مشهورترین مبتلایان به ایدز سینمای ایران که شاید نمی‌دانستید

نی‌نی‌بان: تلویزیون ایران در ۲۰ سال اخیر گاه و بی گاه سراغ بیماری ایدز رفته است و سریال هایی ساخته که گاه بیماری نقش مهمی در روند ماجرا داشته و گاه فقط یکی از خرده داستان ها بوده است.

در سال های قبل که بیماری هنوز یک موضوع ممنوع بود طبیعی بود که حرف زدن از آن کمی عجیب و نامتعارف به نظر برسد اما سریال «پریا» این فرصت را فراهم آورد تا تماشاگر با موضوع بیشتر آشنا شود و به آن فکر کند. این جا مروری داریم روی سریال هایی که درباره ایدز در تلویزیون ما ساخته شده است.

آخرین ستاره شب

خیلی ها یادشان نیست؛ این سریالی بود که دو دهه قبل، یعنی سال 1373 تولید و پخش شد و هما روستا و داود رشیدی به همراه علی فرهبد (که همان زمان به خارج از کشور مهاجرت و شهرتش را فراموش کرد) نقش های اصلی را بازی می کردند. آن زمان بیماری ایدز، به اندازه امروز شناخته شده نبود و هنوز خانواده ها نمی دانستند که با چه جور بیماری ای طرف هستند. برای همین هم ساخت این سریال و نشان دادنش یک جور فاش کردن اسرار مگو بود و تابویی بود که خیلی ها ترجیح می دادند درباره اش حرف نزنند.

کارگردان سریال یادش می آید وقتی قصه را برای یکی از مدیران تلویزیون تعریف کرده او هم نمی دانسته که چنین قصه ای امکان پخش پیدا می کند یا نه. اما فیلمنامه اصغر عبداللهی داستان خوبی داشت و در آخر نظر موافق مدیران را هم جلب کرد.

سریال را منوچهر پوراحمد کارگردانی کرده بود که قبل تر سریال «خاله خانم» را هم ساخته بود. اما این یکی جدی بود و بسیار تاثیرگذار. داستان آن درباره محراب، پسر دو استاد دانشگاه بود که بعد از سال ها زندگی در اروپا به ایران بر می گردد و در انتها به دلیل ابتلا به بیماری ایدز جان خود را از دست می دهد. در آن زمان از روش های انتقال بیماری به هیچ وجه چیزی گفته نمی شد و گرچه در سریال پسر به دلیل تصادف و انتقال خون به این بیماری مبتلا می شد اما در تمام سریال، این بیماری سهمگین و ترسناک نمایش داده شد.

تماشاگران آن یادشان هست که آن زمان چه حساسیتی درباره سریال به وجود آمد و با این که قصه اش لکنت هایی داشت خیلی ها گمان می کردند که دچار سانسور شده است. اما «آخرین ستاره شب» سریالی بود که دست کم تلنگری به جوانان زد و آن ها را کنجکاو کرد تا بیشتر درباره این مسائل بدانند و سوال بپرسند.

خط قرمز

دو سال بعد از «داستان یک شهر» ساخته شد. در دوره ای که به نظر می رسید جوانان ستاره کشورند و هر کس می خواست به نوعی آن ها را در آثارش شریک کند. «خط قرمز» داستان چند پسر جوان بود که از خانه فرار می کنند. این سریالی بود که برای اولین بار به فرار جوانان اشاره می کرد و برای اولین بار هم یک ترانه پاپ در تیتراژش بود. اما چون جوانان فراری نمی توانستند سرنوشت خوبی داشته باشند ویروس ایدز یکی از آن ها را گرفتار و زندگی شان را نابود می کرد.

«خط قرمز» مثل یک درس اخلاقی بود و تماشاگرش را با نتیجه یک عمل بی فکرانه رو به رو می کرد. اما به هر حال سریالی بود بسیار پرطرفدار که مثل اسمش، خط قرمز حضور جوانان لاابالی و کمی عصیان گر را می شکست و کمی هم به آن ها اهمیت می داد. البته ظاهرا فیلمنامه دچار سانسور و اصلاحات جدی شد. فکر می کنید دلیل انتقال بیماری را چه نشان دادند؟ باور نمی کنید، اما برخورد انگشت شخصیت با یک میخ خون آلود آلوده دلیل ابتلا به ایدز بود!

پابرهنه در بهشت

اولین ساخته بهرام توکلی بود؛ سال 1384. در آن سال ها کسی دنبال این نوع قصه ها نمی رفت اما بهرام توکلی ترجیح داد فیلمی بسازد درباره مردی که خودخواسته به یک مرکز نگهداری بیماری های لاعلاج می رود و تلاش می کند به افرادی که از مشکلات جسمی و روحی در رنج اند کمک کند.درد عنصری است که همیشه در فیلم های توکلی وجود دارد؛ گاهی جسمی است و گاهی روحی اما همیشه هست و مثل خوره به جان آدمی می افتد.

