نفخ در بارداری _ ۴ علت و علائم + روش های کاهش و درمان نفخ
نفخ یکی از مشکلات شایع در دوران بارداری است که اغلب به دلیل تغییرات هورمونی، کند شدن حرکات روده و فشار رحم بر دستگاه گوارش ایجاد می‌شود و می‌تواند باعث احساس سنگینی، بادکردگی شکم، دل‌پیچه خفیف و کاهش اشتها شود. این مشکل برای بسیاری از مادران ناراحت‌کننده است و کیفیت زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اگر می‌خواهید با روش‌های پیشگیری و درمان نفخ در بارداری، از جمله تغییرات تغذیه‌ای، سبک زندگی، داروهای ایمن و راهکارهای طب سنتی آشنا شوید، ادامه این مقاله را مطالعه کنید.
فهرست مطالب
علت نفخ در بارداری
نفخ در بارداری می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
۱. تغییرات هورمونی
تغییرات هورمونی در دوران بارداری، هورمون پروژسترون افزایش می‌یابد. این هورمون باعث شل شدن عضلات صاف روده و کند شدن حرکت مواد غذایی در دستگاه گوارش می‌شود. نتیجه این روند تجمع گاز در روده و ایجاد نفخ است.
2. فشار رحم بر روده‌ها
فشار رحم بر روده‌ها نیز می‌توان منجر به بروز نفخ در بارداری شود.
به نقل از cocoon.co.in.
As the pregnancy advances, the expanding uterus starts to exert pressure on the stomach and intestines. This pressure can also delay the digestive process, causing gas buildup. The delayed digestion process not only causes bloating but also contributes to other typical pregnancy symptoms such as constipation
با پیشرفت بارداری، رحم در حال گسترش شروع به اعمال فشار بر روی معده و روده می کند. این فشار همچنین می تواند فرآیند گوارش را به تاخیر بیاندازد و باعث تجمع گاز شود. تاخیر در فرآیند هضم نه تنها باعث نفخ می شود بلکه به سایر علائم بارداری مانند یبوست نیز کمک می کند.
3. تغذیه و عادات غذایی
مصرف غذاهای نفاخ مانند لوبیا، نخود، کلم، نوشابه‌های گازدار و غذاهای چرب می‌تواند باعث تولید گاز و نفخ شود. همچنین خوردن سریع غذا یا قورت دادن هوا هنگام غذا خوردن می‌تواند این مشکل را تشدید کند.
4. یبوست
یبوست در بارداری یکی از مشکلات شایع است که می‌تواند باعث افزایش نفخ شود. کاهش حرکات روده باعث تجمع گاز و فشار در شکم می‌شود.
نفخ در بارداری از کی شروع می‌شود؟
نفخ بارداری ممکن است از هفته‌های اول شروع شود و معمولاً در بیشتر طول بارداری ادامه دارد، اما شدت آن در دوره‌های مختلف متفاوت است. در سه‌ماهه اول به دلیل افزایش ناگهانی هورمون پروژسترون، بسیاری از زنان دچار نفخ می‌شوند. در سه ماهه دوم بارداری معمولاً نفخ کمی بهتر می‌شود، اما با بزرگ شدن رحم و فشار آن روی روده‌ها دوباره شدت پیدا می‌کند.
در سه ماهه سوم بارداری، به دلیل کاهش فضای شکمی و کندتر شدن سیستم گوارش، نفخ معمولا بیشتر حس می‌شود. به طور کلی، نفخ بارداری تا روزهای پایانی بارداری ممکن است ادامه داشته باشد و معمولاً بعد از زایمان به تدریج برطرف می‌شود.
علائم نفخ در بارداری
نفخ معمولاً با علائم زیر همراه است:
- احساس سنگینی یا فشار در شکم
- باد کردن شکم حتی بدون خوردن زیاد غذا
- احساس درد یا گرفتگی خفیف شکم
- آروغ زدن یا خروج گاز از روده
- گاهی حالت تهوع یا کاهش اشتها
این علائم معمولاً خفیف هستند، اما در بعضی موارد می‌توانند باعث ناراحتی شدید شوند.
