‌های تغذیه‌ای و تحریک حرکات بدن، به پیشگیری از مشکلات یبوست کمک می‌کند.

درمان دارویی یبوست نوزاد

در مواردی که یبوست شدید یا طولانی باشد، پزشک ممکن است داروهایی تجویز کند:

• ملین‌های ملایم: مانند گلیسرین یا شربت لاکتولوز با دوز مناسب نوزاد.
• شیاف‌های مقعدی: برای کمک به تخلیه فوری مدفوع در موارد حاد.

  داروهای دیگر فقط با نظر پزشک مصرف شود تا از عوارض جانبی جلوگیری شود.

بیشتر بخوانید: قطره پدی لاکت چیست؟ ۵ کاربرد رایج و راهنمای مصرف + فواید و عوارض

 شیاف برای یبوست نوزاد

شیاف‌های گلیسیرین یا دوفلاکس معمولاً برای درمان یبوست نوزادان استفاده می‌شوند و با نرم کردن مدفوع به تخلیه راحت‌تر روده کمک می‌کنند. این شیاف‌ها معمولاً برای موارد کوتاه‌مدت و در صورتی که سایر روش‌های خانگی و تغذیه‌ای موثر نبوده باشند توصیه می‌شوند. استفاده نادرست یا بیش از حد شیاف می‌تواند باعث تحریک روده، وابستگی مقعدی یا خونریزی خفیف شود، بنابراین حتماً باید طبق دستور پزشک و با رعایت دوز مناسب استفاده شود. برای کاربرد، معمولاً نوزاد باید روی پشت یا پهلو خوابیده باشد، سرنگ یا انگشت پزشک تایید شده شیاف به آرامی وارد مقعد شود و پس از آن چند دقیقه نوزاد در همان حالت نگه داشته شود تا شیاف جذب و اثر کند.

درمان فوری یبوست نوزاد

برای درمان فوری یبوست نوزاد، اولین قدم استفاده از روش‌های ملایم و غیرتهاجمی است؛ ماساژ آرام شکم به‌صورت دورانی، تکان دادن پاها به حالت دوچرخه و گرم نگه داشتن شکم می‌تواند حرکات روده را تحریک کند. اگر این روش‌ها کافی نبود، پزشک ممکن است شیاف گلیسرین یا ملین ملایم لاکتولوز را برای نوزاد تجویز کند تا دفع سریع و بدون درد مدفوع انجام شود. همچنین اطمینان از مصرف کافی مایعات یا شیر مناسب و بررسی وضعیت تغذیه‌ای کودک اهمیت دارد تا یبوست برطرف شده و از عود آن جلوگیری شود.

یبوست در نوزادان شیر خشکی

یبوست در نوزادان شیرخشکی شایع‌تر از نوزادان شیر مادر است، زیرا ترکیب بعضی شیر خشک‌ها می‌تواند مدفوع را سفت و دفع را دشوار کند. مصرف ناکافی مایعات و عدم تنظیم مناسب ترکیب شیر خشک نیز می‌تواند مشکل را تشدید کند. برای کاهش یبوست در این نوزادان، پزشک ممکن است تغییر نوع شیر خشک یا افزودن آب کافی به برنامه تغذیه‌ای نوزاد را توصیه کند، همچنین ماساژ شکم، حرکات پاها و روش‌های خانگی ملایم می‌توانند به نرم شدن مدفوع و تسهیل دفع کمک کنند.

درمان یبوست نوزاد تازه متولد شده

در نوزادان تازه متولد شده که تنها چند روز از تولدشان گذشته، درمان یبوست معمولاً با روش‌های ساده و غیر دارویی آغاز می‌شود. نخست بررسی می‌شود که تغذیه نوزاد کافی است و شیر مادر یا شیر خشک مناسب و به اندازه دریافت می‌کند. ماساژ ملایم شکم به صورت دورانی و حرکات آهسته پاها شبیه به دوچرخه‌سواری می‌تواند حرکت روده‌ها را تحریک کند. افزایش دفعات شیردهی و اطمینان از هیدراته بودن نوزاد نیز موثر است. تنها در موارد نادر و با تجویز پزشک، ممکن است شیاف گلیسیرین کوچک برای کمک به دفع استفاده شود، و هر گونه اقدام دارویی بدون مشورت پزشک توصیه نمی‌شود.

 پیشگیری از یبوست نوزاد

خوشبختانه روش‌های ساده‌ای وجود دارد که به کمک آن می‌توانیم از بروز یبوست نوزاد جلوگیری کنید:

• تغذیه مناسب و کافی، استفاده از شیر مادر یا شیر خشک استاندارد
• رعایت دفعات مناسب شیر دادن
• شروع تدریجی غذاهای جامد حاوی فیبر برای نوزادان بالای ۶ ماه
• تشویق به تحرک و ورزش ملایم نوزاد

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

والدین باید در صورت مشاهده موارد زیر فوراً به پزشک مراجعه کنند:

• یبوست طولانی بیش از ۳ هفته
• خونریزی مقعدی یا مدفوع سیاه
• تب، استفراغ یا کاهش وزن
• گریه شدید و درد مداوم هنگام دفع

با پیگیری به موقع و رعایت نکات تغذیه‌ای و مراقبتی، یبوست نوزاد معمولاً به راحتی درمان می‌شود و کودک می‌تواند سلامت گوارشی خوبی داشته باشد.

باورهای غلط و اشتباه در درمان یبوست نوزاد

درمان یبوست نوزاد نیازمند دقت و آگاهی است و برخی روش‌های سنتی که گاهی توسط والدین استفاده می‌شوند، می‌توانند مضر باشند. از جمله این روش‌ها می‌توان به استفاده از داروهای مسهلی بزرگسالان، روغن‌های خوراکی سنگین یا غیرمجاز، فشار آوردن به شکم نوزاد یا وارد کردن شیء خارجی به مقعد برای تخلیه مدفوع اشاره کرد. همچنین، مصرف آبمیوه‌های بسیار غلیظ یا شیرین شده برای نوزادان زیر شش ماه می‌تواند باعث اسهال یا مشکلات گوارشی دیگر شود. این اقدامات نه تنها یبوست را درمان نمی‌کنند، بلکه ممکن است به سیستم گوارش حساس نوزاد آسیب برسانند و خطر عفونت یا آسیب مقعدی را افزایش دهند. رعایت توصیه‌های پزشک و روش‌های ملایم و مطمئن برای رفع یبوست، همواره ایمن‌ترین راهکار است.

سخن پایانی

یبوست نوزاد یک مشکل شایع اما قابل پیشگیری و درمان است. با شناخت علت‌ها، رعایت تغذیه مناسب، افزایش تحرک و توجه به نشانه‌های هشداردهنده، می‌توان از بروز مشکلات جدی جلوگیری کرد. درمان‌های خانگی اغلب موثر هستند، اما در موارد شدید یا طولانی‌مدت، مراجعه به پزشک و استفاده از داروهای مناسب ضروری است. پیگیری منظم و توجه به سلامت گوارشی کودک، آرامش والدین و راحتی نوزاد را تضمین می‌کند.