تنبلی چشم در کودکان، چطور درمان می شود؟

همه ما بارها با این اصطلاح روبه‌رو شدیم که کسی دچار تنبلی چشم شده است. این حالت با ضعف در بینایی تفاوت دارد.

عدم وضوح تصویر در چشم بیمار و بهتر بودن تصویر ایجاد شده در چشم سالم سبب می‌شود تا مغز بین دو چشم، چشم سالم را برای دیدن انتخاب کند و در واقع مسیر ارسال تصویر از چشم بیمار به مغز را مسدود یا اصطلاحاً دید چشم بیمار را «خاموش» کند.

همه ما بارها با این اصطلاح روبه‌رو شدیم که کسی دچار تنبلی چشم شده است. این حالت با ضعف در بینایی تفاوت دارد. تنبلی چشم نوعی اختلال بینایی است که اگر به موقع تشخیص داده و درمان نشود، کودک را از یک چشم بسیار کم‌بینا یا نابینا می‌کند و با تشخیص به موقع، به راحتی و کاملاً قابل درمان است.

چشمان برخی کودکان، با آنکه سالم به نظر می‌رسند اما از سلامتی و دید کافی برخوردار نیستند. رشد و تکامل مرکز بینایی در مغز از دوران جنینی تا حدود ۱۰ سالگی ادامه داشته، اما حداکثر سرعت رشد آن تا ۳ سالگی است. هنگامی که اشکال دید کودک، قبل از ۵ سالگی درمان شود، حتی اگر چشم در این مدت تنبل شده باشد، بینایی کامل بر خواهد گشت.

تنبلی چشم نوعی اختلال بینایی است

تنبلی چشم در حدود ۳٪ از افراد دیده می‌شود. زمانی رخ می‌دهد که چشم در دوره کودکی دید طبیعی نداشته باشد. این اختلال که معمولاً در یک چشم دیده می‌شود به دلیل اختلال دید چشم تنبل بر اثر عوامل مختلف نظیر عیوب انکساری (دوربینی، نزدیک بینی، یا آستیگماتیسم)، انحراف چشم (لوچی یا استرابیسم)، یا عدم شفافیت مسیر بینایی (ناشی از عواملی نظیر آب مروارید، کدورت قرنیه، یا افتادگی پلک) رخ می‌دهد.

نتیجه تکامل دستگاه بینایی، در این دوران، دید واضح و کامل است. در این مدت، به خصوص در سه سال اول زندگی هر عاملی که باعث اشکال دید، در یک یا هر دو چشم کودک شود، رشد و تکامل دستگاه بینایی را متوقف می‌کند و در نتیجه باعث کاهش میزان بینایی کودک می‌شود. به این معنی که امکان دارد چشمی که از نظر ظاهر کاملاً طبیعی است از بینایی کامل نباشد.

بعد از ۵ سالگی، هر چه درمان تنبلی چشم بیشتر عقب بیفتد، احتمال به دست آوردن بینایی کامل کمتر می‌شود. به طوری که بعد از ۷ تا ۱۰ سالگی، درمان هیچ تأثیری در بینایی نخواهد داشت. تنبلی چشم جنبۀ وراثتی دارد. تنبلی چشم معمولاً در بین کودکانی که به طور نارس به دنیا آمده‌اند و یا وزن زمان تولدشان کم بوده است و یا سابقه خانوادگی آب مروارید دوره خردسالی و مشکل چشم دارند، بیشتر شایع است. در واقع، تنبلی چشم معمول‌ترین علت ضعف بینایی یک چشم در افراد جوان و بالغ است.

والدین کودک را با مشکل انحراف چشم نزد چشم پزشک می‌برند

علائم تنبلی چشم

اگر علت تنبلی چشم انحراف باشد، والدین کودک را با مشکل انحراف چشم نزد چشم پزشک می‌برند و او متوجه تنبلی چشم هم می‌شود. اما بزرگ‌ترین اشکال اینجاست که ممکن است تنبلی چشم هیچ علامتی نداشته باشد به خصوص اگر یک چشم تنبل باشد. در این حالت به واسطه عیوب انکساری ظاهر چشم‌ها کاملاً طبیعی است و به نظر نمی‌رسد دید کودک اشکالی داشته باشد.

بچه‌های ۳، ۴ ساله هم نمی‌توانند اعلام کنند، در دیدن دچار اشکال هستند چون همیشه همین طور دیده‌اند و غیر از این تجربه دیگری برای دیدن نداشته‌اند. در نتیجه عملاً تنها راه تشخیص این مشکل غربالگری است. اگر این نشانه‌ها را در چشم فرزندتان دیدید حتماً به پزشک مراجعه کنید:

انحراف یک چشم به خارج یا داخل، عدم گردش هماهنگ چشم‌ها، تشخیص ضعیف عمق

پیشگیری و درمان

تنها راه پیشگیری از تنبلی چشم تشخیص به موقع عوامل ایجاد کننده آن است و چون بسیاری از این عوامل برای خانواده‌ها ناشناخته است، چشم همه کودکان باید حداقل سه بار قبل از دبستان در زمان‌های مختلف معاینه شود.

بعد ازینکه تشخیص قطعی این بیماری داده شد راه‌های مختلفی برای درمان وجود دارد:

عینک‌های اصلاحی: در صورتی که کودک دچار دوربینی، نزدیک بینی و یا آستیگماتیسم باشد لازم است که از عینک‌های طبی و یا لنز طبی استفاده کند. گاهی کودک با همین عینک سلامت چشم خود را به دست می‌آورد.