عوارض نفخ در بارداری
عوارض نفخ در بارداری معمولاً جدی نیستند، اما می‌توانند برای مادر آزاردهنده و ناتوان‌کننده باشند. نفخ باعث احساس سنگینی و پری در شکم می‌شود و ممکن است همراه با دردهای پراکنده در ناحیه شکم یا پهلوها باشد. بسیاری از مادران دچار کاهش اشتها می‌شوند، چون احساس می‌کنند معده همیشه پر است یا با خوردن مقدار کمی غذا سریع دچار بادکردگی می‌شوند. نفخ مداوم می‌تواند باعث اختلال در خواب شود، مخصوصاً در ماه‌های میانی و پایانی که فشار رحم بیشتر است و مادر با هر حالت خواب احساس ناراحتی می‌کند.
در برخی موارد نفخ شدید باعث تشدید ترش‌کردن معده یا سوزش سر دل می‌شود، چون تجمع گازها فشار بیشتری بر معده وارد می‌کند. از طرفی، نفخ طولانی‌مدت ممکن است با یبوست همراه شود و همین موضوع ناراحتی شکمی را بیشتر کند. هرچند نفخ برای جنین خطری ندارد، اما برای مادر می‌تواند موجب بی‌قراری، اضطراب و کاهش کیفیت زندگی روزانه شود.
نفخ در بارداری و جنسیت جنین
باورهایی در طب عامیانه وجود دارد که شدت نفخ در بارداری را به جنسیت جنین ربط می‌دهند، اما این موضوع هیچ پایه علمی ندارد. گفته می‌شود نفخ شدیدتر ممکن است نشانه جنین دختر یا در برخی فرهنگ‌ها نشانه جنین پسر باشد، اما تحقیقات پزشکی نشان می‌دهد نفخ تنها نتیجه تغییرات هورمونی و کند شدن حرکات روده است و جنسیت جنین نقشی در آن ندارد.
عواملی مانند تغذیه، یبوست، سطح فعالیت، میزان استرس و رشد رحم تعیین‌کننده اصلی شدت نفخ هستند. بنابراین هیچ ارتباط واقعی و قابل استنادی بین نفخ بارداری و جنسیت جنین وجود ندارد و این باورها بیشتر ریشه در سنت‌ها و تجربه‌های غیرعلمی دارند.
روش‌های کاهش نفخ در بارداری
کاهش نفخ در بارداری بیشتر با اصلاح سبک زندگی، انتخاب درست مواد غذایی و توجه به وضعیت دستگاه گوارش امکان‌پذیر است. رعایت چند نکته ساده اما کاربردی می‌تواند شدت نفخ را تا حد زیادی کم کند و به بهبود کیفیت زندگی مادر کمک کند. در ادامه، با موثرترین روش‌های کاهش نفخ در بارداری آشنا خواهید شد
１.تغذیه مناسب و تغییر عادات غذایی
انتخاب غذاهای مناسب و تغییرات کوچک در روش خوردن می‌تواند تفاوت زیادی ایجاد کند.
اولین کار تقسیم وعده‌های غذایی است. به جای خوردن سه وعده بزرگ، بهتر است پنج تا شش وعده کوچک در طول روز مصرف شود. این روش به دستگاه گوارش اجازه می‌دهد بدون فشار زیاد کار کند و از تجمع گاز جلوگیری شود.
دومین کار جویدن کامل غذا است که یکی از ساده‌ترین اما موثرترین اقدامات است. وقتی غذا خوب جویده نشود، معده برای هضم آن سخت‌تر کار می‌کند و این روند می‌تواند باعث تولید گاز بیشتر شود. از طرفی، خوردن سریع غذا باعث قورت دادن هوا می‌شود که خود عامل مهم نفخ است.
مورد بعدی انتخاب غذاهای مناسب است. غذاها به دو دسته غذاهای مفید و مضر برای نفخ تقسیم می‌شوند.