فیلم «پابرهنه در بهشت» خیلی صریح درباره ایدز نیست. یعنی نمی خواهد هشداری بدهد یا مثل فیلم های اجتماعی معمول، از آن نوع فیلم های ژورنالیستی به نظر برسد. فیلم، بیشتر درباره آدمی است که آن جا با بیماران سر و کله می زند و ایدز، در حاشیه است. این تنها فیلم ایرانی است که کمی تا اندازه ای به این موضوع می پردازد.

قصه ها

آخرین فیلم به نمایش درآمده از رخشان بنی اعتماد در اپیزود آخرش که بهترین اپیزود فیلم هم هست به ایدز می پردازد. داستان این اپیزود درباره دختر (باران کوثری) و پسری (پیمان معادی) است که در یک ون با یکدیگر هم کلام می شوند و هنگام طی یک مسیر با هم درباره عشق و علاقه و حتی ازدواج حرف می زنند. البته همه چیز مخفی تر و گنگ تر از آن چیزی است که ما گفتیم اما مسئله این اپیزود دختری است که مبتلا به بیماری شده و نمی خواهد به جواب های عاطفی پسر تن بدهد و او را گرفتار عشق کند. یک جور مقاومت است در برابر حس ترحم. اما وقتی می بیند که پسر جوان بیشتر از این ها دلبسته اوست کمی نرم می شود.

«قصه ها» بیشتر درباره روابط آدم هاست و این اپیزود امتداد فیلم «خون بازی» است که موضوعش اعتیاد است. بنی اعتماد این جا خیلی روی موضوع مکث نمی کند و بیشتر به نیروی عشق علاقه نشان می دهد و همین هم این بخش از فیلم را زنده تر و پویاتر از بخش های دیگر می کند.

بیگانه ای در میان ما

خیلی ها این سریال را به یاد نمی آورند. «بیگانه ای در میان ما» ساخته احمد امینی منتقد و فیلمساز است که در ۴ قسمت تولید شده بود. فیلمنامه آن را شعله شریعتی نوشته بود و آتنه فقیه نصیری، محمد حاتمی، ستاره اسکندری و رامبد شکرآبی در آن بازی می کردند.

داستان آن به نسبت باقی سریال ها جسورانه تر بود: زوج جوانی به نام رامین و مینو زندگی خوبی دارند. رامین مهندس آرشیتکت و مینو پزشک متخصص است. یک تماس تلفنی غیرمنتظره از طرف زنی به نام نازنین که پیش از ازدواج رامین با او آشنا بوده، آرامش زندگی آنها را به هم می زند. مشکلات آنها زمانی مضاعف می شود که فرید، شوهر نازنین نیز وارد ماجرا می شود.

داستان، علاوه بر پیچیدگی های دراماتیک، به شیوع بیماری هم از راه جنسی و هم از راه تزریق سرنگ آلوده اشاره می کرد و مهم تر این که راه های کنترل بیماری را نشان می دهد و از آن جالب تر این که تاکید می کند که بچه یک زن مبتلا به این بیماری می تواند سالم بماند.

سریال مسائل پزشکی را به خوبی در دل داستان قرار داده بود و موقعیت های دراماتیک ساخته بود.

جذابیت بیشتر آن هم این بود که بی خود و بی جهت همه چیز کش دار نشان داده نمی شد ودر 4 قسمت معلیق و ترس و دلهره و آرامش را به مخاطبش می داد. این سریالی بود که خیلی ها فراموشش کرده اند اما جذابیت آن هنوز هم کم نظیر است.

شاید به خاطر اجرای متفاوتش (دوربین روی دست، مستندگرایی و...) شاید هم به خاطر قصه ای که در هشدار خلاصه نمی شد و واقعا یک «قصه» قرص و محکم داشت.

در ایران فیلم های زیادی درباره بیماری ایدز ساخته نشده است.

جز دو فیلم که با فاصله حدود 10 سال تولید شده اند سینما کمتر سراغ این موضوع ملتهب رفته، شاید چون میزان سانسور و خودسانسوری در این مورد خاص بسیار زیاد است و تماشاگر سینما به پرداخت های سردستی بها نمی دهد. با این که موضوع در جهان مسئله ای مهم است هنوز سینمای ایران رغبتی به آن نشان نمی دهد. در سینمای جهان اما فیلم های متعددی ساخته شده. در مطلبی که می خوانید به چند نمونه مشهور آن اشاره می کنیم.