محافظ چشم: به منظور تحریک چشم ضعیف‌تر یک محافظ روی چشم قوی‌تر قرار می‌دهند. استفاده از محافظ‌های چشمی به مدت ۳ تا ۶ ساعت در روز می‌تواند برای بیشتر کودکان بالای ۴ سال مفید باشد. این کار به مغز نیز این فرصت را می‌دهد تا بخش بینایی مربوط به چشم ضعیف‌تر را بهبود بخشد.

بچه‌های ۳، ۴ ساله هم نمی‌توانند اعلام کنند، در دیدن دچار اشکال هستند

قطرۀ چشمی: استفاده روزانه از قطرۀ آتروپین به مدت دو هفته می‌تواند بینایی چشم قوی‌تر را به طور موقت تارتر نماید. این امر سبب تحریک و استفاده بیشتر چشم ضعیف تر می‌شود. استفاده از قطره چشمی زمانی که چشم قوی تر دچار نزدیک‌بینی باشد مفید نیست.

جراحی: در صورتی که چشم کودک بر اثر ماهیچه‌های آن دچار انحراف شدید باشد ممکن است نیاز به جراحی باشد. همچنین در موارد وجود افتادگی پلک و یا کاتارکت خردسالی نیز ممکن است جراحی از اقدامات درمانی باشد.

فیلترهای نیمه شفاف: این فیلتر مخصوص روی لنزهای عینکِ چشم قوی‌تر قرار می‌گیرد. در نتیجه چشم قوی‌تر را تار کرده و مانند محافظ چشم، برای شبیه‌سازی چشم ضعیف‌تر به کار می‌رود.

انواع آزمایش

معمولاً پزشک از طریق انجام یک آزمایش کامل چشمی، تنبلی چشم را تشخیص می‌دهد. به ویژه زمانی که یکی از چشم‌ها ضعیف‌تر از چشم دیگر باشد، پزشک بیشتر احتمال تنبلی چشم را مد نظر قرار می‌دهد. بسته به سن کودک، آزمایش‌های زیر در مورد او انجام می‌گیرد:

کودک با همین عینک سلامت چشم خود را به دست می‌آورد

نوزادان (۳‌ماهگی): آزمایش رفلکس قرمز، برای تشخیص کاتاراکت دورۀ خردسالی که از طریق یک ابزار نوری ذره‌بینی (افتالمواسکوپ) انجام می‌گیرد.

شیرخواران (۱ تا ۲ سال): آزمایش توانایی شیرخوار برای متمرکز شدن روی یک جسم و دنبال کردن اشیاء متحرک و بررسی استرابیسم.

کودکان نوپا (۲ تا ۳ سال): آزمایش رفلکس قرمز، فوتواسکرین و معاینۀ قدرت بینایی اتوماتیک.

کودکان پیش دبستانی و بزرگ‌تر (۵ تا ۶ سال): آزمایش از طریق نشان دادن عکس یا حروف که طی آن یک چشم را می‌بندند و با چشم دیگر نگاه می‌کنند.

راه پیشگیری از تنبلی چشم تشخیص به موقع عوامل ایجاد کننده آن است

زمانی که تنبلی چشم در نتیجه عیوب انکساری ایجاد شود اولین اولویت در درمان، تصحیح از طریق عینک خواهد بود و پس از آن باید کودک را به استفاده از چشم ضعیف وادار کرد که این کار معمولاً با بستن چشم سالم برای هفته‌ها یا ماه‌ها صورت می‌گیرد. زمان طلایی برای درمان تنبلی چشم قبل از ۷ سالگی است زیرا هنوز سیستم بینایی ثبات و استحکام لازم را پیدا نکرده و احتمال بیشتری وجود دارد که بینایی به حالت اول برگردد.

بیماری‌های تنبلی چشم

عدم تعادل عضلانی (استرابیسم): عمده‌ترین دلیل تنبلی چشم، عدم تعادل ماهیچه‌هایی است که چشم‌ها در آن قرار گرفته‌اند. این عدم تعادل می‌تواند باعث برگشتن چشم‌ها به سمت داخل یا خارج شده و از حرکت هماهنگ آنها جلوگیری کند.

تفاوت در وضوح دید بین چشم‌ها (شکست نامتقارن): تفاوت زیاد بین صدور فرمان در هر یک از چشم‌ها که اغلب به علت دوربینی و گاهی اوقات هم نزدیک‌بینی یا نقص روی سطح چشم (آستیگماتیسم) به وجود می‌آید، ممکن است باعث تنبلی چشم شود. برای رفع این مشکل، معمولاً عینک یا لنز تجویز می‌شوند. در برخی کودکان، تنبلی چشم به علت ترکیب انحراف چشم (استرابیسم) و عیوب انکساری (شکست) به وجود می‌آید.

تنبلی چشم چیست؟

به منظور تحریک چشم ضعیف‌تر یک محافظ روی چشم قوی‌تر قرار می‌دهند

محرومیت: هر مشکلی که برای یک چشم وجود داشته باشد، مانند آب مروارید، ممکن است کودک را از دید واضح با آن چشم محروم کند. تنبلی چشم در مراحل ابتدایی نیازمند درمان فوری است تا جلوی از دست رفتن دائمی بینایی را بگیرد.

دکتر نسرین خیرپور، اپتومتریست به نقش والدین در درمان این بیماری اشاره و تأکید می‌کند: والدین نقش مهمی در تشخیص و درمان تنبلی چشم کودک خود دارند چشم پزشک نیز می‌تواند والدین را درباره نحوه درمان تنبلی راهنمایی کند، اما مسئولیت انجام درمان اصلی بر عهده والدین است زیرا هر کودکی از بستن چشم سالم خود ناراحت می‌شود چون برای دیدن اشیا به چشم سالم خود وابسته است، اما والدین باید کودک خود را برای انجام آنچه که به نفع اوست، تشویق و حتی وادار نمایند.

منبع: سلامت نیوز