غذاهای مناسب برای کاهش نفخ در بارداری معمولاً هضم راحتی دارند، گاز کمی تولید می‌کنند و به آرام‌سازی دستگاه گوارش کمک می‌کنند.
غذاهای نفاخ و تشدیدکننده نفخ در بارداری در بسیاری از افراد باعث تولید گاز و نفخ بیشتر می‌شوند و بهتر است محدود یا با احتیاط مصرف شوند.
|
غذاهای نفاخ و تشدیدکننده |
غذاهای مناسب برای کاهش نفخ |
دسته‌بندی |
|
کلم، گل‌کلم، بروکلی |
کدو، هویج پخته، کرفس پخته |
سبزیجات |
|
سیب خام، گلابی خام |
موز، طالبی ملایم، هلو رسیده |
میوه‌ها |
|
غذاهای گوشتی چرب، سوسیس و کالباس |
مرغ بخارپز، ماهی بخارپز، تخم‌مرغ آب‌پز |
پروتئین‌ها |
|
شیر پرچرب (برای برخی افراد) |
ماست پروبیوتیک |
لبنیات |
|
نان‌های خیلی سبوس‌دار، پاستای حجیم |
برنج سفید، نان تست، نان لواش سبک |
غلات و نان |
|
نوشابه گازدار، نوشیدنی انرژی‌زا |
آب ولرم، چای نعناع، دمنوش زنجبیل ملایم |
نوشیدنی‌ها |
|
غذاهای سرخ‌کردنی و چرب |
سوپ سبزیجات سبک، سیب‌زمینی آب‌پز |
غذاهای جانبی |
|
آدامس، نوشیدن با نی |
وعده‌های کوچک، جویدن کامل |
عادات غذایی |
در نهایت، نوشیدن آب در طول روز نیز نقش مهمی دارد. کمبود آب باعث سفت شدن مدفوع و یبوست می‌شود و یبوست یکی از عوامل اصلی نفخ است. بهتر است آب در دفعات متعدد و به مقدار کم مصرف شود و از نوشیدن یک جای حجم زیاد آب درست قبل یا بعد از غذا اجتناب شود.
２.حرکات ورزشی مناسب برای درمان نفخ در بارداری
حرکت کردن باعث افزایش فعالیت عضلات روده و بهبود روند هضم می‌شود. یکی از موثرترین فعالیت‌ها پیاده‌روی کوتاه پس از غذا است. حتی ۱۰ تا ۱۵ دقیقه پیاده‌روی ملایم می‌تواند از تجمع گاز جلوگیری کند. تمرین‌های کششی مخصوص بارداری و یوگای مادران باردار نیز به آرام‌سازی عضلات شکم و روده کمک می‌کند.
قرار گرفتن بدن در وضعیت مناسب هم اهمیت دارد. بعد از غذا بهتر است مادر دراز نکشد و در عوض کمی قدم بزند. هنگام استراحت، خوابیدن به پهلوی چپ می‌تواند به بهبود جریان خون و عملکرد گوارش کمک کند.
３.مدیریت یبوست
یبوست و نفخ به‌طور مستقیم به هم مرتبط هستند. برای مدیریت یبوست، علاوه بر مصرف آب و فیبر کافی، می‌توان مصرف میوه‌ها و سبزیجات پخته را افزایش داد چون هضم راحت‌تری دارند. میوه‌هایی مانند گلابی، آلو، انجیر خشک خیس‌خورده و کیوی حرکات روده را بهبود می‌دهند.
مصرف فیبر باید تدریجی باشد، زیرا افزایش ناگهانی آن خود می‌تواند ایجاد گاز کند. استفاده از غلات کامل، نان سبوس‌دار، جو دوسر و سالادهای سبک می‌تواند به کاهش یبوست کمک کند.
اگر یبوست شدید باشد، پزشک ممکن است ملین‌های ملایم یا مکمل فیبر تجویز کند. این کار معمولاً به طور غیرمستقیم نفخ را هم کاهش می‌دهد.
４.کاهش بلع هوا و رفتارهای ایجادکننده گاز
برخی عادات باعث ورود هوای اضافی به معده می‌شوند. جویدن آدامس، نوشیدن نوشیدنی با نی، حرف زدن زیاد هنگام غذا خوردن و خوردن سریع غذا از جمله مواردی هستند که بهتر است محدود شوند.
نوشابه‌های گازدار نه تنها خودشان گاز وارد بدن می‌کنند، بلکه می‌توانند باعث تولید بیشتر گاز توسط روده‌ها نیز شوند. بهتر است به طور کامل از این نوشیدنی‌ها در دوران بارداری پرهیز شود.
５.انتخاب دمای مناسب غذاها و نوشیدنی‌ها
خوردن غذاهای خیلی سرد یا خیلی داغ هضم را سخت‌تر می‌کند و ممکن است باعث انقباض ناگهانی عضلات معده شود. غذاهای با دمای ملایم برای دستگاه گوارش راحت‌تر هستند. همچنین مصرف نوشیدنی‌های خیلی سرد همراه با غذا می‌تواند نفخ را تشدید کند.
６.استفاده از ادویه‌های کمک‌کننده
برخی مواد غذایی و ادویه‌ها خاصیت ضدنفخ دارند. زنجبیل، نعناع، زیره، رازیانه و شوید از جمله گزینه‌های رایج هستند. استفاده از نعناع یا چای نعناع پس از غذا می‌تواند به کاهش گاز کمک کند. البته در بارداری باید میزان مصرف برخی گیاهان مثل رازیانه و نعناع زیاد نباشد و بهتر است قبل از مصرف مداوم از پزشک پرسیده شود.
７.توجه به لباس و فشار شکمی
پوشیدن لباس‌های خیلی تنگ، خصوصاً در ناحیه شکم، می‌تواند باعث فشار بر روده و معده شود و نفخ را تشدید کند. انتخاب لباس‌های راحت و کشسان بهترین گزینه در دوران بارداری است.
درمان داروی نخ در بارداری
درمان دارویی نفخ در بارداری معمولاً زمانی مطرح می‌شود که تغییرات تغذیه‌ای و اصلاح سبک زندگی تأثیر کافی نداشته باشند. رایج‌ترین دارویی که پزشکان برای کاهش نفخ توصیه می‌کنند، سایمتیکون است؛ ماده‌ای ضدگاز که به تجزیه حباب‌های گازی در روده کمک می‌کند و معمولاً جذب سیستمیک ندارد. در برخی موارد، مکمل‌های پروبیوتیک نیز برای تنظیم فلور روده و کاهش تولید گاز تجویز می‌شوند.
اگر یبوست عامل اصلی نفخ باشد، ممکن است پزشک از ملین‌های بسیار ملایم و ایمن مخصوص بارداری استفاده کند تا حرکات روده بهبود یابد. مصرف هر دارو در دوران بارداری باید صرفاً با نظر پزشک باشد، زیرا برخی داروهای گوارشی برای این دوران مناسب نیستند.
درمان فوری نفخ در بارداری
سریع‌ترین روش‌های کاهش نفخ در بارداری معمولاً آن‌هایی هستند که در همان لحظه باعث خروج گاز یا کاهش اسپاسم روده می‌شوند. مهم‌ترین و سریع‌ترین روش‌ها عبارتند از:
- پیاده‌روی ۱۰ دقیقه‌ای بلافاصله بعد از احساس نفخ
حرکت ملایم، عضلات روده را فعال می‌کند و خیلی سریع باعث خروج گاز و کاهش فشار شکم می‌شود. این روش معمولاً سریع‌ترین نتیجه را می‌دهد.
- نوشیدن آب گرم یا دمنوش بسیار ملایم نعناع
یک لیوان آب گرم یا چند جرعه دمنوش رقیق نعناع ظرف چند دقیقه اسپاسم روده را کاهش می‌دهد و گاز را آزاد می‌کند. به‌خصوص نعناع اثر آرام‌کننده سریع دارد.
- قرار گرفتن در وضعیت زانو ـ سینه (نسخه خفیف و کوتاه برای بارداری)
مادر باردار می‌تواند چند دقیقه روی پهلو قرار بگیرد و زانوها را کمی به شکم نزدیک کند. این حالت باعث حرکت گاز در روده و کاهش فوری فشار شکمی می‌شود. نسخه کامل زانو ـ سینه برای بارداری مناسب نیست، اما حالت ملایم روی پهلو کاملاً کمک‌کننده است.
- ماساژ دورانی شکم در جهت عقربه‌های ساعت
ماساژ ملایم شکم به تحریک روده کمک می‌کند و در چند دقیقه باعث کاهش نفخ می‌شود.
- مصرف یک وعده کوچک از غذاهای آرام‌کننده مثل ماست پروبیوتیک یا موز
این مواد سریع هضم می‌شوند و به کاهش گاز اضافی کمک می‌کنند.
- اگر پزشک قبلاً تأیید کرده باشد: استفاده از سایمتیکون
سایمتیکون سریع عمل می‌کند و ظرف مدت کوتاهی فشار گاز را کاهش می‌دهد. اما مصرف آن باید فقط با نظر پزشک باشد.
درمان نفخ در بارداری در طب سنتی
در طب سنتی برای کاهش نفخ در بارداری بیشتر از روش‌های ملایم، گیاهان کم‌خطر و اصلاح مزاج استفاده می‌شود تا بدون فشار به بدن مادر عمل کند. استفاده از دمنوش‌های سبک مانند نعناع، زیره و رازیانه یکی از رایج‌ترین روش‌ها است؛ این دمنوش‌ها به آرام‌سازی معده، کاهش اسپاسم روده و دفع گاز کمک می‌کنند، اما باید در مقدار کم مصرف شوند و زیاده‌روی در آن‌ها توصیه نمی‌شود.
ماساژ ملایم شکم در جهت عقربه‌های ساعت نیز می‌تواند به حرکت بهتر گازهای روده کمک کند. مصرف غذاهای گرم‌مزاج و راحت‌هضم مانند سوپ جو، آب‌لیموی کم‌غلظت، کدو و هویج پخته نیز در طب سنتی برای کاهش نفخ پیشنهاد می‌شود. پرهیز از غذاهای سنگین، دیر‌هضم، خیلی سرد یا نفاخ مانند ماست سرد، خیار، حبوبات، ترشی‌جات و غذاهای چرب هم نقش مهمی در آرام شدن دستگاه گوارش دارد.
همچنین توصیه می‌شود مادر باردار از خوردن آب همراه با غذا خودداری کند و بین وعده‌ها آب بنوشد تا هضم بهتر انجام شود. در مجموع، طب سنتی بر استفاده از غذاهای ملایم، دمنوش‌های سبک و تقویت هضم تمرکز دارد و هرگونه استفاده از گیاهان دارویی غلیظ یا ترکیبات سنگین باید با نظر پزشک انجام شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که نفخ با علائم زیر همراه باشد، مراجعه به پزشک ضروری است:
- درد شدید و ناگهانی شکم
- استفراغ مداوم
- کاهش وزن غیرمنتظره
- خونریزی از دستگاه گوارش
- تب یا سایر علائم عفونت
این علائم ممکن است نشان‌دهنده مشکلات جدی‌تر مانند انسداد روده، سنگ صفرا یا مشکلات دیگر باشند و نیاز به بررسی پزشکی دارند.
سخن پایانی
نفخ در بارداری یک مشکل شایع و اغلب طبیعی است، اما می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند. با رعایت نکات تغذیه‌ای، تحرک مناسب و مدیریت یبوست می‌توان شدت آن را کاهش داد. در صورتی که نفخ شدید یا با علائم غیرطبیعی همراه باشد، حتماً باید با پزشک مشورت شود تا مشکلات جدی‌تر رد یا درمان شوند.
